Χίοι Ευεργέτες και Δωρητές: Ένας διαχρονικός αστερισμός

Με τον προαναφερθέντα ευρηματικό τίτλο στην εισήγησή της, η τακτική καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου και Ιστορικός Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη, παλιά γνώριμη του νησιού της Χίου, βαθιά γνώστης και ερευνητής παράλληλα της ιστορίας της, συμμετείχε στη θεματική ημερίδα «Χίος και Γαλλία 18ος-19ος αι: Φιλελληνισμός, Ιστορία, Μνήμη» του 5ου Φεστιβάλ «Μούσα Ελληνική», το καλοκαίρι που μας πέρασε.

Το αφιέρωμα, βασισμένο στις επιστημονικές μελέτες και εργασίες της καθηγήτριας κ. Μ. Τομαρά-Σιδέρη, ανατρέχει και σε σχετικές δημοσιεύσεις του «π» και τη θεματική ενότητα «ΠΑΡΕΛΘΟΝ»:

Οι Ευεργέτες αναδείχθηκαν στη διασπορά τον 18ο και 19ο αιώνα. Το ιδιαίτερο πρότυπο της λειτουργίας τους καθώς και η προσωπική τους διαδρομή με όρους ατομικής εποποιίας και ευποιίας παραδειγματικά εικονογραφείται από τους κορυφαίους εκείνους εμπόρους και επιχειρηματίες που έδρασαν ευεργετικά πάνω στο τρίπτυχο ιδιαίτερη πατρίδα, παροικία, Εθνικό Κέντρο¹.

Συγκεκριμένα, πέρα από την ατομική πορεία και την οικονομική τους λειτουργία, πέρα από την καλλιέργεια της εθνικοτοπικής σχέσης αλληλεγγύης στο πλαίσιο της παροικίας, τους απασχόλησε η πορεία και η προκοπή τόσο της ιδιαίτερης πατρίδας τους– με πρόδηλο το αίσθημα του νόστου – όσο και του Εθνικού Κέντρου, με συνείδηση της οφειλής τους στο Εθνικό γίγνεσθαι.

Λειτουργοί του Διαφωτισμού οι ευεργέτες, ενίσχυσαν την προαγωγή των ιδεωδών του με τα ειδοποιά δικά τους ιστορικά και κοινωνικά εργαλεία : χρηματοδότησαν τα όργανα της μόρφωσης και υποστήριξαν την ίδρυση σχολείων που θα άνοιγαν το πνεύμα του Νέου Ελληνισμού και θα βοηθούσαν τους Έλληνες να εγγραφούν στο ρεύμα του δυτικοευρωπαικού πολιτισμού.

Ανάλογο με την παιδεία ενδιαφέρον έδειξαν οι ευεργέτες και για την υγεία χρηματοδοτώντας συστηματικά και τη δημιουργία νοσοκομείων. Είχαν συνείδηση ότι η παιδεία και η υγεία, δηλαδή η μόρφωση και η υγιής ανθρώπινη ύπαρξη αποτελούσαν ικανά και γόνιμα πεδία που μπορούσαν να εγγυηθούν ένα καλό μέλλον , τον καινούριο κόσμο που θα ερχόταν και στον οποίο οι ίδιοι και η τάξη τους προσέβλεπαν.

Σε αυτή την προοπτική, η ενίσχυση της παιδείας, της υγείας και του πολιτισμού συναντούσαν βασικά στοιχεία της νεωτερικότητας.

Η Χίος, νησί επιτυχημένων καπεταναίων, εμπόρων και επιχειρηματιών αποτέλεσε φυτώριο Ευεργετών και Δωρητών τον 19ο αιώνα. Χιώτικες οικογένειες, στο πέρασμα των χρόνων, άφησαν το αποτύπωμά τους και την ευεργετική τους παρουσία στην Χίο (ιδιαίτερη πατρίδα), στην παροικία όπου έζησαν πολλά χρόνια, εργάσθηκαν και πλούτισαν, αλλά και στο Εθνικό Κέντρο, στην Αθήνα.

Πλήθος τα ονόματα των Χίων Ευεργετών και Δωρητών² που ανέλαβαν την ίδρυση σχολείων σε ολόκληρο το νησί, του νοσοκομείου, της Μητρόπολης, του Λωβοκομείου.

«Τόδε το άσυλον ανεκαινίσθη εν έτει 1810 δαπάναις των εν Λονδίνω και Παρισίοις Χίων, φροντίδι της εν Λονδίνω Επιτροπείας των Χιακών φιλανθρωπικών καταστημάτων» γράφει η αναρτημένη επιγραφή στο Λωβοκομείο³. Επιγραφή που μάς θυμίζει τις διασυνδέσεις, τα οικογενειακά και επιχειρηματικά καθώς και τα φιλανθρωπικά δίκτυα που οργάνωναν οι Έλληνες της διασποράς. Είναι γνωστοί οι Χιακοί οίκοι Ράλλη, Ζιζίνια, Αργέντη, Ροδοκανάκη, Σκυλίτση, Χωρέμη και Μπενάκη καθώς και η ισχυροποίηση της οικονομικής τους παρουσίας σε ολόκληρη την ευρώπη, την Αμερική μέχρι και τις Ινδίες. Μάλιστα ο οίκος Ράλλη, Σκυλίτση και Αργέντη ήταν ο τρίτος εμπορικός οίκος σε οικονομική επιφάνεια μετά από εκείνον του Ροδοκανάκη και των αδελφών Ζιζίνια. Όσο γνωστή είναι η οικονομική/επιχειρηματική λειτουργία των οικογενειών εκείνων, άλλο τόσο γνωστή είναι και η ευεργετική τους λειτουργίας.

Στις επιγραφές που προηγήθηκαν συναντάμε τα ονόματα Χίων Ευεργετών και Δωρητών που μερίμνησαν για τη δημιουργία του συγκεκριμένου κάθε φορά ευεργετήματος. Μεταξύ αυτών συναντάμε την οικογένεια Σκυλίτση που τον 18ο και 19ο αιώνα εγκαταστάθηκε σε διάφορα μέρη της Ευρώπης δημιουργώντας εμπορικούς κλάδους στην Κωνσταντινούπολη, Λονδίνο, Σμύρνη, Σύρο, Μασσαλία, Πειραιά και έγιναν από τις πλουσιότερες οικογένειες της Ελληνικής διασποράς. Ο κλάδος Σκυλίτση του Λονδίνου μάλιστα αποτελούσε μία από τις πλουσιότερες οικογένειες της διασποράς εκεί.

Στην μαρμάρινη επιγραφή των Μεγάλων Ευεργετών της Χίου⁴ διαβάζουμε το όνομα του Ζαννή Στεφάνου Σκυλίτση. Το όνομα του μεγαλύτερου γιού του, τον Δημήτριο Στεφάνοβικ Σκυλίτση (1839-1895), το συναντάμε 3ο στη σειρά μεταξύ των ευεργετών της Μητρόπολης του νησιού.

Άτομο με εξαιρετικές επιχειρηματικές ικανότητες ο Δημήτριος Σκυλίτσης έζησε πολλά χρόνια στη Γαλλία και απέκτησε μεγάλη περιουσία. Κινήθηκε μεταξύ των επιφανών της Χιακής παροικίας και ακολουθώντας τα βήματα του πατέρα του Ζαννή στο πεδίο της ευεργεσίας μερίμνησε για την ίδρυση Γηροκομείου και για την θεμελίωση του Ναού του Αγίου Στεφάνου στο Παρίσι⁵, το μεγάλο αυτό κέντρο του απόδημου Ελληνισμού τότε.

Ο Ελληνορθόδοξος Ναός της οδού Georges Bizet θεμελιώθηκε το 1890. Οι εργασίες του ολοκληρώθηκαν μετά τον θάνατο του Δημητρίου Σκυλίτση και είναι αφιερωμένος στη μνήμη του παππού του Στεφάνοβικ Σκυλίτση που σφαγιάσθηκε από τους Τούρκους στην πυρπόληση της Χίου, στις 30 Μαρτίου 1822, ανήμερα την Μ. Πέμπτη.

Τα εγκαίνια του Ναού έγιναν στις 23 Δεκεμβρίου 1895 και μέχρι τότε η Ελληνική παροικία εκκλησιαζόταν στην Ρώσικη εκκλησία. Ο Άγιος Στέφανος είναι η Μητρόπολη της Παρισινής παροικίας. Σε αυτόν γίνονται οι μεγάλες γιορτές της Χριστιανοσύνης. Σε αυτόν έγινε ο γάμος (1962)της Γαλλίδας Εντίθ Πιάφ με τον Έλληνα Θεοφάνη Λαμπουκά. Σε αυτόν έγινε και η εξόδιος ακολουθία (1936) του Ελευθερίου Βενιζέλου. Στο σημείο αυτό να υπενθυμήσουμε ότι η δεύτερη σύζυγος του Βενιζέλου, η Έλενα Σκυλίτση, ήταν εγγονή του Ζαννή Στεφάνοβικ και ανηψιά του δωρητή, Δημητρίου Στεφάνοβικ Σκυλίτση.

Η σχέση άλλωστε της Χίου με την Γαλλία ήταν στενή και δοκιμασμένη σε βάθος πολλών χρόνων. Πολλά παιδιά Χίων της διασποράς σπούδασαν στο Παρίσι, στη Μασσαλία και στο Μονπελιέ.

• Στο Παρίσι σπούδασε η Αργίνη Σαλβάγου, ο Γιάννης Χωρέμης – παιδιά διακεκριμένων Αλεξανδρινών οικογενειών - και ο Γιάννης Ντεσσές. Ο Ντεσσές, γιός της απλής Χιώτισσας ράφτρας , σπούδασε με υποτροφία του ευεργέτη Γιώργου Χωρέμη και αναδείχθηκε στον χώρο της υψηλής ραπτική.
• Στο νόμισμα των δύο (2) Γαλλικών φράγκων που κυκλοφόρησε το Γαλλικό νομισματοκοπείο το 1928, η όμορφη Χιώτισα Αργίνη Μπενάκη, κόρη του ευεργέτη Εμμανουήλ Μπενάκη και σύζυγος του Προέδρου της Κοινότητας Αλεξανδρείας ήταν το μοντέλο που ενέπνευσε τον Γάλλο χαράκτη Alexander Morlon⁶.

• Αλλά και στο τιμητικό μετάλλιο για τον στρατηγό Αιζενχάουερ με θέμα “Tête de la Republique” – παραγγελία που έγινε από την Αμερικανική Πρεσβεία στη Γαλλία – η αρχαία Ελλάδα ενέπνευσε πάλι τον ίδιο Γάλλο χαράκτη Alexander Morlon.

Ο Δημήτριος Στεφάνοβικ Σκυλίτσης ευεργέτησε την Χίο, την Γαλλία και την Αθήνα, το Εθνικό Κέντρο. Με δική του χορηγία, οι Γάλλοι γλύπτες Henri Michel Antoine Chapu και Jean Alexander Joseph Falquiere σμίλευσαν το άγαλμα του Φιλέλληνα Λόρδου Βύρωνα που τοποθετήθηκε στο Ζάππειο το 1895, λίγο πριν τους Ολυμπιακούς αγώνες⁷.

Ο Δημήτριος Στεφάνοβικ Σκυλίτσης με το μαρμάρινο άγαλμα του Λόρδου Βύρωνα εξυπνώνει το ιδεώδες του Φιλελληνισμού και παράλληλα αναδεικνύει την υπέρτατη αξία του Ευεργετισμού. Κάνει μία παρέμβαση στον χώρο του πολιτισμού, της ιδεολογίας, των νοοτροπιών. Και το κάνει με όρους πνευματικής και ηγετικής λειτουργίας. Το μαρμάρινο αυτό σύμπλεγμα, η Ελλάς που στεφανώνει τον Λόρδο Βύρωνα, αναδεικνύει και προβάλλει ένα ιδεώδες.

Ο Λόρδος Βύρωνας ενσαρκώνει τα ιδανικά της ελευθερίας, του θάρρους, της αυτοθυσίας, του φιλελληνισμού. Ένα ιδανικό στο οποίο αναφέρεσαι με θαυμασμό, με δέος, με διάθεση να εξυψωθείς σε αυτό. Και ευχαριστούμε τον ευεργέτη Δημήτριο Στεφάνοβικ Σκυλίτση που μάς συνέδεσε με τον Φιλελληνισμό.

Ανακοίνωση στο διαδικτυακό Συνέδριο με θέμα:

«Χίος και Γαλλία, 18ος-19ος αιώνας. Φιλελληνισμός, Ιστορία, Μνήμη»

Χίος, 27 Ιουλίου 2021

1 Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη, Ευεργετισμός και νεοελληνική πραγματικότητα, εκδόσεις ΚΕΡΚΥΡΑ, Αθήνα, 2021

2 Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη, Ευεργετισμός και νεοελληνική πραγματικότητα, εκδόσεις ΚΕΡΚΥΡΑ, Αθήνα, 2021, σελ. 95.

3 Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη, Ευεργετισμός και νεοελληνική πραγματικότητα, εκδόσεις ΚΕΡΚΥΡΑ, Αθήνα, 2021, σελ. 90.

4 Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη, «Αλεξανδρινές οικογένειες, Χωρέμη-Μπενάκη-Σαλβάγου», εκδόσεις ΚΕΡΚΥΡΑ, Αθήνα, 2004, σελ. 77.

5 Γιώργος Ξανθάκης, Ο Καθεδρικός Ναός του Αγίου Στεφάνου, Εφημερίδα «Ο Πολίτης», Χίος, 12.2.2021

6 Ματούλα Τομαρά-Σιδέρη, «Αλεξανδρινές οικογένειες, Χωρέμη-Μπενάκη-Σαλβάγου», εκδόσεις ΚΕΡΚΥΡΑ, Αθήνα, 2004, σελ. 164.

7 Γιώργος Ξανθάκης, Το Άγαλμα του Βύρωνος, Εφημερίδα «Ο Πολίτης», Χίος, 17.2.2020

Ειδήσεις σήμερα

Μπείτε στην ομάδα μας στο Viber και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Ακολουθήστε μας στο Google News. Σχολιάστε στην σελίδα μας στο Facebook.

Ο Πολίτης είσαι εσύ. Γίνε συνδρομητής της εβδομαδιαίας έντυπης έκδοσης.