Η «ηθική» του δόλου και η ηθική της ευθύτητας

Η τραγωδία «Φιλοκτήτης» του Σοφοκλή, την οποία μάλιστα, προ ημερών, παρουσίασε  με επιτυχία η Θεατρική Ομάδα Χίου,  προκαλεί πολλές σκέψεις οι οποίες σχετίζονται με το διαχρονικό δίλημμα (ή μήπως όχι;) της ηθικής των λόγων και των πράξεων ενός ατόμου, στην πορεία επίτευξης επιδιωκόμενου αποτελέσματος.

Είναι δυνατόν να γίνεται χρήση κάθε μέσου, ακόμα και δόλου, προκειμένου να επιτευχθεί κάτι που θεωρείται ότι είναι για καλό; Είναι ηθικό να αποκρύβεται ή να διαστρεβλώνεται επιμελώς η αλήθεια για να προκύψει το επιθυμητό, έστω και μακροπρόθεσμα; Είναι ηθικό να λέγεται σκόπιμα η μισή αλήθεια; Επιδοκιμάζεται το να μην απαντηθεί ερώτηση, από τον ερωτώμενο, προσποιούμενος ότι δεν την άκουσε, όταν μάλιστα γνωρίζει την απάντηση; Πώς μπορεί να γίνεται αποδεκτό το να λέγονται ψεύδη και μάλιστα με την παρουσία αυτού ο οποίος γνωρίζει την αλήθεια; Να αυτοπροβάλλεται κάποιος ως αρχάγγελος και προστάτης της ορθής πράξης και της νομιμότητας, ενώ στην ουσία  επιζητά την φθορά ή και την εκμηδένιση του άλλου με ανομίες λόγων και πράξεων;

Ο Σοφοκλής ξεκάθαρα υποστηρίζει το απολύτως ηθικό, την πλήρη και προς πάσα κατεύθυνση αλήθεια, κλείνοντας το έργο με τον «από μηχανής θεό», τον ημίθεο Ηρακλή και έτσι εξαγνίζει κάθε προηγούμενη δόλια ενέργεια και προσφέρει με τον τρόπο αυτόν την αναγκαία προς τον θεατή κάθαρση. Όμως, η σημερινή μας εποχή είναι διαφορετική! Η κομπίνα λέγεται εξυπνάδα. Η κουτοπονηριά και η διαβολή λέγονται επιχειρηματική ή επαγγελματική επιδεξιότητα. Μισές αλήθειες, ψεύδη, διαστρεβλώσεις πληροφοριών, δολιότητες, σοφιστείες. Και ο «από μηχανής» θεός για να σώσει άμεσα την κατάσταση δεν έρχεται!! Καλά έλεγαν στα αρχαία χρόνια ότι οι σοφιστές είχαν φτάσει να είναι ισχυρότεροι και από τους σοφούς. Ο λόγος είχε αποκτήσει τέτοια στρεβλότητα που μπορούσες να αποδείξεις ότι το άδικο είναι δίκαιο. Όλα στο βωμό της επίτευξης του σκοπού, αυτόν που εντελώς υποκειμενικά θεωρούμε ως το απολύτως καλό, το συμφέρον, ατομικό ή συνολικό. Σας θυμίζει κάτι από τα σημερινά; Δημόσια ή ιδιωτικά δεδομένα;

Επίσης, είναι ιδιαιτέρως τραγικό το πώς καταφέρνουν  να υπερισχύουν, τις περισσότερες φορές, τα λόγια των έργων. Είναι ακριβώς αυτό που ακούγεται στον Φιλοκτήτη με την γραφίδα του Σοφοκλή: «συνειδητοποιώ ότι με τη γλώσσα κάποιοι άνθρωποι, και όχι με τα έργα, κατορθώνουν τα πάντα». Στη σημερινή μας ηλεκτρονική εποχή εντυπωσιαζόμαστε με το «φαίνεσθαι» και δεν αναζητούμε να μάθουμε ή να κατανοήσουμε το «είναι», δηλαδή την ουσία.

Ένα ξεχωριστό όπλο του δολοπλόκου, ο οποίος με αθέμιτα μέσα θέλει κάτι να κερδίσει και με το οποίο μάλιστα αποφεύγει το δίλημμα «αλήθεια – ψέμα», είναι η κολακεία. Όλα για να αποκτηθεί η ευμένεια, η εμπιστοσύνη. Ευτελέστατη, σχεδόν εμετική πράξη, και για τον κόλακα αλλά και για τον κολακευόμενο!! Όλοι έχουμε βέβαια ανάγκη  από έναν καλό λόγο. Δίνει κουράγιο, ανεβάζει το ηθικό. Όμως, η κολακεία είναι το κάτι άλλο. Είναι κατηφόρα ενός γκρεμού, είναι πυκνός, μαύρος καπνός τύφλωσης. Σε μια ανάλογη συζήτηση με έναν αγαπητό φιλόλογο μου είπε χαρακτηριστικά την αρχαία ρήση: «κρείττον εμπεσείν εις όνυχας κοράκων ή εις χείλεα κολάκων». Τόσο τραγικό!!

Στον αντίποδα είναι τα λόγια τα ξεκάθαρα. Οι σχέσεις οι απόλυτα κρυστάλλινες με λόγια εντιμότητας και αξιοπιστίας.. Λίγα λόγια, σταράτα και αληθινά κατά το «έστε υμών το ναι, ναι και το ου, ου». Λόγια και πράξεις ευθύτητας. Και η αλήθεια που συνήθως αργεί να φανεί,  είναι βέβαιο ότι στο τέλος θα λάμψει! Έστω και μετά από ταλαιπωρία ή κάποιες απώλειες.

Ειδήσεις σήμερα

Μπείτε στην ομάδα μας στο Viber και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Ακολουθήστε μας στο Google News. Σχολιάστε στην σελίδα μας στο Facebook.

Ο Πολίτης είσαι εσύ. Γίνε συνδρομητής της εβδομαδιαίας έντυπης έκδοσης.