Το Ίδρυμα «Αικατερίνη Λασκαρίδη», με έδρα τον Πειραιά, έχει να επιδείξει στην σχεδόν τριαντάχρονη πορεία του, έργα και δράσεις έμπλεες από δυναμισμό, προοδευτικό πνεύμα, αλλά και πράξεις ανάδειξης οικουμενικά του Ελληνικού πολιτισμού .
Το πρώην Γαλλικό Ινστιτούτο στη συμβολή της οδού ΙΙ Μεραρχίας με το Πασαλιμάνι , ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα της πόλης του Πειραιά, αποτελεί την έδρα του Ιδρύματος, που ιδρύθηκε από την οικογένεια Λασκαρίδη, φέρει το όνομα και όραμα της μητέρας τους Αικατερίνης, μιας σπουδαίας , πρωτοπόρου, προοδευτικής και δυναμικής Ελληνίδας του προηγούμενου αιώνα , που σε εποχές διαφορετικές άφησε ανεξίτηλο το στίγμα της, ενώ το πνεύμα της παραμένει σπινθηροβόλο και ζωντανό στο διηνεκές.
Βιβλιοθήκη, εντευκτήρια, εκπαιδευτικά προγράμματα, ίδρυση και χρηματοδότησης έδρας Νεοελληνικών Σπουδών στο πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ, αρχειακό υλικό για τον ελληνικό πολιτισμό, τη ναυτιλία, ιστοσελίδες με εξαιρετικές και καλοσυνταγμένες πληροφορίες, είναι ένα μικρό μόνο δείγμα της υποδειγματικής δραστηριότητας του Ιδρύματος «Αικατερίνη Λασκαρίδη». Από την ιστοσελίδα el.travelogues.gr › page και την ενότητα «Με το βλέμμα των περιηγητών / Τόποι-Μνημεία-Άνθρωποι/Χίος» αλιεύσαμε την παρακάτω μελέτη της κυρίας Ιόλης Βιγγοπούλου, την οποία και θα μεταφέρουμε σε δύο μέρη. Πρόκειται για έρευνα στα στοιχεία που κατέλειπαν δυτικοευρωπαίοι περιηγητές, χάρτες, χαρακτικά και κείμενα, που η επιστήμονας κα Βιγγοπούλου παρουσιάζει με ακρίβεια , αλλά και γλαφυρό λόγο.
Η Χίος στα μάτια των περιηγητών
Η Χίος απέναντι από τον μεγάλο φυσικό κόλπο της Σμύρνης στη Μικρά Ασία και πάνω στη θαλάσσια διαδρομή από την έξοδο των Δαρδανελλίων μέχρι την Ρόδο ή την Αλεξάνδρεια πέρασε, το 1571, από την γενοβέζικη στην οθωμανική κυριαρχία.
Τόσο μέχρι τον 16ο όσο και μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα, στο νησί στάθμευσαν ή και παρέμειναν πολλοί περιηγητές οι οποίοι και μας κληροδότησαν σημαντικά κείμενα και εικονογραφικό υλικό. Αφενός το σπάνιο προϊόν, η μαστίχα, που μόνον εκεί στη νότια Χίο μπορεί να εξαχθεί από ένα κοινό είδος σχίνου και, αφετέρου η ομορφιά και η ευγένεια των γυναικών καθώς και οι πολυστολισμένες ενδυμασίες τους έδωσαν την αφορμή στους ξένους επισκέπτες να περιγράψουν και να απεικονίσουν τις μοναδικότητες του νησιού.
«Ελαύνει στο χώρο της λογιοσύνης»
Η Χίος ελαύνει στον χώρο της λογιοσύνης και των γεωγραφικών εκδόσεων, όπως και η υπόλοιπη νησιωτική Ελλάδα, με το «Liber Insularum Archipelagi», το πρωτοπόρο χειρόγραφο χαρτογραφικό έργο, στις αρχές του 15ου αιώνα, του Cr. Buondelmonti, που έγινε και πρότυπο για τα μεταγενέστερα νησολόγια, όπως αυτά των B. dalli Sonetti (1485) και του Β. Bordone (1547). Ο Sonetti συνοδεύει τους χάρτες με έμμετρα κείμενα, ενώ ο Bordone σημειώνει στους ιδιότυπους χάρτες του πληροφορίες, μεταξύ άλλων, για τους μύθους, το κλίμα και την ιστορία του νησιού.
Η Χίος εμφανίζεται στο πρωτοποριακό για την εποχή του νησολόγιο του G.Fr. Camocio (1574), το οποίο επηρέασε μεταγενέστερα νησολόγια, όπως αυτό του G. Rosaccio (1598), αλλά και εικονογράφησε προσκυνηματικά χρονικά (H. Beauvau, 1615). Ο T. Porcacchi κυκλοφόρησε μία πολύ πετυχημένη έκδοση (1620) νησολογίου με τη νέα τεχνική στην χάραξη, αυτήν της χαλκογραφίας. Η τεχνική αυτή επέτρεπε περισσότερες λεπτομέρειες, μεγαλύτερη ακρίβεια, πυκνότητα πληροφοριών, και καθιερώθηκε σταδιακά σε όλα τα εικονογραφημένα έργα μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε προτιμήθηκε βαθμιαία η λιθογραφία.
Στην έκδοση του Μ. Boschini, μικρό νησολόγιο και όμορφο δείγμα της βενετσιάνικης χαρακτικής των μέσων του 17ου αιώνα, ο χάρτης της Χίου, όπως και όλοι οι άλλοι, συνοδεύεται με επεξηγηματικό κείμενο ιστορικο-γεωγραφικού περιεχομένου. Οι εξαιρετικής χάραξης χάρτες της αρχαίας Ελλάδος του J. Laurenberg (1660) συνοδεύονται από επεξηγηματικά ιστορικο-γεωγραφικά κείμενα, όπου αναγνωρίζουμε την βαθιά λόγια γνώση του δημιουργού. Το νησολόγιο του Fr. Piacenza (1688) περιλαμβάνει χάρτες με εξαιρετική χάραξη και πλούσιο αφηγηματικό υλικό για τα νησιά του Αιγαίου πελάγους αλλά και την Κύπρο και την Πελοπόννησο.
Οι Χάρτες
Χάρτες που απεικονίζουν το νησί (της Χίου), έχουμε και στα έργα των O.G. Busbecq (1664), J. Sandrart (1686) και J. Roux (1804). Στο πρώτο, ο χάρτης κοσμεί επανέκδοση του χρονικού που πρωτοκυκλοφόρησε τον 16ο αιώνα και που είχε πολύ μεγάλη επιτυχία, στο δεύτερο, λόγιο έργο του Γερμανού χαράκτη, ο χάρτης μιμείται προγενέστερη χάραξη από παρεμφερές έργο και στο τρίτο χαρτογραφούνται τα σημαντικά αγκυροβόλια της περιοχής.
Στις εκδόσεις του J. Enderlin (1686), J. Enderlin (1688) και του V.M. Coronelli (1707) συναντούμε πίνακες με θέματα (χάρτης και άποψη της πόλης) που αντιγράφουν δημοφιλείς προγενέστερες εκδόσεις αλλά και έργα που κυκλοφορούν την ίδια περίοδο. Η εκδόσεις κοσμούνται και με πίνακες με σπάνια για την εποχή θέματα (Μαστιχόδεντρο, αρχαιότητες). Εξαιρετικά σπάνια, ίσως και μοναδική, η απεικόνιση ερειπίων στη νήσο (J. Enderlin, 1685). Πιθανότατα, πρόκειται για απεικόνιση που βασίστηκε σε φιλολογικές πηγές της αρχαίας ελληνικής και λατινικής γραμματείας. Οι πίνακες στο έργο του J. Sandrart (1687) απεικονίζουν κάστρα και τοποθεσίες, κυρίως της βενετικής κυριαρχίας. Παρόμοια έργα κυκλοφόρησαν για να εξαίρουν τις νικηφόρες νίκες των Ενετών στη σύγκρουση τους με του Οθωμανούς στη διάρκεια του ΣΤ΄ Βενετοοθωμανικού πολέμου (1684-1699). Στα τέλη του 17ου αιώνα, οι εκδόσεις του J. Peeters (1690) εξαίρουν τις νίκες των χριστιανικών δυνάμεων της Δύσης στους Βενετοοθωμανικούς πολέμους. Απεικονίζονται πόλεις, λιμάνια και τοποθεσίες από την Αδριατική θάλασσα έως την Ινδία.
Κατάκτηση από τους Ενετούς
Στην αξιόλογη έκδοση Descrittione... di Scio (1694) που κυκλοφόρησε με αφορμή την κατάκτηση της Χίου από τους Βενετούς (1694-1695) περιλαμβάνεται άποψη της πόλης της Χίου, η οποία όμως αντιγράφει χαρακτικό που είχε ήδη δημοσιευθεί σε προγενέστερες εκδόσεις. Τα σχέδια που συνοδεύουν το κείμενο του B. de Monconys (1665-66), αποτελούν το μοναδικό παρόμοιο υλικό που μας παραδίδεται από τις εκδόσεις τις ταξιδιωτικής γραμματείας. Περιλαμβάνουν μηχανές απόσταξης, πειράματα χημείας, υδραυλικές συσκευές, υδρόμετρα, αρχιτεκτονικά σχέδια, μετεωρολογικά φαινόμενα, κατόψεις, ανθρώπινους τύπους, αστρονομικά όργανα κ.ά. Το σχέδιο που αναφέρεται στη Χίο απεικονίζει. εκκλησία στο νησί.
Ο J. Seller ήταν ο δημιουργός της πρώτης λεπτομερούς χαρτογράφησης των ακτών της Μεσογείου, γνωστής με τον τίτλο «English Pilot...», η οποία πρωτοεκδόθηκε τον 17ο αιώνα, επανεκδόθηκε επανειλημμένα, και συνέχισε να χρησιμοποιείται ως έργο αναφοράς μέχρι και τον 19ο αιώνα (εδώ η έκδοση του 1771). Το συνολικό έργο του Seller καθιέρωσε την αγγλική γλώσσα στους ναυτικούς χάρτες και επηρέασε έντονα τις μεταγενέστερες χαρτογραφικές εκδόσεις.
(Η συνέχεια και το τέλος στο επόμενο μέρος)
facebook
youtube
instagram
X
