Η «πρωτοφανής» περίπτωση του «Πιθήκου Ξουθ» του Ιάκωβου Γ. Πιτζιπίου

Ο καθηγητής Δημήτρης Τζιόβας, επιμελητής της πιο πλήρους έκδοσης του πρώτου νεοελληνικού πεζογραφήματος του φανταστικού, εξηγεί γιατί είναι ένα από τα πιο ιδιαίτερα μυθιστορήματα που έχουν κυκλοφορήσει ποτέ στην Ελλάδα. «ΤO ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ Ο Πίθηκος Ξουθ ή τα ήθη του αιώνος, αποτελούμενο από 17 κεφάλαια, δημοσιεύεται στην "Αποθήκη των ωφελίμων και τερπνών γνώσεων" σε επτά συνέχειες, από το τεύχος 10 (Απρίλιος 1848) μέχρι το τεύχος 16 (Οκτώβριος 1848), και πρέπει να είναι το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα σε συνέχειες. Κρίνοντας από τη φράση "ακολουθεί" στο τέλος του τελευταίου δημοσιευμένου κεφαλαίου, το κείμενο παρέμεινε ημιτελές. Βέβαια, η ιστορία του Ξουθ ολοκληρώνεται κατά κάποιον τρόπο και ο αναγνώστης αποκομίζει μια σχεδόν πλήρη εικόνα του θέματος.

Η αγυρτεία τιμωρείται

Η αφήγηση αρχίζει με την επιστροφή, το 1844, του Καλλίστρατου Ευγενίδη στην Αθήνα μετά από περιηγήσεις ανά την Ευρώπη, φέρνοντας μαζί του τον πίθηκο Ξουθ, που αγόρασε στην Αγγλία. Ο Ξουθ μάς συστήνεται ως ο πίθηκος θαλαμηπόλος του Ευγενίδη, που εν τη απουσία του κυρίου του προσπάθησε να ξυριστεί με τα ξυράφια του. Ξαφνικά, βλέπει τον κύριό του, ο οποίος έχει επιστρέψει απροειδοποίητα, σαστίζει, του πέφτουν τα ξυράφια και σπάζουν, με αποτέλεσμα να ξυλοκοπηθεί αγρίως. Τη στιγμή, όμως, που ο κύριός του είναι έτοιμος να τον σκοτώσει με το ξίφος του, ο Ξουθ αρχίζει να μιλάει. Στο κείμενο έχουμε μια σειρά από ψεύδη και διαδοχικές απάτες, που είτε προϋποθέτουν τη μεταμφίεση ως τέχνασμα εξαπάτησης είτε τη μεταμόρφωση ως δίκην τιμωρίας. Πρόκειται για μια ιστορία που θέλει να δείξει πως η αγυρτεία τιμωρείται.«Ο Πίθηκος Ξουθ» αποτελεί ένα από τα πιο πολυδιαστρωμένα γλωσσικά αφηγηματικά κείμενα του πρώτου μισού του 19ου αιώνα, με εκτεταμένα δείγματα διαλόγου, διαλεκτικού λόγου (φραγκοσμυρναϊκό ιδίωμα της κυρίας Πέππα, το χιωτικό ιδίωμα της Πλουμούς), λατινικών του ψευτογιατρού Φυσίχα και νεολογισμών μέσω της γαλλικής: αφυπνωτήριον (boudoir) και υπότονα (sous-pieds). Σε αυτή την πολυφωνία συνεργεί και η ύπαρξη δύο αφηγητών: ενός απρόσωπου (κεφ. Α', ΙΑ', ΙΒ'), ο οποίος είναι πιο ειρωνικός και καλύπτει τη ζωή της Αθήνας, και του Ξουθ, ο οποίος καλύπτει χώρους εκτός της κυρίως Ελλάδας (Σμύρνη, Ευρώπη, Αλεξάνδρεια).

Σύγγραμμα πρωτοφανές, γλωσσικό άλμα

Ο Πιτζιπίος με τον Πίθηκο Ξουθ είναι σαν να επιχειρεί άλμα γλωσσικό, εγκαταλείποντας μια άχρωμη και κουραστική καθαρεύουσα για μια πιο ζωντανή και πολύχρωμη γλώσσα, και ειδολογικό, περνώντας από τη μυθιστορία (romance) και φτάνοντας πιο κοντά στον κωμικό της αντίποδα, το picaresque. Τα δύο χαρακτηριστικά γνωρίσματα του κειμένου (περιπλάνηση και μεταμόρφωση) υποδεικνύουν έναν προάγγελο της Πάπισσας Ιωάννας, καθώς και τα δύο κείμενα συγγενεύουν με τη μακρόχρονη σοβαρο-κωμική παράδοση που, σύμφωνα με τον Μπαχτίν, τροφοδότησε και εκκόλαψε το ευρωπαϊκό μυθιστόρημα.Το γεγονός ότι ο συγγραφέας του χαρακτηρίζει τον Πίθηκο Ξουθ, όπως και άλλα κείμενά του, «σύγγραμμα πρωτοφανές», δείχνει ότι ο Πιτζιπίος είχε πάθος με την πρωτοτυπία και ενδεχομένως ήταν ένα φιλόδοξο άτομο, που πάντοτε ήθελε να διεκδικεί την εισαγωγή του νέου και εντυπωσιακού στην ελληνική πνευματική ζωή. Ο Ιάκωβος Πιτζιπίος (ή Πιτσιπιός) ήταν και εξακολουθεί να είναι μια αινιγματική προσωπικότητα. Έχει πλούσιο ιστορικό και θρησκειολογικό έργο τόσο στα ελληνικά όσο και στα γαλλικά και υπήρξε εκδότης περιοδικών και εφημερίδων. Γεννήθηκε στη Χώρα της Χίου το 1802 και το 1820 πηγαίνει στο Παρίσι για να σπουδάσει νομικά. Μετά από έξι μήνες φεύγει για να ενταχθεί στον Ιερό Λόχο, αφού προφανώς είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία. Τελικά, ξαναγυρίζει στο Παρίσι, όπου αποπερατώνει τις νομικές του σπουδές.Γύρω στα 1824 διορίζεται από τη ρωσική κυβέρνηση καθηγητής της Φιλολογίας και της Ρητορικής στο Αυτοκρατορικό Λύκειο της Οδησσού όπου και χρηματίζει ενεργό μέλος του αρχαιολογικού μουσείου της πόλης. Από την υπηρεσία της ρωσικής κυβέρνησης αποσύρεται το 1830 και επανέρχεται στην Ελλάδα, όπου ο Καποδίστριας του αναθέτει διάφορες διπλωματικές αποστολές.

Αυτόχθων ή ετερόχθων

Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια, ο Πιτζιπίος ξαναγυρίζει στη Ρωσία και στη Μολδοβλαχία, ωσότου ο Όθων τον επαναφέρει στην Ελλάδα ως κρατικό υπάλληλο. Για μία τριετία (1838-1841) υπηρετεί ως καθηγητής της γαλλικής και της ελληνικής στο Γυμνάσιο της Ερμούπολης, απ' όπου παύεται γιατί δεν δίνει … «δείγματα ικανότητας και ηθικής μορφώσεως». Από τότε φαίνεται να αρχίζουν τα προβλήματα για τον Πιτζιπίο και, όταν το 1843 ψηφίζεται ο νόμος για τον διαχωρισμό των Ελλήνων σε αυτόχθονες και ετερόχθονες, αποφασίζει να εγκαταλείψει την Ελλάδα.Μεταβαίνοντας στην Κωνσταντινούπολη, η οθωμανική κυβέρνηση τον προσλαμβάνει στην υπηρεσία της ως γραμματέα της αυτοκρατορικής επιτροπής για την εφαρμογή των πολιτικών μεταρρυθμίσεων στις ευρωπαϊκές επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Του απονέμει μάλιστα και τον τίτλο του μπέη, τον οποίο αναγράφει στα εξώφυλλα των δημοσιεύσεών του, μεταφράζοντάς τον ως prince ή μεταγράφοντάς τον σε bey!.

Θρησκευτικός προσανατολισμός

Το έτος-καμπή στη σταδιοδρομία και στον γενικότερο θρησκευτικό και πνευματικό προσανατολισμό του Πιτζιπίου είναι το 1849. Τότε καλείται να αναλάβει ως τιτουλάριος σχολάρχης της Μεγάλης του Γένους Σχολής και πρώτος λαϊκός διευθυντής της. Η σχολαρχία του διαρκεί μόνο τρεις μήνες, στη διάρκεια των οποίων συμβαίνουν τα λεγόμενα «πιτζιπιακά», που έχουν ως αποτέλεσμα την καταστροφή της Σχολής στο Κουρούτζεσμε και τη μεταφορά της στο Φανάρι.Με αφορμή αυτό το γεγονός η τουρκική κυβέρνηση αξιώνει από τον Πατριάρχη όχι μόνο την απομάκρυνση του Πιτζιπίου αλλά και να μη διορίζεται στα ελληνικά σχολεία της Τουρκίας δάσκαλος προερχόμενος εξ Ελλάδος. Στα προβλήματα με τη σχολαρχία του προστέθηκε και το γεγονός ότι ο Πιτζιπίος μάλλον στράφηκε στον καθολικισμό και έγραψε ένα κείμενο που προκάλεσε έντονες αντιδράσεις, επιδαψιλεύοντας στον ίδιο ποικίλους, μη κολακευτικούς, χαρακτηρισμούς». Εν κατακλείδι πάντως, τογεγονός ότι ο συγγραφέας του χαρακτηρίζει τον «Πίθηκο Ξουθ», όπως και άλλα κείμενά του, «σύγγραμμα πρωτοφανές», δείχνει ότι ο Πιτζιπίος είχε πάθος με την πρωτοτυπία και ενδεχομένως ήταν ένα φιλόδοξο άτομο, που πάντοτε ήθελε να διεκδικεί την εισαγωγή του νέου και εντυπωσιακού στην ελληνική πνευματική ζωή.

Πηγή: LIFO

Ειδήσεις σήμερα

Μπείτε στην ομάδα μας στο Viber και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Ακολουθήστε μας στο Google News. Σχολιάστε στην σελίδα μας στο Facebook.

Ο Πολίτης είσαι εσύ. Γίνε συνδρομητής της εβδομαδιαίας έντυπης έκδοσης.