Η είσοδος της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα συνοδεύτηκε από την κρίση της πανδημίας του ιού COVID-19, με τον αντίκτυπό της να γίνεται γρήγορα φανερός σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης δραστηριότητας, συμπεριλαμβανομένου και του κλάδου του τουρισμού. Αν και βρισκόμαστε μόλις στον δεύτερο μήνα της πρωτοφανούς κρίσης στην Ελλάδα, η επίδρασή της στις οικονομικές δραστηριότητες που σχετίζονται με τον τουρισμό έχει ήδη αρχίσει να γίνεται αντιληπτή.
Ο ελληνικός τουρισμός αποτελεί δραστηριότητα, στην οποία εμπλέκονται διάφορα μέρη του κοινωνικού και παραγωγικού ιστού της χώρας, όπως αυτό αποτυπώνεται παρακάτω με τα στοιχεία του INSETE (Ίκκος & Κουτσός, 2018). Η συμβολή του τουρισμού ανέρχεται στο 11,7% (21,6 δισ ευρώ) του ΑΕΠ της χώρας με άμεση και έμμεση συμβολή να υπολογίζεται από 25,7% έως 30,9%. Παράλληλα, παρουσιάζει έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον που εστιάζει στην τουριστική ανάπτυξη και την προστασία του περιβάλλοντος, εξαιτίας της οριζόντιας δραστηριότητάς του σε αντίθεση με τις περισσότερες μεταποιητικές δραστηριότητες, με την επενδυτική δραστηριότητα για το έτος 2018 να ανέρχεται στα 5 δισ, εκ των οποίων τα 1,9 δισ να αποτελούν εγχώρια προστιθέμενη αξία. Επιπρόσθετα, αποτελεί μοχλό μείωσης της ανεργίας, αφού το 16,7% των εργαζομένων της χώρας απασχολούνται στον κλάδο του τουρισμού.
Η επίδρασή του είναι φανερή και στο ισοζύγιο πληρωμών, με την κάλυψη του ελλείμματος του ισοζυγίου αγαθών για το 2018 να φτάνει στο 72% (έναντι 74% το 2017) και οι εισπράξεις (ταξιδιωτικό και μεταφορές και λοιπές υπηρεσίες) από το 2018 (37.159,3 εκατ ευρώ) να ανέρχονται στο 2019 (40.162,6 εκατ ευρώ) (Τράπεζα της Ελλάδος, 2020). Ο εισερχόμενος τουρισμός για το 2018 παρουσίασε αύξηση αφίξεων της τάξεως του 10,8%, με αύξηση εσόδων κατά 11,7% και τις αεροπορικές αφίξεις να ανέρχονται στο 68% του συνόλου των αφίξεων. Την ίδια στιγμή η Μέση κατά Κεφαλήν Δαπάνη (ΜΚΔ) έφτασε στα 526,7€, εμφανίζοντας αύξηση κατά 0,8% που οφείλεται στην αύξηση της δαπάνης ανά διανυκτέρευση κατά 3,3% (από 67,7€ σε 69,9€).
Η κρίση του COVID-19 αναμένεται να χτυπήσει βαθύτερα τον ελληνικό τουρισμό σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εξαιτίας του ιδιόμορφου τρόπου ανάπτυξής της που χαρακτηρίζεται από την έντονη εποχικότητα. Πιο συγκεκριμένα, η Ελλάδα αναδεικνύεται ως η δεύτερη πιο εκτεθειμένη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον τομέα του τουρισμού, μετά την Κύπρο (Tugwell & Nikas, 2020). Ήδη το ορθόδοξο ελληνικό Πάσχα επηρεάστηκε σημαντικά, καθώς η γενική απαγόρευση που εφαρμόστηκε την 23η Μαρτίου ακύρωσε ταξίδια και κρατήσεις της περιόδου.
Σύμφωνα με την έρευνα του Οικονομολόγου - Διδάκτορα Οικονομικών καθηγητή Παντελή Χρ. Κωστή (Κωστής, 2020), προκύπτει ότι για κάθε 1 δισ. Ευρώ μείωσης των διεθνών τουριστικών εισπράξεων θα έχει άμεσο αντίκτυπο στην απασχόληση με απώλεια περίπου 5.850 απασχολουμένων, στο ισοζύγιο αγαθών και υπηρεσιών κατά περίπου 550 εκατ. ευρώ, καθώς και μια μείωση του ΑΕΠ της χώρας κατά περίπου 784 εκατ. ευρώ.
Η αιτία πίσω από αυτές τις προβλέψεις είναι το φαινόμενο της εποχικότητας, ένα χρόνιο ζήτημα του ελληνικού τουριστικού κλάδου που τον καθιστά ένα προϊόν με ημερομηνία λήξης, περιορισμένο να δραστηριοποιείται μόνο σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα. Το μοντέλο τουρισμού που κυριαρχεί στην Ελλάδα είναι αυτό του Μαζικού Τουρισμού, ο οποίος αναπτύσσεται κυρίως κατά τους θερινούς μήνες, βασιζόμενος σε τουριστικά οργανωμένα πακέτα που θα προσφέρουν στον τουρίστα το πρότυπο των 4S (Sun-ήλιος, Sand-άμμος, Sea-θάλασσα, Sex-σεξ) (Γιαννόπουλος & Κοκκάλα, 2017) του τουριστικού προϊόντος.
Η εποχικότητα κατά τόπους και προορισμούς διαφέρει, αλλά κατά μέσο όρο περιλαμβάνει τους μήνες με το θερμό κλίμα (τέλη Απριλίου, Μάιος, Ιούνιος, Ιούλιος, Αύγουστος, Σεπτέμβριος και αρχές Οκτωβρίου) (ΣΕΤΕ, 2014) που αποτελούν τη λεγόμενη τουριστική σεζόν, με αποτέλεσμα να παρατηρούμε ότι τους υπόλοιπους μήνες του έτους η τουριστική κινητικότητα βρίσκεται σε αδράνεια. Ακόμα, διαπιστώνεται ότι μεγάλη πλειοψηφία των εργαζομένων στον κλάδο του τουρισμού απασχολούνται μόνο κατά τη διάρκεια της σεζόν, ενώ τους υπόλοιπους μήνες μένουν άνεργοι λόγω της εποχικότητας.
Έχοντας εντοπίσει τα χρόνια μειονεκτήματα στον τρόπο κατανομής της ετήσιας εισροής τουριστών στην Ελλάδα, αλλά και τις επίσημες προβλέψεις για το 2020 οι οποίες λαμβάνουν υπόψη την παγκόσμια κρίση του COVID-19, γίνεται φανερός ο προβληματισμός αναφορικά με την πορεία του τουρισμού φέτος και τις συνέπειες που αυτό θα έχει στην ελληνική οικονομία. Αναγνωρίζοντας ότι η τουριστική σεζόν αποτελεί τη βάση του τουριστικού εισοδήματος της χώρας και προβλέποντας τον χρονικό περιορισμό της, καταλήγουμε ότι θα υπάρχει άμεσος οικονομικός αντίκτυπος. Είναι όμως η οικονομική καταστροφή του τουριστικού κλάδου μονόδρομος;
Όταν μία κρίση αντιμετωπίζεται ως αφορμή για τη συστημική κατανόηση των επιμέρους παραγόντων που έχουν ένα συγκεκριμένο ρόλο να παίξουν στην παρούσα κατάσταση, η κρίση αυτή μπορεί να αποτελέσει αφορμή για μία πιο ολιστική προσέγγιση (Simon & Pauchant, 2000). Αναγνωρίζοντας τους κύριους παίκτες στην παρούσα κρίση, αλλά και τις ανεπάρκειες του ελληνικού τουριστικού προϊόντος που προϋπήρχαν της κρίσης, εξετάζουμε το ζήτημα από μια πιο αισιόδοξη οπτική γωνία, ελπίζοντας ότι θα αποτελέσει αφορμή για την ουσιαστική αλλαγή στη δομή και τον τρόπο προσέγγισης του τουρισμού στη χώρα μας.
Εκτιμούμε ότι ο περιορισμός της τουριστικής σεζόν από την κρίση του COVID-19 είναι μια ευκαιρία για την στροφή των παραγόντων του τουρισμού, από τους κρατικούς φορείς έως τους ιδιώτες που επωφελούνται από τη συγκεκριμένη βιομηχανία, και την αναπροσαρμογή του από ένα εποχικό σε ένα ετήσιο προϊόν. Κατά συνέπεια προτείνουμε λύσεις που θεωρούμε ότι θα αποτελέσουν σημείο αναφοράς για την αντιμετώπιση των απωλειών στον τουρισμό που θα προξενήσει η υγειονομική κρίση:
1. Παράταση της τουριστικής περιόδου - κατάργηση εποχικότητας, δηλαδή διεύρυνση της τουριστικής σεζόν και κατά τη χειμερινή περίοδο (Οκτώβριος – Μάρτιος). Η παράταση του εποχικού τουρισμού αποτελεί χρόνιο ζητούμενο για την τουριστική μας βιομηχανία, συνεπώς η υγειονομική κρίση αποτελεί ευκαιρία να επενδύσουμε στην ανάπτυξη του από το προσεχές φθινόπωρο με μακροπρόθεσμο στόχο καθιέρωσης.
Καθοριστικό ρόλο σε αυτή την αλλαγή έχει η στροφή σε ένα εναλλακτικό μοντέλο τουρισμού, στις ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού, για τις οποίες υπάρχουν αρκετά περιθώρια ανάπτυξης στην Ελλάδα.
Στον εναλλακτικό τουρισμό ο ταξιδιώτης αναζητά κάτι πιο συγκεκριμένο, δίνοντας παράλληλα περισσότερη έμφαση στην ικανοποίηση της ανάγκης της αυτοεκτίμησης και αυτοπραγμάτωσης σε σχέση με κάποιον που επιλέγει το μαζικό τουρισμό. Συνεπώς, οι αρμόδιοι φορείς οφείλουν να προετοιμαστούν κατάλληλα για τις συνθήκες που κρίνονται απαραίτητες για τη βιωσιμότητα των διαφόρων μορφών εναλλακτικού τουρισμού. Ο συνεδριακός (MICE), ο αθλητικός τουρισμός αναψυχής, ο πολιτιστικός, ο αγροτουρισμός, ο οικοτουρισμός, ο ιαματικός, ο γαστρονομικός και ο θρησκευτικός τουρισμός είναι μόνο λίγες από τις εναλλακτικές λύσεις στην παθογένεια της περιορισμένης χρονικά και τοπικά σεζόν και πιστεύουμε ότι είναι απαραίτητο η πολιτεία να στηρίξει και να προωθήσει πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην ανάπτυξη του τουριστικού προϊόντος της Ελλάδας και σε άλλες αγορές (Τσάρτας, 2010).
Ο συνδυασμός των δύο μοντέλων τουρισμού, του μαζικού κατά τους θερινούς μήνες και του εναλλακτικού, ο οποίος δεν βασίζεται απαραίτητα στο θερμό κλίμα, θα έχει ως αποτέλεσμα την υπέρβαση του εμποδίου της εποχικότητας, με στόχο τη μείωση της ανεργίας, την προστασία του περιβάλλοντος καθώς και τη συμβολή του τουρισμού καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου στην ανάπτυξη της οικονομίας της χώρας μας.
Η παρούσα κρίση μπορεί να αποτελέσει μία χρυσή ευκαιρία για να παρθούν οι απαραίτητες κρατικές και ιδιωτικές πρωτοβουλίες ώστε να επιτευχθεί μακροχρόνια ο στόχος του περιορισμού της εποχικότητας στον ελληνικό τουρισμό. Η πιεστική φύση της κρίσης, ωστόσο, καθιστά απαραίτητη τη λήψη μέτρων και την υλοποίηση ενεργειών που θα προφυλάξουν την οικονομία της χώρας από τις βραχυπρόθεσμες συνέπειες του COVID-19 στον τουρισμό, με ιδέες όπως αυτές που ακολουθούν.
2. Η διαδικτυακή πρωτοβουλία του Υπουργείου Τουρισμού «Greece from home», μια στρατηγική συνεργασία ανάμεσα σε φορείς του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα που δεν έχει μόνο ως σκοπό να διατηρήσει «το διεθνές ταξιδιωτικό κοινό την επαφή του με τον ελληνικό πολιτισμό, να ανακαλύψει τις ομορφιές της χώρας μας και να εμπνευστεί από αυτές» (Υπουργείο Τουρισμού, 2020) από το σπίτι του αλλά και να δώσει ένα επιπλέον κίνητρο στον, εν δυνάμει ή μη, μελλοντικό επισκέπτη της χώρας μας, να ταξιδέψει σε αυτήν, επιθυμώντας να ζήσει βιωματικά την ευκαιρία μιας ελληνικής ταξιδιωτικής επίσκεψης.
Μία τέτοια πρωτοβουλία ενισχύει το γόητρο της χώρας, αλλά και την επιθυμία ξένων να την επισκεφτούν, κατά τη διάρκεια μιας περιόδου όπου τα ταξίδια σε παγκόσμιο επίπεδο αποδοκιμάζονται. Καλλιεργείται έτσι, μία σχέση με τους πιθανούς επισκέπτες που χαρακτηρίζεται από έντονη λαχτάρα, ενώ η Ελλάδα καθίσταται ένας άκρως επιθυμητός προορισμός για μετά το τέλος της κρίσης, ανεξάρτητα από την εποχή που θα συμβεί αυτό.
3. Βελτίωση των ταξιδιωτικών διαδικασιών, όπως η απλοποίηση της έκδοσης βίζα, η μείωση του κόστους των ταξιδιωτικών εγγράφων και η χαλάρωση των μη αναγκαίων εμποδίων σε λιμάνια και αεροδρόμια.
4. Διευκόλυνση των φορολογικών πολιτικών σε αεροδρόμια, λιμάνια και ξενοδοχεία, ώστε να περιοριστούν τα ταξιδιωτικά έξοδα.
5. Εισαγωγή κινήτρων ανακούφισης και στήριξης των επιχειρήσεων οι οποίες επηρεάστηκαν περισσότερο από την υγειονομική κρίση και των οποίων η ανάκαμψη διαρκεί περισσότερο, όπως των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.
6. Εξ αποστάσεως εκπαίδευση και εξειδίκευση των εργαζομένων στην τουριστική βιομηχανία κατά τη διάρκεια της καραντίνας, με στόχο την προετοιμασία τους για την ανάδειξη της Ελλάδας ως έναν ανταγωνιστικό και ελκυστικό προορισμό παγκοσμίως μετά το πέρας της κρίσης του COVID-19.
7. Κοινωνικός Τουρισμός, πρόγραμμα επιδότησης του ΟΑΕΔ και ΟΠΕΚΑ- ΟΓΑ για τη διαμονή δικαιούχων και των ωφελουμένων μελών τους σε τουριστικά καταλύματα της Ελλάδας. Θα έχει ως στόχο την ενίσχυση του εσωτερικού τουρισμού της χώρας και ταυτόχρονα τουριστικές επιχειρήσεις με άμεση οικονομική συνεισφορά.
Οι παραπάνω λύσεις αποτελούν απαντήσεις και στις προσωρινές δυσκολίες που θα επιφέρει η σημερινή παγκόσμια κρίση, αλλά συγχρόνως και σε χρόνιες παθογένειες ή ελλείψεις του ελληνικού τουρισμού, οι οποίες με αφορμή την υγειονομική αυτή κρίση μπορούν να επιλυθούν και να προβάλλουν ένα αναβαθμισμένο πρόσωπο του τουρισμού της χώρας μας.
Για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι βραχυπρόθεσμα αλλά και μακροπρόθεσμα, καίριο ρόλο παίζει η επικοινωνιακή στρατηγική που ακολουθείται κατά την αντιμετώπιση της κρίσης. Το 2011, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (UNWTO, 2011) είχε εκδώσει έναν οδηγό, ο οποίος καθοδηγεί κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς σε περιόδους τουριστικών κρίσεων και εξηγεί τους τρόπους και τα εργαλεία που πρέπει να χρησιμοποιηθούν για να επικοινωνήσουν ορθά με το κοινό τους κατά τη διάρκεια κρίσιμων καταστάσεων. Με βάση αυτές τις οδηγίες κάθε παράγοντας του ελληνικού τουρισμού, κάτω από την ομπρέλα μιας ξεκάθαρης κρατικής στρατηγικής, μπορεί να συνεισφέρει στην ενίσχυση του ελληνικού τουριστικού προϊόντος.
Η κρίση του COVID-19 δεν θα έπρεπε συνεπώς να αντιμετωπίζεται ως η πηγή για μια πιθανή οικονομική κρίση, αλλά ως η αφορμή για μια καθολική στιγμή αυτογνωσίας και η ευκαιρία για την αναβάθμιση του εθνικού τουριστικού προϊόντος. Η ποιοτική κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού, η προσέγγιση νέου δυνητικού κοινού με τη χρήση των ηλεκτρονικών μέσων, η παροχή βοήθειας στις επιχειρήσεις και κυρίως η αλλαγή της ελληνικής τουριστικής κουλτούρας, κατά τη διάρκεια μιας κρίσιμης στιγμής για το σύνολο της ανθρώπινης κοινότητας, θα αποτελέσουν σημεία κλειδιά για το μέλλον του ελληνικού τουρισμού και της ελληνικής οικονομίας εν γένει.
Βιβλιογραφια
Γιαννόπουλος Κ. & Κοκκάλα Χ. (2017). Το Μοντέλο Ήλιος – Θάλασσα. Ευρωπαϊκό Κέντρο Αριστείας Jean Monnet, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ανακτήθηκε από: http://www.jmc.uoa.gr/fileadmin/jmc.pspa.uoa.gr/uploads/PDFs/20170503_Ilios_THalassa_Giannopoylos_Kokkala.pdf
Ίκκος Α. & Κουτσός Σ. (2018, Μάιος). Η συμβολή του τουρισμού στην ελληνική οικονομία το 2017. Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων. Ανακτήθηκε από: https://sete.gr/media/10888/2018_symvolhtourismou-2017.pdf
Κωστής Π. Χρ. (2020, Μάρτιος). Οι παγκόσμιες επιδράσεις του κορονοϊού COVID-19:Ιανουάριος με Μάρτιο του 2020. Intelligent Deep Analysis. Ανακτήθηκε από: http://www.indeepanalysis.gr/oikonomia/oi-pagkosmies-epidraseis-tou-koronioy
Σύνδεσμος Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ). (2014, 22 Ιουλίου) Εποχικότητα διεθνών αφίξεων 2000-2013, Επεξεργασία στοιχείων Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, Τράπεζας της Ελλάδος και National Statistical Institute of Bulgaria, Αναρτήθηκε από: https://sete.gr/_fileuploads/entries/Statistics/Greece/Nights%20Spent/catID57/GR/140131_DianikterefseisAnaMina2004-2012.pdf
Simon L. & Pauchant T. C. Developing the Three levels of learning in Crisis Management: A Case Study of the Hagersville Tire Fire. Review of Business. 21. (2000).
Τράπεζα της Ελλάδος. (2020). Ισοζύγιο πληρωμών. Αναρτήθηκε από: https://www.bankofgreece.gr/statistika/ekswterikos-tomeas/isozygio-plhrwmwn/ta-vasika-megethh
Tugwell P. & Nikas S. (2020, 17 Μαρτίου). Greece’s reliance on tourism is a weakness in the corona age. The Bloomberg. Ανακτήθηκε από: https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-03-17/greece-s-reliance-on-tourism-is-a-weakness-in-the-age-of-corona
Τσάρτας Π. Α. (2010). Ελληνική Τουριστική Ανάπτυξη. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΕ.
World Tourism Organization (UNWTO). (2011). Toolbox for Crisis Communications in Tourism. Ανακτήθηκε από: https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284413652
Υπουργείο Τουρισμού. (2020, 2 Απριλίου). Δελτίο Τύπου: Η Ελλάδα μας από το σπίτι.. Ανακτήθηκε από: http://www.mintour.gov.gr/PressRoom/PressReleases/greece-from-home-h-ellada-mas-apo-to-spiti-prwtoboylia-toy-ypoyrgeioy-toyrismoy-toy-eot-ths-marketing-greeceme-thn-yposthrijh-ths-google
facebook
youtube
instagram
X
