Ένα από τα αρτιότερα, σύγχρονα, αλλά κυρίως αντιπροσωπευτικό και αναλυτικό στην ενημέρωση για την αρχαία ιστορία του τόπου, μεταξύ των ελληνικών αρχαιολογικών μουσείων, το Αρχαιολογικό Μουσείο Χίου αποτελεί ένα από τα κορυφαία της Ελληνικής Περιφέρειας. Εμβληματικό κτήριο, αφαιρετικής αρχιτεκτονικής, δείγμα του μοντερνισμού, του ρεύματος που κυριάρχησε στη μαγική περίοδο των ‘60s, έργο των κορυφαίων επιστημόνων –αρχιτεκτόνων Δημήτρη και Σουζάνας Αντωνακάκη, στις άνετες αίθουσές του φιλοξενεί μοναδικά και σπάνια ευρήματα, απτά δείγματα της σημαντικής παρουσίας και θέσης του νησιού στον αρχαίο κόσμο. Από την ιστοσελίδα https://www.archaiologia.gr/blog, πηγή πολλών μας αφιερωμάτων, «αλιεύσαμε» και παρουσιάζουμε συνοπτικά, την εξαιρετική παρουσίαση-ξενάγηση της προϊσταμένης του Μουσείου, αρχαιολόγου δρα Δέσποινας Τσαρδάκα. Άλλωστε, όποιος είχε την τύχη να ξεναγηθεί από την καλή φίλη και επιστήμονα Δέσποινα, αποκομίζει μια σφαιρική συμπυκνωμένη αντίληψη για τη Χίο της Προϊστορικής, Αρχαίας, Κλασσικής, Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου.
1ο Αρχιτεκτονικό Βραβείο του 1965
Η αρχιτεκτονική μελέτη για το κτήριο του Αρχαιολογικού Μουσείου της Χίου, έργο των καταξιωμένων προαναφερομένων αρχιτεκτόνων, ιδρυτών του πασίγνωστου «Atelier 66» ή του Εργαστηρίου ‘66, κέρδισε το 1ο βραβείο του σχετικού αρχιτεκτονικού διαγωνισμού του 1965. Το κτήριο είναι διαρθρωμένο σε τρία επίπεδα, σε ένα παιχνίδι όγκων που διαδοχικά εδράζονται στο επικλινές έδαφος. Η είσοδος στον προθάλαμο γίνεται μέσω διαδοχικών βαθμίδων, οι κλειστοί χώροι αναπτύσσονται γύρω από μια κεντρική αυλή, ενώ οι τοιχοποιίες από εγχώριο λίθο (θυμιανούσικη πέτρα) ντύνουν το κτήριο εξωτερικά και έρχονται σε αντίθεση με στοιχεία από γυμνό μπετόν και γυαλί. Το Μουσείο διαθέτει μεγάλους αύλειους χώρους και μικρό θεατράκι με ξύλινες κερκίδες στην επάνω δυτική αυλή, για ποικίλες εκδηλώσεις. Κατά την κατασκευή του είχε προβλεφθεί η ύπαρξη ειδικού χώρου για πωλητήριο-κυλικείο και αίθουσα εκδηλώσεων και προβολών (σημ. γρ: προφανώς δεν λειτούργησαν ποτέ!).
Η πρώτη Έκθεση
Η πρώτη έκθεση έγινε στην περίοδο της μεταπολίτευσης, όταν υπουργός Πολιτισμού είναι ο Κωνσταντίνος Τρυπάνης, Χίος φιλόλογος και ιστορικός. Όμως το 1987, λόγω στατικών προβλημάτων, αναστέλλεται η λειτουργία του, προκειμένου να γίνουν οι απαραίτητες επεμβάσεις για να ανοίξει πάλι το 2000, με μια νέα πλούσια έκθεση μέσα από την οποία προβάλλεται ο ιωνικός χιακός πολιτισμός και ο ρόλος που διαδραμάτισε η Χίος κατά την αρχαιότητα. Στους εκθεσιακούς χώρους φιλοξενούνται ευρήματα από τις σωστικές ανασκαφές της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής, καθώς και πλήθος ευρημάτων, μεταξύ των οποίων γλυπτά,επιγραφές και ανάγλυφα που περισυλλέχθηκαν από τα τέλη του 19ου αι. ή παρέδωσαν κατά καιρούς πολίτες του νησιού. Στο τρίτο επίπεδο υπάρχουν τμήματα από το διάκοσμο αρχαίων κτιρίων και ενεπίγραφοι λίθοι, ενώ στο χώρο αυτόν εκτίθενται σαρκοφάγοι και κιβωτιόσχημοι τάφοι, που έχουν αποκαλυφθεί σε σωστικές ανασκαφές στην πόλη.
Ευρήματα –φορείς μηνυμάτων
Τα σπήλαια
Όλα τα παραπάνω εκθέματα αποτελούν φορείς μηνυμάτων τόσο για το πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και ιδεολογικό πλαίσιο που τα γέννησε, όσο και για τον άνθρωπο ή τους ανθρώπους που τα κατασκεύασαν και τα χρησιμοποίησαν. Η ιδιαίτερα στρατηγική θέση της Χίου, πάνω στους θαλάσσιους δρόμους που συνέδεαν την ανατολική Μεσόγειο με τον Εύξεινο Πόντο, και η γειτνίαση με τα μικρασιατικά παράλια, οδήγησαν στην κατοίκησή της ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους. Τα αρχαιότερα ευρήματα προέρχονται από το Αγ. Γάλας και το Εμποριό. Στη θέση «Άγιο Γάλας» οι ανασκαφές της Αγγλικής Αρχαιολογικής Σχολής το 1938 και οι μεταγενέστερες έρευνες της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας & Σπηλαιολογίας Β. Ελλάδας απέδειξαν ότι από τους Πρώιμους Νεολιθικούς χρόνους και ως τη Μέση Εποχή του Χαλκού ένα από τα σπήλαια χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία μικρής κοινότητας ανθρώπων.
Μια άλλη όψη της χρήσης των σπηλαίων είναι αυτή που τα χαρακτηρίζει ως τόπους λατρείας. Σε μεταγενέστερες περιόδους ο χθόνιος χαρακτήρας που έχει ένα σπήλαιο και το υποβλητικό του περιβάλλον συνδέθηκαν με λατρείες. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στο μεσαίο σπήλαιο στο Άγιο Γάλας, που από την Αρχαϊκή περίοδο χρησιμοποιήθηκε ως τόπος λατρείας με συνέχεια μέχρι τον 13ο-14ο αι., οπότε χτίζεται στην είσοδό του η Παναγία η Αγιογαλούσαινα. Στην άλλη σημαντική θέση, στο «Εμποριό», οι ανασκαφές που διενεργήθηκαν από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή (1952-1955) στις δυτικές υπώρειες του χαμηλού βραχώδους υψώματος στα νότια του λιμανιού, έφεραν στο φως τα λείψανα προϊστορικής εγκατάστασης. Ένα πλήθος λατρευτικών αντικειμένων και αφιερωμάτων βρέθηκαν στις ανασκαφικές έρευνες. Κομμάτια από μαρμάρινα αγάλματα, ειδώλια, αγγεία, σφραγίδες, κοσμήματα, εργαλεία, κομψοτεχνήματα, όπως ένας ιππέας από ελεφαντόδοντο, θαυμαστά αντικείμενα από χαλκό, αναθήματα από άλλες περιοχές, ειδώλια από φαγεντιανή, αιγυπτιακοί σκαραβαίοι, αγγεία από την Εύβοια, τις Κυκλάδες, το νοτιοανατολικό Αιγαίο, την Κύπρο, την Κόρινθο και την Αττική, δείχνουν όχι μόνο την εμβέλεια του ιερού, αλλά και την επικοινωνία της Χίου με άλλες περιοχές του αρχαίου κόσμου.
Μοναδικά εκθέματα
Κατά τους αρχαϊκούς χρόνους ακμάζει ιδιαίτερα και η τέχνη της χιακής αγγειογραφίας. Παράλληλα με τα μεγάλα σε μέγεθος αγγεία με γραμμική διακόσμηση, όπως τους ευρύστομους οξυπύθμενους αμφορείς και τις υδρίες, το χιακό εργαστήριο κεραμικής κατά τον 7ο και 6ο αι. π.Χ. έχει να παρουσιάσει εξαίρετα δείγματα που εντάσσονται στη γενικότερη ιωνική τέχνη με έντονες τις ανατολικές επιρροές. Το σχήμα αγγείου για το οποίο η Χίος φημίζεται αυτήν την περίοδο είναι η χιακή κύλικα, την εξέλιξη της οποίας παρακολουθεί κανείς ως τους ελληνιστικούς χρόνους.
Ο πρωτεργάτης του Μουσείου Αντώνιος Στεφάνου
Το 1964 ο αείμνηστος Αντώνιος Στεφάνου, έκτακτος Επιμελητής Αρχαιοτήτων, είχε περισυλλέξει από τη συνοικία Ριζάρι ειδώλια φτερωτών Ερώτων, με λευκό επίχρισμα και ίχνη από τους αρχικούς ζωηρούς χρωματισμούς του γαλάζιου, του ρόδινου και του χρυσού, που ξεχωρίζουν για τη λεπτότητά τους. Στον ίδιο αποθέτη βρέθηκαν μικρές πλαγγόνες, στον τύπο των ιεροδούλων, ευρήματα που μαρτυρούν την ύπαρξη στην περιοχή ιερού της Αφροδίτης. Τα τελευταία αυτά ειδώλια παραπέμπουν στη λεγόμενη ιερή πορνεία. Τα παραπάνω ειδώλια αποτελούν έργα ενός τοπικού εργαστηρίου κοροπλαστικής, που έχει επηρεαστεί έντονα από το αντίστοιχο εργαστήριο της Μύρινας στη Μ. Ασία, με το πλούσιο θεματολόγιο στο οποίο πρωταρχική θέση έχουν τα ειδώλια θεών και κυρίως της Αφροδίτης, ειδώλια ερωτιδέων, χορευτριών, τραγικών προσωπείων κ.ά. Κι αν τα γλυπτά, τα ειδώλια, τα αγγεία και τα κάθε λογής αντικείμενα αποτελούν τα χειροπιαστά τεκμήρια του δημόσιου και ιδιωτικού βίου των ανθρώπων, μεταφέροντας κάτι από την αύρα αυτών που τα κατασκεύασαν, τα χρησιμοποίησαν ή τα ανάθεσαν ως δώρα στους θεούς τους, σημαντικότατη πηγή πληροφοριών σε συνδυασμό με τα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων αποτελούν οι επιγραφές.
Σπάνιες Επιγραφές
Είναι ευτύχημα ότι στη Χίο έχει βρεθεί πλήθος επιγραφών, που μας προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για το ιστορικό παρελθόν του νησιού. Στο σύνολό τους σχεδόν, έχουν περισυλλεγεί από τους λόγιους Χίους και Επιμελητές Αρχαιοτήτων, Κων/νο Κανελλάκη, Γεώργιο Ζολώτα, Χρήστο Σαρικάκη και Αντώνιο Στεφάνου. Σε αυτές βρίσκουμε στοιχεία για την αρχαία διάλεκτο του νησιού, την πολιτική και φυλετική οργάνωση, τη λατρεία διαφόρων θεοτήτων, τις σχέσεις της Χίου με άλλες πόλεις-κράτη και με τα ελληνιστικά βασίλεια. Από τις σημαντικότερες και σπανιότερες επιγραφές είναι τα κείμενα δύο επιστολών του Μεγάλου Αλεξάνδρου προς τον Δήμο των Χίων. Το 334 π.Χ., όταν ο Αλέξανδρος αναχωρούσε από την Πέλλα για τη μεγάλη του εκστρατεία, την εξουσία στη Χίο κατείχε μια φιλοπερσική ομάδα ολιγαρχικών, που διευκόλυνε την εγκατάσταση στο νησί περσικής φρουράς. Τότε ο Αλέξανδρος αναδείχθηκε ρυθμιστής των πολιτικών πραγμάτων της Χίου. Η Α΄ επιστολή είναι διάγραμμα, δηλαδή διαταγή, με την οποία ο βασιλεύς απαιτεί την επάνοδο των πολιτικών εξορίστων, αποκαθιστά το δημοκρατικό πολίτευμα και διατάσσει την εκλογή νομοθετών, οι οποίοι θα συντάξουν νέους νόμους και θα διορθώσουν τους παλαιούς. Την ίδια χρονιά πρέπει να στάλθηκε και η Β΄ επιστολή, που αναφέρεται στις δίκες των φιλοπερσών προδοτών. Και ενώ πρόκειται για επιστολή δημόσιου χαρακτήρα, ο Αλέξανδρος ζητά από τον Δήμο των Χίων να δείξουν επιείκεια σε ένα φίλο του, κατηγορούμενο για φιλοπερσική στάση.
Το μοναδικό εύρημα της Κρανιοτομής
Τις προόδους της ιατρικής κατά τους ιστορικούς χρόνους και τη βαθιά τεχνογνωσία που διέθεταν οι αρχαίοι γιατροί, με κορυφαίο τον Ιπποκράτη, απηχεί η περίπτωση του τρυπανισμού της Χίου που χρονολογείται στο 2ο αι. π.Χ. και αποτελεί μια από τις λίγες γνωστές περιπτώσεις στον ελλαδικό χώρο, αλλά και παγκοσμίως. Πρόκειται για το κρανίο ενός ενήλικα άνδρα, τον τάφο του οποίου είχα την τύχη να ανασκάψω το έτος 2003, ο οποίος υπέστη χειρουργική επέμβαση μετά από κρανιακό κάταγμα, αλλά επέζησε, άγνωστο για πόσα χρόνια, αυτής της περιπέτειας. Στα Ιατρικά του Ιπποκράτη περιγράφεται αναλυτικά η μεθοδολογία της «κρανιοανάτρησης».
Ποικίλες επιτύμβιες στήλες
Στα πρόσωπα και τη στάση των νεκρών στις επιτύμβιες στήλες που αποχαιρετούν αγαπημένα τους πρόσωπα καθρεφτίζεται η θλίψη της αναχώρησης για το τελευταίο ταξίδι, ενώ η χειραψία μαρτυρεί την αδιάσπαστη ενότητα των δύο κόσμων, προσδίδοντας μια φιλοσοφική οπτική. Σε άλλες στήλες μαρτυρούνται οι ενασχολήσεις των νεκρών εν ζωή, ενώ άλλες αναπαριστούν «τα νεκρόδειπνα» όπου βλέπουμε τον «αφηρωϊσμένο» πια νεκρό σε κεντρική θέση, να συμμετέχει στο δείπνο που γίνεται προς τιμήν του από τους συγγενείς του. Τα κτερίσματα, σε όποιον κι αν ανήκαν, άνδρα ή γυναίκα, αθλητή, ταπεινό εργάτη, ανώνυμο ή επώνυμο, φτωχό ή πλούσιο κουβαλάνε μαζί τους κάτι από την αύρα των ανθρώπων που τα άγγιξαν αλλά και την εποχή τους.
facebook
youtube
instagram
X
