Λιθίαση του ουροποιητικού συστήματος είναι η δημιουργία λίθου ή λίθων μέσα στην αποχετευτική μοίρα του ουροποιητικού συστήματος (πυελοκαλυκικό σύστημα του νεφρού, ουρητήρας, ουροδόχος κύστη, ουρήθρα). Είναι η τρίτη κατά σειρά συχνότητας πάθηση του ουροποιητικού στον άνθρωπο, μετά τις ουρολοιμώξεις και τις παθήσεις του προστάτη. Ανάλογα λοιπόν με την εντόπιση, έχουμε λιθίαση των νεφρών (νεφρολιθίαση), λιθίαση των ουρητήρων, λιθίαση της ουροδόχου κύστης.
Είδη λίθων
Υπάρχουν διάφορα είδη λίθων που καθορίζονται με βάση τη χημική τους σύσταση.
Οι λίθοι από ασβέστιο είναι οι πιο συχνοί. Εμφανίζονται σε μεγαλύτερη συχνότητα σε άντρες ηλικίας 20-30 ετών.
Οι λίθοι κυστίνης σχηματίζονται σε άτομα που πάσχουν από κυστινουρία. Αυτή είναι μία κληρονομική νόσος που προσβάλλει και τα δύο φύλα.
Οι λίθοι από στρουβίτη σχηματίζονται συνήθως σε γυναίκες που πάσχουν από λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος με συνηθέστερο μικρόβιο τον πρωτέα. Οι λίθοι αυτοί μπορεί να γίνουν πολύ μεγάλοι σε μέγεθος (κοραλλιοειδείς λίθοι).
Οι λίθοι από ουρικό οξύ είναι πιο συχνοί στους άντρες παρά στις γυναίκες. Ο κίνδυνος εμφάνισής τους αυξάνει σε ασθενείς που υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία.
Πιο σπάνιες μορφές λίθων σχηματίζονται σε ασθενείς που παίρνουν φάρμακα, όπως ακυκλοβίρη, ινδιναβίρη και τριαμτερένη.
Παράγοντες κινδύνου
Η δημιουργία λίθων στο ουροποιητικό σύστημα καθορίζεται από παράγοντες κινδύνου που είναι είτε ιδιοσυγκρασιακοί για τον κάθε άνθρωπο (ενδογενείς παράγοντες) είτε προέρχονται από το περιβάλλον του (εξωγενείς παράγοντες ). Συνήθως, είναι ένας συνδυασμός παραγόντων που συμβάλλει στη δημιουργία λίθων.
Στους ενδογενείς παράγοντες, περιλαμβάνονται οι εξής:
Ηλικία: Οι λίθοι εμφανίζονται συχνότερα στις ηλικίες μεταξύ 20 και 50 ετών
Φύλο: Οι άντρες εμφανίζουν λιθίαση 3 φορές συχνότερα από τις γυναίκες.
Οικογενειακό ιστορικό-κληρονομικότητα: Περίπου το 25% των ασθενών με λιθίαση αναφέρουν ότι υπάρχει και άλλο άτομο στην οικογένειά τους με το ίδιο πρόβλημα.
Στους εξωγενείς παράγοντες, περιλαμβάνονται οι εξής:
Κλιματικές συνθήκες: Άνθρωποι που κατοικούν σε θερμά κλίματα έχουν αυξημένες πιθανότητες να αναπτύξουν λίθους.
Διατροφή: Η κατανάλωση αυξημένης ποσότητας ζωικού λευκώματος και ζωικού λίπους προδιαθέτει στη δημιουργία λίθων, καθώς και η αυξημένη κατανάλωση αλατιού. Σε αντίθεση με ό,τι πιστεύει ο περισσότερος κόσμος, η κατανάλωση ασβεστίου με τις τροφές (γαλακτοκομικά) προδιαθέτει στη δημιουργία λίθων.
Η παχυσαρκία, ο υπερπαραθυρεοειδισμός, η κατανάλωση μικρής ποσότητας υγρών, ιδιαίτερα αν είναι λιγότερη από 1,5 λίτρο ημερησίως, αυξάνουν την πιθανότητα σχηματισμού λίθων. Ακόμη, η σκληρότητα του νερού της περιοχής σχετίζεται με αυξημένα ποσοστά λιθίασης.
Παθήσεις του εντέρου όπως ο Νόσος του Crohn και η ελκώδης κολίτιδα αυξάνουν τον κίνδυνο σχηματισμού λίθων.
Φαρμακευτική αγωγή: Κάποια αντιυπερτασικά φάρμακα, η λήψη αντιόξινων φαρμάκων, καθώς και θεραπείες σε ανοσοκατεσταλμένους ασθενείς, όπως οι πάσχοντες από HIV, προδιαθέτουν στη δημιουργία λίθων.
Συμπτώματα
Πολλοί ασθενείς με λίθο στο ουροποιητικό σύστημα δεν έχουν κανένα σύμπτωμα. Τα συμπτώματα εμφανίζονται, όταν κάποιος λίθος βρεθεί μέσα στον ουρητήρα με αποτέλεσμα να εμποδίζει την ελεύθερη ροή των ούρων από τους νεφρούς. Το συνηθέστερο σύμπτωμα είναι ο κολικός του νεφρού, ο οποίος είναι ένας έντονος πόνος στην περιοχή των νεφρών, που μπορεί να αντανακλά στην κοιλιά, στην κύστη ή στα έξω γεννητικά όργανα. Ο πόνος συνήθως εμφανίζεται ξαφνικά, δεν ανακουφίζεται με την αλλαγή θέσης και συχνά συνοδεύεται από εφίδρωση, τάση για εμετό (ναυτία) ή και εμετό. Δεν είναι σπάνιο μία λιθίαση να διαγιγνώσκεται τυχαία σε έναν απεικονιστικό έλεγχο που γίνεται για άλλο λόγο.
Διάγνωση
Η διάγνωση της λιθίασης γίνεται από το ιστορικό, την κλινική εξέταση και τον απαραίτητο εργαστηριακό και απεικονιστικό έλεγχο. Οι εξετάσεις που χρησιμοποιούνται για τη διερεύνηση της λιθίασης χωρίζονται σε απεικονιστικές και εργαστηριακές.
Απεικονιστικός έλεγχος
Απλή ακτινογραφία νεφρών, ουρητήρων και κύστης (ΝΟΚ): Ανιχνεύει περίπου το 80-90% των λίθων. Υπάρχουν όμως λίθοι, όπως του ουρικού οξέος, που δεν φαίνονται στην ακτινογραφία ΝΟΚ.
Υπερηχογράφημα του ουροποιητικού:
Δίνει πληροφορίες για την ύπαρξη απόφραξης (υδρονέφρωση) και μπορεί να ανιχνεύσει λίθους που βρίσκονται μέσα στο νεφρό ή στην κύστη αλλά όχι στον ουρητήρα.
Αξονική τομογραφία χωρίς σκιαγραφικό :
Αποτελεί, σήμερα, την εξέταση εκλογής στα περισσότερα ουρολογικά κέντρα για τη διερεύνηση της λιθίασης, καθώς υπερέχει διαγνωστικά από την ενδοφλέβια ουρογραφία, και γίνεται ταυτόχρονα έλεγχος και της ανατομίας του ουροποιητικού συστήματος.
Εργαστηριακός έλεγχος:
Γενική ανάλυση ούρων, Βιοχημική ανάλυση αίματος: Μέτρηση της ουρίας και κρεατινίνης, του ουρικού οξέος, του ασβεστίου και της παραθορμόνης του ορού.
Συλλογή ούρων 24ώρου: Σκοπός είναι να καθοριστεί η μεταβολική εικόνα του ασθενή για την πιθανή ανεύρεση κάποιας μεταβολικής ανωμαλίας υπεύθυνης για την παραγωγή λίθων.
Ανάλυση του λίθου: Γίνεται εφόσον βρεθεί ή αφαιρεθεί ο λίθος σε εξειδικευμένα εργαστήρια, για να ανευρεθεί το είδος του λίθου και να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για μείωση των πιθανοτήτων υποτροπής και επανεμφάνισης λιθίασης.
Πώς αντιμετωπίζεται η λιθίαση;
Στη φάση του δυνατού πόνου, του κολικού του νεφρού, σκοπός είναι η ανακούφιση του ασθενή από τον πόνο. Χορηγούνται φάρμακα σε ενέσιμη μορφή που λέγονται μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη, τα οποία δρουν ως παυσίπονα και ελαττώνουν το τοπικό οίδημα. Αν ο πόνος επιμείνει, μπορούν να χορηγηθούν ισχυρότερα παυσίπονα, όπως οπιοειδή αναλγητικά, ενώ μπορεί να χορηγηθεί και ένας αναστολέας των α-αδρενεργικών υποδοχέων, καθώς έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει τις περισταλτικές κινήσεις του ουρητήρα με αποτέλεσμα την αυτόματη αποβολή του λίθου, όταν έχει διαστάσεις λιγότερο από 0,4 εκ.
Σε ένα μικρό ποσοστό ασθενών, θα χρειαστεί άμεση παρέμβαση, όταν:
δεν περνάει ο πόνος με τη φαρμακευτική αγωγή, η απόφραξη βάζει σε κίνδυνο τη νεφρική λειτουργία, συνυπάρχει ουρολοίμωξη με πυρετό και κίνδυνος σηψαιμίας.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, ίσως χρειαστεί να τοποθετηθεί ένας ουρητηρικός αυτοσυγκρατούμενος καθετήρας (pig-tail). Μέσω της ουρήθρας με ειδικό εργαλείο, ο γιατρός φτάνει στην ουροδόχο κύστη, βρίσκει το στόμιο του ουρητήρα και μέσω αυτού προωθεί τον καθετήρα μέχρι το νεφρό. Σε περιπτώσεις όπου αυτό δεν είναι εφικτό, το σωληνάκι τοποθετείται εξωτερικά μέσω του δέρματος (διαδερμική νεφροστομία).
Φαρμακευτική θεραπεία
Σε κάποιες μορφές λίθων ο γιατρός σας μπορεί να συνταγογραφήσει φάρμακα, τα οποία σκοπό έχουν είτε να μειώσουν τον μέγεθος του λίθου είτε να εμποδίσουν τον επανασχηματισμό του. Τα φάρμακα διαφέρουν ανάλογα με τη χημική σύσταση του λίθου και το αν υπάρχει κάποιο μεταβολικό νόσημα.
Η αφαίρεση του λίθου εξαρτάται από το μέγεθος και τη θέση του στο ουροποιητικό σύστημα. Εφόσον τα επεισόδια κολικού ελέγχονται με τη φαρμακευτική αγωγή και για λίθους μικρότερους του ενός εκατοστού (<0,5εκ), σε ένα ποσοστό που φτάνει το 70%, ο λίθος μπορεί να αποβληθεί αυτόματα σε ένα διάστημα 4-6 βδομάδων αναμονής. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, θα χρειαστεί επεμβατική θεραπεία, με σκοπό την αφαίρεση του λίθου.
Στις θεραπευτικές μεθόδους, περιλαμβάνονται:
Εξωσωματική λιθοθρυψία με κύματα κρούσης (ESWL):
Πραγματοποιείται θραύση του λίθου με κρουστικά κύματα.Γίνεται συνήθως πολύ καλά ανεκτή από τον ασθενή και μπορεί να είναι αποτελεσματική σε ποσοστό που φτάνει το 90%. Παρ' όλα αυτά, υπάρχουν λίθοι που δεν μπορούν να σπάσουν με την εξωσωματική λιθοθρυψία. Για την εξωσωματική λιθοτρυψία δεν απαιτείται αναισθησία παρά μόνο αναλγητικά φάρμακα. Ωστόσο σε περιπτώσεις ευμεγέθους λίθου μπορεί να χρειαστούν αρκετές συνεδρίες.
Ουρητηροσκόπηση
Χρησιμοποιείται για λίθους που βρίσκονται στον ουρητήρα. Το ουρητηροσκόπιο μέσω της ουρήθρας και της κύστης εισέρχεται στον ουρητήρα μέχρι τον λίθο, όπου με τη χρήση ίνας laser σπάει το λίθο, στη συνέχεια με ειδικό εργαλείο (basket) αφαιρούνται τα λιθιασικά θραύσματά. Σε περιπτώσεις μεγάλων λίθων μετά το τέλος της επέμβασης τοποθετείται ενδοουρητηρικός αυτοσυγκρατούμενος καθετήρας (pig-tail), ο οποίος διασφαλίζει τη βατότητα του ουρητήρα βοηθώντας στην αποβολή των λιθιασικών συγκριμάτων. Το pig tail αφαιρείται μετά από περίπου 30 ημέρες. Για τους λίθους του νεφρού, χρησιμοποιείται το εύκαμπτο ουρητηροσκόπιο, το οποίο είναι πιο λεπτό, παρέχει μεγαλύτερη δυνατότητα χειρισμών, για αυτό ενδείκνυται και για τους λίθους της νεφρικής πυέλου και των καλύκων του νεφρού.
Διαδερμική νεφρολιθοθρυψία:
Πρόκειται για χειρουργική επέμβαση η οποία χρησιμοποιείται για μεγάλους λίθους του νεφρού ή λίθους του νεφρού που δεν σπάνε με την εξωσωματική λιθοθρυψία. Μέσω μιας οπής που γίνεται με παρακέντηση από το δέρμα μέχρι το νεφρό με ειδική βελόνα, ο ουρολόγος εισάγει ειδικό εργαλείο το νεφροσκόπιο, ανευρίσκεται ο λίθος και σπάζει με ειδικούς λιθοθρύπτες ή τη χρήση laser. Διεξάγεται υπό γενική αναισθησία. Ανάλογα με το μέγεθος αφαιρείται ο λίθος είτε ολόκληρος είτε σε μικρότερα κομμάτια. Μετά το τέλος της επέμβασης τοποθετείται pig tail και νεφροστομία τα οποία αφαιρούνται σε λίγες ημέρες.
Παρακολούθηση- Πρόληψη
Η πιθανότητα σχηματισμού νέου λίθου ένα χρόνο μετά το αρχικό επεισόδιο λιθίασης φθάνει το 10%, με το ποσοστό να αυξάνει στο 30-40% μετά τα 5 χρόνια και να γίνεται 50-60% στη δεκαετία. Γι’ αυτό, χρειάζεται παρακολούθηση των ασθενών με λιθίαση εξατομικευμένα, ανάλογα με την προδιάθεση του ατόμου να δημιουργεί λίθους σε χρονικά διαστήματα, τα οποία θα προσδιορίσει ο θεράπων ιατρός με υπερηχογράφημα νεφρών-κύστης και απλή ακτινογραφία νεφρών, ουρητήρων και κύστης (ΝΟΚ).
Ακόμη, απαραίτητο είναι να παρθούν ορισμένα μέτρα προφύλαξης για την αποφυγή της υποτροπής της λιθίασης. Έτσι, ο ασθενής πρέπει να καταναλώνει άφθονα υγρά που ανέρχονται περίπου στα 2 με 2,5 λίτρα ημερησίως. Πρέπει να έχει ισορροπημένη διατροφή με λήψη φυτικών ινών και αποφυγή ζωικών λευκωμάτων και λίπους, αποφυγή λήψης μεγάλων ποσοτήτων αλατιού με τις τροφές, καθώς και να κάνει , μέτρια κατανάλωση γαλακτοκομικών. Η απώλεια βάρους σε περιπτώσεις παχυσαρκίας και η μέτριας έντασης σωματική άσκηση, βοηθούν στην αποφυγή της υποτροπής. Η λήψη αυτών των απλών μέτρων από τον ασθενή αποτρέπει την επανεμφάνιση λίθου σε ποσοστό που φτάνει το 75%.
Ιωάννης Κ. Γκιάλας
Χειρουργός Ουρολόγος – Ανδρολόγος, MD, PhD, FEBU
π. Πρόεδρος Ελληνικής Ουρολογικής Εταιρείας
π. Διευθυντής Ουρολογικής κλινικής ΓΝΑ Γ.Γεννηματά
Επιστημονικός συνεργάτης Κλινικής ΡΕΑ
Urology Care
Λεωφ. Βασιλίσσης Σοφίας 92, 115 28, Αθήνα
Τ: 211 118 9180 , 6942475146, gkialasurology.gr
facebook
youtube
instagram
X
