Λίγο πριν την αναχώρησή του από το Ταγκανρόγκ ή Ταϊγάνιο, για την Ελλάδα, ο Ιωάννης Βαρβάκης συντάσσει διαθήκη με ημερομηνία 22/5/1824. Εκτός των άλλων κληροδοτημάτων στους συγγενείς του, ορίζει οι εκτελεστές της διαθήκης «να μεταχειρισθώσιν επτακοσίας χιλιάδας ρούβλια εις καθίδρυσιν εν Ελλάδι, όπου κριθή κατάλληλον, μετά της αδείας της εκεί κυβερνήσεως, Λυκείου, προς διηνεκή εκπαίδευσιν της νεολαίας, προς το οποίον εκ του ποσού τούτου να μεταχειρισθώσι προς επιτηδείαν μεν εις τούτο οικοδομήν εκατόν χιλιάδας ρουβλίων, προς αγοράν δε βιβλίων και οργάνων αναγκαίων εις εκπαίδευσιν, τεσσαράκοντα χιλιάδας, προς σχηματισμόν δε των αναγκαίων εις το κατάστημα τούτο επίπλων δέκα χιλιάδας ρουβλίων τας δε υπολειπομένας πεντακοσίας πεντήκοντα χιλιάδας να καταθέσωσι δια παντός εν οιαδήποτε Βασιλική Τραπέζη κατ’ έγκρισίν των και εκ των τόκων αυτών να συντηρώσι τους διδασκάλους και ό,τι άλλο απαιτείται εις το κατάστημα, εάν δε μετά ταύτα περισσεύη τι, να το μεταχειρίζωνται εις αγοράν βιβλίων, ώστε με τον καιρόν να σχηματισθή εν τω Λυκείω ιδία βιβλιοθήκη. Εάν δε δεν συλλεχθή πλήρες το ανωτέρω οριζόμενον ποσόν, εν τοιαύτη περιπτώσει εννοείται οίκοθεν ότι και το κατάστημα του Λυκείου μέλλει να γίνη ανάλογον …».
Τον Ιανουάριο του 1825 ο Εθνικός Ευεργέτης, ευρισκόμενος στη Ζάκυνθο και προαισθανόμενος τον θάνατό του, από το Λοιμοκαθαρτήριο όπου νοσηλεύεται, επιδίδει αντίγραφο με προσθήκη κωδικέλλου στον νοτάριο (συμβολαιογράφο) Διονύσιο Ζαπραντινό, ο οποίος μετά την ταφή του Βαρβάκη τη δημοσιεύει.
Την εκκαθάριση της περιουσίας του αναλαμβάνει ο Ιωάννης Παντολέοντος Μπόζος, που ορίζεται από τον ίδιο τον Ψαριανό Μεγάλο Ευεργέτη ως εκτελεστής της διαθήκης και αργότερα ο Π. Τραυλός και ο Λουκάς Σκαραμαγκάς, οι οποίοι αποστέλλουν στην Ελληνική Κυβέρνηση μέχρι το 1868 περίπου 2.000.000 χρυσές δραχμές. Σύμφωνα με τη θέληση του δωρητή αποφασίζεται από την Ελληνική Κυβέρνηση η οικοδόμηση διδακτηρίου.
Για τον σκοπό αυτό καταρτίζεται Επιτροπεία με πρόεδρο τον εκ Ψαρών αγωνιστή και τότε σύμβουλο της Επικρατείας Αναγνώστη Μοναρχίδη και μέλη τον επίσης σύμβουλο της Επικρατείας Κ. Σχοινά, τον γυμνασιάρχη Γ. Γεννάδιο, τον καθηγητή Κ. Ασώπιο και τον ανεψιό του Ιωάννη Βαρβάκη.
Η ανέγερση του Βαρβακείου Λυκείου
Κατ’ αρχήν αποφασίζεται να οικοδομηθεί στο τετράγωνο ανατολικά του Πανεπιστημίου, εκεί όπου στη συνέχεια κτίζεται το Δημοτικό Νοσοκομείο «Ελπίς». Τη θέση αυτή ορίζει το Βασιλικό Διάταγμα της 12ης Ιουνίου 1844.
Μετά από 12 έτη το νέο Βασιλικό Διάταγμα της 9ης Ιουνίου 1856, ανακαλεί το προηγούμενο και κρίνει μετά από γνωμάτευση της Επιτροπείας, ως καταλληλότερο τόπο το τετράγωνο το οποίο βρίσκεται κατά τη μεσημβρινή πλευρά της Εμπορικής Αγοράς.
Πρόκειται για οικόπεδο μεταξύ των οδών Αθηνάς, Σωκράτους, Αρμοδίου και Αριστογείτονος, στη δυτική πλευρά του τετραγώνου, το οποίο ανήκει πλέον ολόκληρο στο Βαρβάκειο Κληροδότημα. Η ανέγερση του «Βαρβακείου Λυκείου» υλοποιείται σε σχέδια του αρχιτέκτονα Παναγιώτη Κάλκου.
Το κτήριο είναι νεοκλασικού ρυθμού, με ωραίο, ιωνικό ρυθμό, πρόπυλο προς Ανατολάς, έχει δύο ορόφους υψηλούς, με πολλά μεγάλα παράθυρα κι ένα ισόγειο, στο οποίο κατέβαινε κάποιος με δύο κλίμακες από την κυρία είσοδο ή έμπαινε από μια είσοδο στα νότια, επί της οδού Αριστογείτονος.
Η δαπάνη για την ανέγερση ανέρχεται στις 440.500 δραχμές. Με τα υπόλοιπα χρήματα αγοράζονται διάφορες μετοχές και ομολογίες, οι οποίες φυλάσσονται κατατεθειμένες στην Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, οι πρόσοδοι των οποίων καλύπτουν για πολλά χρόνια αρκετές εκπαιδευτικές ανάγκες του κράτους. Ο προ του κτηρίου χώρος μένει απερίφρακτος μέχρι την οδό Αθηνάς, για να λάβει την ονομασία «Πλατεία Βαρβάκη».
Με την αποπεράτωση των κτηριακών εγκαταστάσεων λειτουργεί «Γυμνάσιον» με τέσσερις τάξεις και «Ελληνικόν Σχολείον», κατώτερο προπαρασκευαστικό για το Γυμνάσιο σχολείο, με τρεις τάξεις. Αυτά ονομάζονταν Βαρβάκεια. Επειδή η θέση του Σχολείου είναι κεντρική εγγράφονται πολλοί μαθητές και τα δύο σχολεία διαιρούνται σε τμήματα.
Το 1870 αναλαμβάνει Νέα Επιτροπεία για τα έργα στο διδακτήριο και τον περιβάλλοντα χώρο του Βαρβακείου, μετά τον θάνατο του προέδρου Αναγνώστη Μοναρχίδη και των περισσοτέρων μελών της παλαιάς, από τον εκ Ψαρών υποναύαρχο Κωνσταντίνο Νικόδημο. Η νέα διοίκηση αποφασίζει την ίδρυση μνημείου στην πλατεία, ως φόρος τιμής στον Ψαριανό Ευεργέτη. Στο μνημείο θα τοποθετηθούν τα οστά του, ανακομισθέντα από τη Ζάκυνθο. Προκηρύσσεται διαγωνισμός και από τα οκτώ υποβληθέντα σχέδια εγκρίνεται το 1872 το εκπονηθέν σχέδιο από τους Λεωνίδα Δρόση και Ερνέστο Τσίλλερ. Ο προϋπολογισμός της δαπάνης ανέρχεται σε 85.500 δραχμές, ωστόσο αναβάλλεται η ανακομιδή των οστών και ατονεί η απόφαση της ανέγερσης. Αργότερα, τοποθετείται ο ανδριάντας του ευεργέτη στο Ζάππειο, έργο κι αυτός του Λεωνίδα Δρόση.
«Βαρβάκειον Πρακτικόν Λύκειον»
Με το Β.Δ. της 6ης Οκτωβρίου 1886 ιδρύεται το «Βαρβάκειον Πρακτικόν Λύκειον». Επί μια εικοσιπενταετία στεγάζεται σε μεγάλη ιδιωτική οικία της οδού Βουλής 7 ιδιοκτησίας των απογόνων του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη αντί μηνιαίου μισθώματος 1.000 περίπου δραχμών. Η οικία αυτή παλαιού μεν ρυθμού, αλλά είναι ευρύχωρη, τριώροφη με ισόγειο και αυλή. Η ανάγκη ίδρυσης αφορά την προετοιμασία των μαθητών για την εισαγωγή τους στο Πολυτεχνείο και τις Στρατιωτικές Σχολές. Διαθέτει επτά τάξεις, ονομάζεται «Βαρβάκειον Λύκειον», αλλά ο πολύς κόσμος και οι μαθητές το αναφέρουν ως «Πρακτικόν Λύκειον».
Την ιδέα της ίδρυσης ενός τέτοιου ειδικού σχολείου κατά το πρότυπο των γερμανικών Πραγματικών Γυμνασίων (Realgymnasien) έχει συλλάβει ο στρατιωτικός μηχανικός και αρχιτέκτων Αναστάσιος Θεοφιλάς, ο οποίος από το 1878 αναλαμβάνει να οργανώσει και να διευθύνει το Πολυτεχνείο.
Είναι η εποχή που ο Χαρίλαος Τρικούπης εφαρμόζει ευρύτατο πρόγραμμα δημοσίων έργων με τα οποία ανοίγεται λαμπρό στάδιο εργασίας στους τεχνικούς επιστήμονες. Είναι ο λόγος που πολυάριθμοι είναι οι απόφοιτοι των Γυμνασίων που προσέρχονται για σπουδές στο Πολυτεχνείο, τη Σχολή των Βιομηχάνων Τεχνών, όπως λέγεται τότε. Για την εμπέδωση των γνώσεων και την τελειότερη κατάρτιση των απολυομένων μαθητών από τα Κλασσικά Γυμνάσια και Λύκεια, οι οποίοι επιθυμούν να προσέλθουν σε εισιτήριες εξετάσεις σε Πολυτεχνείο και τη Σχολή Ευελπίδων, ιδρύεται με το Β.Δ. της 28ης Σεπτεμβρίου 1887 και Η΄ τάξη στην οποία διδάσκονται Ελληνικά και Γαλλικά επί 4 ώρες την εβδομάδα, 2 ώρες Ιστορία και 2 ώρες Γεωγραφία, επί 13 δε ώρες επαναλαμβάνονται τα διδασκόμενα στο Λύκειο Μαθηματικά.
Τη διεύθυνση του νέου σχολείου η Κυβέρνηση την εμπιστεύεται στον Θεόδωρο Κ. Νέγρη, ο οποίος έχει σπουδάσει στην Ευρώπη Φυσικές Επιστήμες, έχει συγγράψει σοβαρές διατριβές σχετικές με τον κλάδο του και έχει διατελέσει καθηγητής στη Σχολή Ευελπίδων. Με προσοχή εκλέγεται και το προσωπικό του σχολείου. Έτσι φιλόλογοι προσλαμβάνονται οι Α. Οικονόμος, Ν. Παπαβασιλείου, Μ. Ευαγγελίδης, Α. Κεφαλληνός, Ε. Ι. Ζολώτας, Π. Καρολίδης. Τα Μαθηματικά αναλαμβάνουν οι Δ. Γεωργιάδης, Ι. Καμαρινός και Ν. Κρίσπης. Για τα Φυσικά Α. Κ. Χρηστομάνος και Ν. Αποστολίδης. Για τα Γαλλικά δύο Γάλλοι, ο J. Collar για τις κατώτερες τάξεις και ο C. Demaillard για τις ανώτερες. Για τα Τεχνικά μαθήματα, την καλλιγραφία, ελεύθερη σχεδιογραφία και γραμμική ιχνογραφία οι Λ. Λάντσας, Ν. Μπατιστάτος και ο Σ. Λάντσας. Τα μαθήματα αυτά διεξάγονται στις αίθουσες που έχουν ειδικά διασκευασθεί στο ισόγειο.
Για την καλύτερη εμπέδωση της πειθαρχίας (χάριν αυτής είχε θεσπισθεί και ειδική στολή χρώματος καφέ με πηλήκιο στρατιωτικό για τους μαθητές) επετράπη με Β.Δ. της 25ης Σεπτεμβρίου να το διευθύνει και ανώτερος αξιωματικός, έτσι τον Οκτώβριο 1888 διορίσθηκε διευθυντής Λυκείου ο αξιωματικός μηχανικού Δ. Γονατάς, ο οποίος είχε τελειοποιηθεί στη Γαλλία και ήταν τότε καθηγητής της Οδοποιίας και της Γεφυροποιίας στο Πολυτεχνείο.
Λαμπροί μαθητές
Με την πάροδο των χρόνων η καλή φήμη των «Βαρβακείων Σχολείων» μεγαλώνει και παρά τις συνήθεις πολιτικές παρεμβάσεις, οι εισαγωγικές και προαγωγικές εξετάσεις είναι αδιάβλητες.
Πλήθος επιφανών Ελλήνων στην πολιτική, την ακαδημαϊκή καριέρα, την πανεπιστημιακή κοινότητα, την επιστήμη και την τέχνη, φοιτούν στη Βαρβάκειο Σχολή.
Ευάγγελος Αβέρωφ-Τοσίτσας, Φρέντυ Γερμανός, Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Γεώργιος Δροσίνης, Αλέξανδρος Παπάγος, Κωνσταντίνος Τσάτσος, Αντώνιος Σαμαράκης, Κωνσταντίνος Δοξιάδης, Κωνσταντίνος Αλαβάνος, Γιώργος Παπαστεφάνου Δημήτριος Καμπούρογλου, Γεράσιμος Αρσένης, Βλάσης Κανιάρης και τόσοι άλλοι είναι ανάμεσά τους.
Το εμβληματικό Σχολείο είναι πάντα στο επίκεντρο της δημόσιας ζωής.
Αφενός πέραν των Γυμνασίου και των Κλασικού και Πρακτικού Λυκείου, κατά καιρούς λειτουργούν σ’ αυτό επαγγελματικές νυχτερινές τεχνικές σχολές, αφετέρου στις ευρύχωρες αίθουσές του φιλοξενούνται καίριες και σημαντικές εκδηλώσεις, άσχετες με το αντικείμενο της εκπαίδευσης. Οι αίθουσες του ισογείου διασκευάζονται ειδικά για τα τεχνικά μαθήματα και από το 1892 παραχωρούνται τις βραδινές ώρες στη «Βιοτεχνική Σχολή», το λαμπρό σχολείο -δημιούργημα του Στεφάνου Κυπαρίσσου απευθυνόμενο σε εργαζόμενους την ημέρα τεχνίτες και άλλους μαθητές και το οποίο διευθύνει για πολλά έτη μέχρι τον θάνατό του.
Από την άλλη στη μεγάλη αίθουσα του επάνω ορόφου του διδακτηρίου διεξάγεται η δίκη των Γ. Καρδίτση και Ι. Κυριακού, επίδοξων δολοφόνων του βασιλιά Γεωργίου του 1ου, στη θέση Άγιος Σώστης της Λεωφόρου Συγγρού, την 14η Φεβρουαρίου του 1898.
Ανατίναξη και κατεδάφιση
Την περίοδο της Κατοχής το σχολείο λειτουργεί, με παρεμβάσεις και προσκόμματα που επιφέρουν οι κατακτητές και οι κατοχικές κυβερνήσεις. Οι μαθητές άλλοτε παρακολουθούν τα μαθήματά τους δια ζώσης, άλλοτε μελετούν μόνοι στο σπίτι. Τα Δεκεμβριανά όμως είναι καθοριστικά για το Σχολείο. Εντός του ταμπουρώνονται άνδρες του ΕΛΑΣ, οι δε Βρετανοί δεν διστάζουν να βομβαρδίσουν το κτήριο μέχρι της ολικής του καταστροφής. Το πλιάτσικο που ακολουθεί εξαφανίζει στο σύνολό τους τις πλούσιες και σπάνιες συλλογές των βιβλίων, των κειμηλίων και των οργάνων Φυσικής και Χημείας. Στα Βαρβάκεια Σχολεία δεν απομένουν παρά γυμνοί ασκεπείς τοίχοι. Η κατεδάφιση είναι αναπόφευκτη.
Παραχωρούνται ακίνητα στο κέντρο της Αθήνας, με μακροχρόνια παραμονή σε δύο όμορα δημοτικά σχολεία της οδού Κωλέττη.
Προς το τέλος της δικτατορίας του 67 παραχωρείται έκταση, δασική όμως, στην Κηφισιά, που με τη Μεταπολίτευση ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, πρώτος εκλεγμένος από το Ελληνικό Κοινοβούλιο και μαθητής του Βαρβακείου, Κωνσταντίνος Τσάτσος υπογράφει το προεδρικό διάταγμα για την ανέγερση των νέων εγκαταστάσεων. Ευτυχώς το Βαρβάκειο Ίδρυμα έχει την οικονομική ευρωστία να προχωρήσει στη ανοικοδόμηση, όμως ο σεισμός του 1981 αναστέλλει τις εργασίες με το ακίνητο να παραμένει ημιτελές και αναξιοποίητο.
Παράλληλα το 1981 δημοπρατείται η κατασκευή προκατασκευασμένων κτηρίων στο ιδιόκτητο οικόπεδο του Βαρβακείου, στο Παλαιό Ψυχικό για την προσωρινή μεταστέγασή του, την επίβλεψη της οποίας ασκεί ο Οργανισμός Σχολικών Κτηρίων. Τον Σεπτέμβριο του σχολικού έτους 1983-1984 το Βαρβάκειο αρχίζει να λειτουργεί στο κτήριο του Παλαιού Ψυχικού, επί των οδών Μουσών και Παπαδιαμάντη, καθιστώντας το εγχείρημα της Κηφισιάς περιττό.
Τα Σχολεία παραμένουν έως τις ημέρες μας κορυφαία στον τομέα της εκπαίδευσης της χώρας, με τους μαθητές τους να διαπρέπουν στον ακαδημαϊκό, επιστημονικό και πνευματικό βίο, σε Ελλάδα και εξωτερικό.
Πηγές:
Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.
facebook
youtube
instagram
X
