Ψυχῆς πείρατα ἰὼν οὐκ ἂν ἐξεύροιο πᾶσαν ἐπιπορευόμενος ὁδόν· οὕτω βαθὺν λόγον ἔχει
(Τα πέρατα τής ψυχής δεν μπορείς να τα φτάσεις, προχωρώντας, όποιον δρόμο και να πάρεις· τόσο σκοτεινά κι ανεξιχνίαστα είναι τα βάθη της)
(Απόσπ. 17/45, Ηράκλειτος)
Τον τελευταίο καιρό, το ενδιαφέρον τής κοινής γνώμης σχεδόν μονοπωλείται από την ειδησεογραφία τη σχετική με τον γνωστό «θεατράνθρωπο». Εάν ο συγκεκριμένος άνθρωπος είναι αθώος ή ένοχος, αυτό θα κριθεί από τον θεσμό τής Δικαιοσύνης. Και μακάρι ο συγκεκριμένος άνθρωπος να αποδειχθεί αθώος!
Ωστόσο η συγκεκριμένη περίπτωση ανθρώπου μάς δίδει το ερέθισμα να προβληματιστούμε γενικότερα πάνω στο θέμα τής ανθρώπινης συμπεριφοράς και, κατ’ επέκταση, στο θέμα τής αρετής: η αρετή (=τα κάθε είδους χαρίσματα, τα «τάλαντα» ενός ανθρώπου) είναι άραγε διδακτή ή φυσική; Δηλαδή η ανθρώπινη συμπεριφορά – είτε θετική είτε αρνητική – οφείλεται στις γονιδιακές καταβολές που «κουβαλά» ο καθένας μας από γεννησιμιού του ή είναι αυτή ευθέως συναρτημένη με τις περιβαλλοντικές επιρροές που δέχεται το άτομο από τη στιγμή τής γεννήσεώς του και μετά; Με λίγα λόγια, το ερώτημα – κι αυτό το ερώτημα σε κάθε εποχή διατηρεί την επικαιρότητά του – είναι: ο άνθρωπος γεννιέται ή γίνεται; Η όποια διαγωγή μας (=προτερήματα και ελαττώματα) είναι «φύσει» ή «θέσει»/«νόμω»;
Από την Αρχαιότητα ήδη, αλλά και στα χρόνια τού Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, πήραν θέση πάνω στο ζήτημα αυτό κορυφαίοι διανοητές. Οι Σοφιστές θεωρούν πως ο άνθρωπος διαμορφώνεται κυρίως από τον κοινωνικό του περίγυρο. Ο Αριστοτέλης επίσης, που βαδίζει στα «χνάρια» τών Σοφιστών, ανάλογες αντιλήψεις περί τού συγκεκριμένου ζητήματος πρεσβεύει: φρονεί ότι ο κοινωνικός περίγυρος πρωτίστως οικοδομεί την όποια προσωπικότητα τού ατόμου. Οι Ευρωπαίοι Διαφωτιστές πάλι, που αναπαράγουν τον Αρχαίο Ελληνικό Διαφωτισμό τού 5ου αιώνα π.Χ., σε παραπλήσια «μονοπάτια» βαδίζουν. Τέλος, στα νεότερα χρόνια, οι διάφορες Επιστήμες τής Αγωγής (Ψυχολογία, Παιδαγωγική, Κοινωνιολογία) «κινούνται στο ίδιο μήκος κύματος», δηλαδή υιοθετούν την άποψη ότι ο άνθρωπος, ως προς τη συμπεριφορά του, είναι προπάντων δημιούργημα τών περιβαλλοντικών επιρροών που αυτός δέχεται, καθ’ όλη τη διάρκεια τής ζωής του, και λιγότερο δημιούργημα τών φυσικών του ορμεμφύτων. Δηλαδή οι ψυχολόγοι, παιδαγωγοί και κοινωνιολόγοι πρεσβεύουν πως η συμπεριφορά τού ανθρώπου – είτε καλή είτε κακή – περισσότερο είναι αποτέλεσμα τού είδους τής κοινωνικοποίησης που ο αυτός έχει υποστεί και λιγότερο αποτέλεσμα τής γονιδιακής «προίκας» την οποία ο καθένας μας «κουβαλά».
Όπως λοιπόν φαίνεται από τα παραπάνω, όλες τις εποχές τις απασχόλησε το ζήτημα τής ανθρώπινης συμπεριφοράς, δηλαδή το εάν ο άνθρωπος «γεννιέται ή γίνεται».
Έχω τη γνώμη πως, για ό,τι είμαστε όλοι μας, δύο παράγοντες ασκούν κυρίαρχο ρόλο: η φύση μας αφενός αλλά και το ανθρωπογενές περιβάλλον μέσα στο οποίο μεγαλώνουμε και ανατρεφόμαστε. Λέγοντας ανθρωπογενές περιβάλλον εννοούμε τούς κάθε είδους φορείς αγωγής, τους φορείς κοινωνικοποίησης, τις «δυνάμεις» εκείνες που ασκούνται πάνω μας από τη στιγμή που ερχόμαστε στον κόσμο μέχρι και που πεθαίνουμε. Διότι η λεγόμενη κοινωνικοποίηση είναι μια ατέρμονη και ατελεύτητη διαδικασία που τερματίζεται μονάχα με τη λήξη τής ανθρώπινης ζωής. «Γηράσκω δ’ αεί πολλά διδασκόμενος» είπε ο Σόλων. Δηλαδή, και γέρος ακόμα κανείς, μαθαίνει πολλά, και αναθεωρεί απόψεις που μέχρι τότε θεωρούσε σταθερές και ακλόνητες! Συνεπώς, για την οικοδόμηση και συγκρότηση τού χαρακτήρα μας και της προσωπικότητάς μας, ευθύνεται αφενός η φύση μας και αφετέρου οι επιδράσεις τού ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, δηλαδή τής ανθρώπινης κοινωνίας (οικογένειας, σχολείου, αναγνωσμάτων κάθε είδους, ΜΜΕ, ομίλων συναναστροφών κ.λπ, κ.λπ). Πάνω σ’ αυτούς τους δύο «πυλώνες» εδράζεται και ερείδεται το ανθρώπινο «οικοδόμημα». Θα ήταν σφάλμα και παράλειψη να εστιάσουμε μονάχα στον έναν «πυλώνα» και να αγνοήσουμε τη δραστικότητα καί του άλλου. Υπάρχουν άνθρωποι που κυρίως διαμορφώνονται από το κοινωνικό τους περιβάλλον. Όντως συμβαίνει αυτό. Όμως υπάρχουν και άνθρωποι που η φύση τους υπερνικά τις όποιες περιβαλλοντικές επιρροές. Δηλαδή υπάρχουν άνθρωποι τών οποίων τα όποια γονίδια αποδεικνύονται ισχυρότερα τής όποιας αγωγής! Και γίνομαι σαφέστερος: ένα παιδί γεννιέται μέσα στο χειρότερο οικογενειακό και, κατ’ επέκταση, κοινωνικό περιβάλλον (κακοί και ακατάλληλοι γονείς, οικονομική ένδεια, φτώχεια και εξαθλίωση, πόλεμος, δυσχέρειες παντοίες). Κι όμως αυτό το άτομο, αν και έχει δεχθεί όλη αυτή την αρνητική «ενέργεια», παραμένει «ολόρθο» και δεν «παίρνει την κατηφόρα», δηλαδή δεν αναπτύσσει έκνομη, παραβατική και αντικοινωνική συμπεριφορά, όπως ίσως θα ήταν το αναμενόμενο. Γιατί συμβαίνει αυτό; Διότι, απλούστατα, το άτομο τυχαίνει να είναι πλασμένο «από καλή πάστα».
Και το αντίθετο τώρα: ένας γεννιέται μέσα στο ευμενέστερο περιβάλλον (ευκατάστατοι γονείς, μορφωτικές ευκαιρίες, «στρωμένο τραπέζι»). Και ενώ όλα προοιωνίζονται την λαμπρή εξέλιξη και πορεία του, αυτός «παίρνει τον κακό δρόμο και τον κατήφορο». Γιατί άραγε συμβαίνει αυτό; Απλούστατα, διότι τώρα «ο σπόρος έπεσε επί την γην την κακήν». Μπορεί να ασκήθηκε στον συγκεκριμένο άνθρωπο η καλύτερη αγωγή από τον ανθρώπινο περίγυρο. Όμως ο περίγυρος «λογάριασε χωρίς τον ξενοδόχο»! Ο «ξενοδόχος» είναι ο χαρακτήρας μας, η «πάστα» από την οποία είμαστε φτιαγμένοι.
Άρα ας μην υπερεκτιμούμε τις δυνατότητες και την «παντοδυναμία» τής αγωγής! Η αγωγή ναι, συμβάλλει όντως στη συγκρότηση και οικοδόμηση τού χαρακτήρα μας. Αλλά όχι πάντα. Ενίοτε αντιστρατεύεται το έργο τής αγωγής η κακή μας φύση, η οποία μάλιστα αποδεικνύεται ισχυρότερη ακόμα και της δραστικότερης αγωγής.
Συμπέρασμα: για ό,τι είμαστε όλοι μας ευθύνη έχουν αφενός η φύση μας και αφετέρου οι περιβαλλοντικές παραστάσεις μέσα στις οποίες ανατραφήκαμε. Ο άνθρωπος πράγματι είναι αγώγιμο ον, είναι δεκτικός αγωγής και μαθήσεως. Αλλά όχι πάντα! Κάποιες φορές έχει τον πρώτο ρόλο η κακιά μας φύση. Και ο Χριστός είχε 12 μαθητές. Παρόλο που ήταν Θεός και ήταν το τέλειο παράδειγμα για όλους, εν τούτοις ανάμεσα σ’ αυτούς ξεφύτρωσε και ο Ιούδας! Γιατί; Διότι ο Σατανάς κάποιες φορές αποδεικνύεται πιο δυνατός από τον Θεό. Το σκοτάδι κάποιες φορές τυχαίνει να βγαίνει νικητής, κι όχι το φως. Η ζωώδης και ενστικτώδης φύση μας πολλές φορές υπερισχύει τής θεϊκής. Συμβαίνει συχνά να νικά το «επιθυμητικόν» και όχι το «λογιστικόν», να κάνει κουμάντο το αρχέγονο ζώο που κουβαλάμε όλοι μέσα μας, και όχι ο Θεός τον οποίο κουβαλάμε στην ψυχή μας και δεν τον αντιλαμβανόμαστε!
Επιμύθιο: η ισχύς και δραστικότητα τής αγωγής είναι σχετική και όχι απόλυτη!
Χρέος λοιπόν όλων όσοι ασχολούνται με την ανατροφή παιδιών είναι να χορηγούν εγκαίρως στα παιδιά ισχυρά «αντισώματα» φωτός και να διαλύουν από πολύ νωρίς τα ψυχικά τους «σκοτάδια», μήπως και καταφέρει να θρονιαστεί οριστικά ο Θεός στον θρόνο τού Σατανά!
facebook
youtube
instagram
X
