( Το αφιέρωμα αντλεί πληροφορίες από την έρευνα των Θ. Θεοδούλου, Δ.Κουρκουμέλη, Δ.Πρέκα-Αλεξανδρή, Κ. Foley, όπως παρουσιάστηκε στο αφιέρωμα στην τότε πυρόπληκτη Χίου του 202 στο Ιωνικό Κέντρο, μια πρωτοβουλία του αείμνηστου ιδρυτή του Ισιδώρου Κιολέογλου. Η μελέτη έχει δημοσιευτεί μεταξύ άλλων στην ιστοσελίδα https://okeanos-dspace.hcmr.gr/, φέροντας τον τίτλο που ήδη δανειστήκαμε)
Μία από τις πρώτες υποβρύχιες αρχαιολογικές έρευνες πραγματοποιήθηκε το 1954 στη Χίο, υπό την αιγίδα της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Έκτοτε έχουν πραγματοποιηθεί στην περιοχή αρκετές ακόμα αποστολές και πιο εντατικά κυρίως από το 1976 , όταν η τότε ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού ιδρύει την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων (ΕΕΑ).
Ο κρατικός αυτός φορέας έχει αρμοδιότητα την προστασία και ανάδειξη των ενάλιων πολιτιστικών αγαθών και τη διεξαγωγή της έρευνας και της ανάπτυξης της υποβρύχιας αρχαιολογίας στην Ελλάδα. Η επιλογή της συγκεκριμένης περιοχής για την πρώτη της υποβρύχια ανασκαφή από του Άγγλους, έγινε με γνώμονα αφενός τη ναυτική παράδοση του νησιού από τους προϊστορικούς ακόμη χρόνους, αφετέρου τα διάφορα σκόρπια ευρήματα κατοίκων, κυρίως ψαράδων, με αποτέλεσμα η επιστημονική έρευνα να ανακαλύψει πληθώρα αρχαίων ναυαγίων, στην πλειονότητα των οποίων το μεταφερόμενο αγαθό να είναι , τι άλλο, το χιώτικο κρασί, ο Αριούσιος Οίνος, μέσα στους χαρακτηριστικούς χιακούς οξυπύθμενους αμφορείς.
Οι έρευνες του 1954
Το 1954, ομάδα δέκα δυτών που ανέσκαπταν στο Εμποριό, πραγματοποιεί τις πρώτες υποβρύχιες έρευνες στο νησί και εντόπισε τα κατάλοιπα πέντε τουλάχιστον ναυαγίων που μετέφεραν εμπορικούς αμφορείς.
Κατάλοιπα από φορτία δύο ναυαγίων επίσης εντοπίστηκαν σε μικρό βάθος στην περιοχή της Κώμης. Το πρώτο φορτίο, αποτελείτο από αττικούς αμφορείς του τέλους του 5ου – αρχών του 4ου αι. π.Χ. Το δεύτερο συνίστατο σε πήλινους αγωγούς και κεράμους, καθώς και σπαράγματα αμφορέων νεότερων από το προηγούμενο ναυάγιο χρόνων. Ένα τρίτο ναυάγιο ή μέρος φορτίου ενός ναυαγίου με αμφορείς, χρονολογούμενους στον 4ο - 3ο αι. π.Χ., εντοπίστηκε στην περιοχή των Κάτω Φανών, ενώ δύο ακόμα φορτία ναυαγίων εντοπίστηκαν ανατολικά της νησίδας του Αγ. Στεφάνου στον όρμο της Λαγκάδας. Το ένα από αυτά εντοπίστηκε συσσωματωμένο σε μικρό βάθος και απαρτιζόταν από αμφορείς που οι ειδικοί τοποθετούν στον 7ο αι. μ. Χ. Το άλλο ναυάγιο συνίστατο σε αγγεία με ανοικτό χείλος και η χρονολόγησή του αποδόθηκε σε πολύ νεότερους μάλλον χρόνους. Με το ίδιο ναυάγιο σχετίζονται λίθινες μπάλες κανονιών και ένα κομμάτι ξύλου το οποίο εντοπίστηκε, σύμφωνα πάντα με τους ερευνητές. Η ίδια ομάδα ερεύνησε την αυτή περίοδο τις νησίδες Πρασονήσια, Γλαστρί και Ποντικός, τον όρμο του Δελφινίου και τη βόρεια πλευρά του όρμου της Λαγκάδας.
Κατά τη διερεύνηση του όρμου του Εμποριού εντοπίστηκαν γενικά απορρίψεις αγγείων, όχι όμως και φορτία ναυαγίων.
Αναζητώντας την Ναυαρχίδα του Καρά Αλή
Την άνοιξη του 1988 το Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών (ΙΕΝΑΕ) διεξάγει έρευνα στην περιοχή ανοικτά του λιμανιού της Χίου, σε μια προσπάθεια εντοπισμού του ναυαγίου που θεωρείται ως η ναυαρχίδα του Καρά Αλή. Εντοπίστηκαν όντως τα κατάλοιπα ναυαγίου από μεγάλο ιστιοφόρο πλοίο, το οποίο βυθίστηκε κάτω από βίαιες συνθήκες τον 19ο αιώνα, ενώ διασκορπισμένα γύρω του παρατηρούνται ξύλα με ίχνη φωτιάς, εξαρτήματα από την αρματωσιά ιστιοφόρου πλοίου, πήλινα και χάλκινα αντικείμενα. Για τον εντοπισμό του ναυαγίου αξιολογήθηκαν οι ιστορικές πηγές και οι αναφορές ψαράδων .
Το 2001 σε σειρά αυτοψιών κλιμακίου της ΕΕΑ εντοπίστηκαν ακόμη:
- Ναυάγιο ρωμαϊκών χρόνων με οξυπύθμενους αμφορείς στην περιοχή του ακρωτηρίου Μύτικας. Το φορτίο παρά τις κατακρημνίσεις βράχων διατηρεί ακόμα αμφορείς στην αρχική τους διάταξη
- Στη δυτική πλευρά της νησίδας του Αγ. Στεφάνου, στην είσοδο του όρμου της Λαγκάδας, ναυάγιο με κλασικούς χιακούς αμφορείς, αλλά και δεύτερο νεότερο, όπως και αμφορείς διαφόρων τύπων και χρονολογήσεων, που δεν μαρτυρούν παρά τη χρήση του όρμου ως αγκυροβολίου.
- Αμφορείς από διασκορπισμένο φορτίο ναυαγίου βυζαντινών χρόνων στην περιοχή του ακρωτηρίου Παχύ-Θόλος. Στην ίδια περιοχή εντοπίζονται ακόμη διάφορα όστρακα και αγγεία, από τα οποία πιθανολογείται η ύπαρξη περισσότερων ναυαγίων.
- Στα ανατολικά του ίδιου ακρωτηρίου εντοπίστηκαν τα κατάλοιπα φορτίου με μεσαιωνικούς πίθους .
Ενάλιες ανασκαφές στο ξημέρωμα του 21ου αιώνα
Το 2002 σε αυτοψία αρχαιολόγου της ΕΕΑ, με βασικό εξοπλισμό κολύμβησης, στον όρμο του Μελανιός στη βόρεια Χίο, εντοπίστηκαν σε μικρό βάθος τα κατάλοιπα φορτίου αμφορέων και πιθανόν έρματος πλοίου βυζαντινών χρόνων.
Τελικά το 2004 η περιοχή της Χίου εντάχθηκε στο πενταετές πρόγραμμα χαρτογράφησης που εγκαινίασε η ΕΕΑ το 2000 για τη χαρτογράφηση εκτεταμένων περιοχών σε μια προσπάθεια για τη διερεύνηση εκτεταμένων περιοχών και σε βάθη μεγαλύτερα από τα εφικτά από αυτόνομους δύτες.
Ακολουθεί ο εντοπισμός το 2005 ναυάγιου στο δίαυλο Χίου – Οινουσσών, σε αποστολή που συνεργάστηκε το αμερικάνικο Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο WHOI. Σε ελάχιστο χρόνο το υποβρύχιο όχημα πραγματοποίησε 3.500 επικαλυπτόμενες φωτογραφίες του ναυαγίου και της ευρύτερης περιοχής του.
Με αφορμή την πραγματοποίηση αυτοψιών για την εκτέλεση έργων, το φθινόπωρο του 2007, κλιμάκιο της ΕΕΑ πραγματοποίησε νέα σειρά ερευνών στον όρμο της Λαγκάδας, οι οποίες είχαν σαν αποτέλεσμα να πιστοποιηθεί η χρήση της βόρειας και της νότιας πλευράς του όρμου ως περιστασιακού αγκυροβολίου, όπως μαρτυρείται από αγγεία και άγκυρες ποικίλων τύπων και χρονολογήσεων.
Ταυτόχρονα, εντοπίστηκε ναυάγιο με φορτίο αμφορέων (6ος-7ος αι. μ. Χ.) στην περιοχή των Πρασονησίων, στο δίαυλο Χίου – Οινουσσών, το οποίο διατηρείται σε ιδιαίτερα καλή κατάσταση, εξαιτίας της θέσης και του βάθους, μόλις 30 μέτρων.
Ακόμη εντοπίστηκαν , ένα ναυάγιο βορειοανατολικά της Χίου, στην περιοχή του όρμου Βαμβακά με ροδιακούς ή και χιακούς αμφορείς των ύστερων κλασικών ή ελληνιστικών χρόνων και ένα στα βορειοανατολικά των Οινουσσών, στην περιοχή του όρμου Αγκαλούδες με κλασικούς χιακούς αμφορείς (5ος αι. π. Χ.). Τέλος η ίδια αποστολή εντόπισε ναυάγιο στην περιοχή της νησίδας Στροβίλι, με λεηλατημένο όμως το φορτίο αμφορέων , ελληνιστικών χρόνων αυτή τη φορά.
Σε αντίστοιχη αποστολή τον επόμενο χρόνο, το 2008, οπότε και καλύπτεται το χρονικό εύρος της μελέτης που αποτελεί την πηγή μας, με σκοπό την
ψηφιακή φωτογραφική τεκμηρίωση υψηλής ανάλυσης και αποτύπωσης, γνωστών και τυχόν νέων ναυαγίων, εντοπίστηκαν ακόμη πέντε.
Πρόκειται για κατάλοιπα φορτίου αμφορέων διασπαρμένα στην κατωφέρεια νότια των νησίδων Πρασονήσια, διάσπαρτη επίσης κεραμική από σώματα μεγάλων αμφορέων από φορτίο ή τμήμα φορτίου στα βορειοδυτικά της νησίδας του Αγ. Στεφάνου και κατάλοιπα φορτίου συσσωματωμένων αμφορέων στην κατωφέρεια στο νότιο άκρο της παραπάνω νησίδας. Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις μπορεί να χρονολογηθεί στον 7ο αι. π. Χ., αποτελώντας ένα από τα ελάχιστα φορτία της περιόδου που είναι γνωστά στη Μεσόγειο.
facebook
youtube
instagram
X
