Η επόμενη ημέρα ξεκίνησε και μαζί της έχει αρχίσει ο διάλογος για να δούμε πως θα αντιμετωπίσουμε μια νέα πραγματικότητα και για τα νησιά μας. Το Δ.Σ. της ΔΑΠ ΝΔΦΚ Χίου μου έκανετην τιμή να συμμετάσχω το Σάββατο 6 Ιουνίου σεδιαδικτυακή συνάντηση και μου δόθηκεη δυνατότητα για πρώτη φορά με την ιδιότητα του Δημάρχου ν’ απευθυνθώ σ’ ένα απαιτητικό νεανικό ακροατήριο του χώρου των οικονομικών επιστημών και να συνεισφέρω μερικές σκέψεις και προτάσεις στους προβληματισμούς και τις προοπτικές μετά την πανδημία.
Η ημερίδα αυτή, η οποία είχε προγραμματιστεί πριν την απειλητική εξάπλωση της πανδημίας, ίσως να αποβεί πιο χρήσιμη σήμερα. Η κατάσταση είναι πλέον καλύτερα αντιμετωπίσιμη από επιδημιολογικής πλευράς, αλλά οι επιπτώσεις της στις τοπικές κοινωνίες ορατές. Είναι βέβαιο ότι προβληματίζουν όλους εμάς, τους ανθρώπους της Αυτοδιοίκησης, που έχουμε την ευθύνη να στηρίξουμε τις κοινωνίες μας.
Έχει ειπωθεί τις τελευταίες ημέρες ότι η πανδημία του covid-19 αποτέλεσε μια ευκαιρία ώστε η αποκέντρωση και η τοπική αυτοδιοίκηση να επιδείξουν διεθνώς τα πλεονεκτήματά τους.
Αυτό το ομολόγησαν εκείνοι, που αγνόησαν τον κρίσιμο ρόλο, που είχε η ετοιμότητα των τοπικών αρχών στην έγκαιρη ανταπόκριση. Οι παρεμβάσεις της Τοπικής Αυτοδιοίκησης -ιδιαίτερα στα νησιά- ήταν εκείνες, που συνέβαλαν να εξελιχθεί με επιτυχία η αποτροπή της διασποράς του ιού και βοήθησαν να προφυλάξουμε τις κοινωνίες μας ασφαλείς και τους πολίτες των νησιών μας υγιείς.
Στην επόμενη φάση ο διττός ρόλος μας θα είναι καθοριστικός: αφ’ ενός η ευθύνη της εποπτείας για την πιστή τήρηση των περιορισμών και των λοιπών μέτρων κοινωνικής αποστασίωσης κι αφ’ ετέρουη αναγκαιότητα υποστήριξης καίριων παρεμβάσεων για την άμβλυνση των ολέθριων επιπτώσεων για την οικονομία των νησιών.
Ασφαλώς με τις παρεμβάσεις αυτές θα απαιτήσουμε ν’ ακολουθηθούν σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο εξειδικευμένες πολιτικές, οι οποίες θα περιορίσουν την εξάπλωση του νέουκορωνοϊού, της οικονομικής ύφεσης, της μεγάλης μείωσης των εσόδων, της αύξησης των δαπανών, του εκτροχιασμού της συνεπούς τήρησης των προϋπολογισμών μας.
Η Αυτοδιοίκηση στο κάδρο της επόμενης ημέρας
Επομένως, εφ’ όσον ο λόγος είναι για το βόρειο και ανατολικό Αιγαίο,από το κάδρο της επόμενης της πανδημίας ημέρας δεν μπορεί να απουσιάζει η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Και βέβαια όχι μόνο δεν πρέπει ν’ απουσιάζει, αλλά ο ρόλος της είναι πρωταγωνιστικός. Είναι εκείνη, που θα κληθεί στο προσκήνιο να αναζητήσει το νήμα από την αρχή, να καθοδηγήσει την εξέλιξη πλοκής του έργου και στο τέλος ως από μηχανής Θεός να δώσει τη λύση.
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι μεταξύ των διοικητικών δομών, που έχει υποστεί τις σημαντικότερες οικονομικές επιπτώσεις. Ποιοι είναι οι πόροι της Αυτοδιοίκησης:
Α. τα ίδια έσοδα,
Β. οι επιχορηγήσεις και
Γ. ο δανεισμός
Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις σημαντική θα είναι ηαπώλεια-κυρίως στους δήμους, που έχουν ανεπτυγμένη τουριστική επιχειρηματικότητα- λόγω του περιορισμού των εισπράξεων από τέλη που σχετίζονται με δημοτικές υπηρεσίες και εγκαταστάσεις. Η μείωση της οικονομικής δραστηριότητας, της απασχόλησης και της κατανάλωσης σίγουρα θα επηρεάσει την απόδοση πολλών φόρων, όπως ο φόρος Εισοδήματος Φυσικών και Νομικών Προσώπων και ο Φόρος Προστιθέμενης Αξίας (ΦΠΑ). Η μείωση της κατανάλωσης και του εισοδήματος μεταξύ νοικοκυριών κι επιχειρήσεων, θα μειώσει αυτόματα τις εισπράξεις από αυτούς τους φόρους.
Οι δύο αυτοί κεντρικοί φόροι είναι εκείνοι, που γεμίζουν το καλάθι των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων, εκείνων που αποδίδονται στους δήμους για την άσκηση των λειτουργιών τους και την υλοποίηση του επενδυτικού τους σχεδιασμού. Η μείωση των φορολογικών εσόδων θα επιφέρει του χρόνου και την αντίστοιχη μείωση των εσόδων, που δικαιούται η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ιδιαίτερα στην περίπτωση των μικρών νησιωτικών αυτοδιοικήσεων, όπως είναι οι Οινούσσες, οι περικοπές στους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους απειλού ν’ ακρωτηριάσουν την εκτέλεση των βασικών έργων για ένα μικρό νησί.
Η εμπειρία μας ως αυτοδιοικητικών από την οικονομική κρίση του 2008 και όσα επακολούθησαν την προηγούμενη δεκαετία είναι ότι οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης θα χρειαστούν χρόνο και αγώνα για ν’ ανακάμψουν οικονομικά. Ειδικά ο περιορισμός των κεντρικών αυτοτελών πόρων -αν συμβεί- θα σημάνει την μείωση των τοπικών δημόσιων επενδύσεων για το επόμενο έτος. Ειδικά στα νησιά μας οι δημόσιες επενδύσεις είναι οι παρεμβάσεις, που διαθέτει η Αυτοδιοίκηση ως βασικό όπλο ανάσχεσης της τοπικής ανεργίας. Θα το πω πιο απλά: περιορισμός των τοπικών δημοτικών έργων σημαίνει αύξηση της τοπικής ανεργίας.
Οι Δήμοι κληθήκαμε σε fasttrack κοινωνικά μέτρα
Ένα άλλο ζήτημα, που ανέκυψε με την υγειονομική κρίση ήταν ότι μέσα σε εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα οι Δήμοι κληθήκαμε ν’ αντιμετωπίσουμε και να στηρίξουμε πολλά νέα κοινωνικά μέτρα.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης απαιτήθηκε να δημιουργήσουν μια προσωποασπίδα για να προστατεύσουν τους πληθυσμούς τους με προμήθεια γευμάτων, παραδόσεις φαρμάκων, ψυχολογική υποστήριξη, διαμονή των επαγγελματιών υγείας και των ασθενούντων σε απομόνωση, κέντρα αυξημένων μέτρων υποδοχής σε λιμάνια, σε συνοριακά σημεία, σε υπηρεσίες, σε δομές στέγασης ή να διαχειριστούν τις αυξημένες απαιτήσεις της υγειονομικής φροντίδας με επαναλαμβανόμενους καθαρισμούς, απολυμάνσεις κλπ. και τα πήγαμε πολύ καλά.
Έναν άλλο επιτελικό ρόλο, που είχε η Αυτοδιοίκηση ήταν να οργανώσει σε αποκεντρωμένο επίπεδο αυτή καθ’ εαυτή την λειτουργία του κεντρικού κράτους.
Με τη συμβολή της σύγχρονης τεχνολογίας, των ηλεκτρονικών και ψηφιακών εφαρμογών, πέτυχε η Αυτοδιοίκηση να εξυπηρετήσει τον πολίτη αφ’ ενός κρατώντας τον ενημερωμένο συνεχώς για τις εξελίξεις της πανδημίας και για τα μέτρα, που λαμβάνονταν σε τοπικό επίπεδο (όπως τα επιμέρους μέτρα,οι τοπικές καραντίνεςκλπ), αφ’ ετέρου να βοηθήσει στις απαιτήσεις των διοικητικών, ακόμη και οικονομικών του συναλλαγών. Εδώ στο Δημαρχείο, που βρίσκομαι τώρα, σε παράπλευρο γραφείο χορηγούμε πλέον δεκαπέντε πολύ σημαντικά καθημερινά πιστοποιητικά των δικαστηρίων, τα οποία ως δικηγόροι γνωρίζουμε καλά ότι ο πολίτης-κάτοικος ενός μικρού νησιού θα έπρεπε να δαπανήσει2-3 ημέρες για να τα αναζητήσει.
Ανέφερα, λοιπόν, σε συνοπτικές γραμμές, πτυχές της εμπειρίας μας από την κρίση διότι πιστεύω ότι αυτά, που κερδίσαμε από την πανδημία είναι και τα όπλα μας για την επόμενη ημέρα.
Ειδικά δε εδώ στο Βόρειο Αιγαίο, στα ανατολικά της Ευρώπης, αιτήματα, που χρόνια ήγειραν οι τοπικές κοινωνίες έγιναν σήμερα οι κατακτήσεις από μια πανδημία, αλλά και τα εργαλεία για να μειώσουμε τις επιπτώσεις της.
Θα ξεκινήσω από την τεχνολογία της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, η οποία επέλυσε δομικά προβλήματα της νησιωτικής διοίκησης κι αυτοδιοίκησης.
Οι νέες διαδικασίες λάφυρα της επιτυχίας μας
Συνδυαστικά με μια ταχύτατη, στοχευμένη και ρεαλιστική νομοθέτηση, την οποία είδαμε να λειτουργεί ευεργετικά,εξορθολογίσαμε την ακώλυτη λειτουργία των συλλογικών οργάνων και των υπηρεσιών, περιορίσαμε τον διοικητικό χρόνο και εξοβελίσαμε -ελπίζω οριστικά- ανερμάτιστες γραφειοκρατίες και καθυστερήσεις.
Η Δημόσια Διοίκηση, κεντρική κι αποκεντρωμένη, κέρδισε πολύτιμο διοικητικό χρόνο ν’ ανασυνταχθεί, να ανεβάσει στροφές, να απομυθοποιήσει «ταμπού» και προκαταλήψεις. Αυτά επιτρέψτε μου να τα θεωρήσω τα λάφυρα της επόμενης ημέρας. Ο κορωνοϊός μας έβαλε να δώσουμε μια μάχη με τις αγκυλώσεις της Διοίκησης και σε πολλά σημεία την κερδίσαμε.
Οι προκλήσεις τώρα είναι να αξιοποιήσουμε αυτά τα κέρδη, τις καλές πρακτικές κι εμπειρίες σε συνδυασμό με τις τοπικές ιδιαιτερότητες και να προσανατολίσουμε την ανάπτυξη των νησιών μας. Τα συγκριτικά μας πλεονεκτήματα είναι γνωστά και σαφή. Θα αναφερθώ με τα δεδομένα των δικών μας νησιών:
-ποιότητα ζωής και ποιότητα των φυσικών και πολιτιστικών πόρων,
-υψηλή πυκνότητα φυσικού και πολιτιστικού κεφαλαίου,
-ισχυρή πολιτιστική ταυτότητα.
Επειδή δε, είμαι εδώ για να σας καταθέσω την εμπειρία από ένα μικρό νησί εδαφικά και πληθυσμιακά, όπως τις Οινούσσες, θα τολμήσω να πω ότι παρά τις συνέπειες του μεγέθους και του νησιωτικού χαρακτήρα (μικρή αγορά, χαμηλή προσβασιμότητα, απομόνωση), υπάρχουν διάφορα παραδείγματα όπου τα προϊόντα και οι υπηρεσίες των νησιών, που βασίζονται σε τοπικές δυνατότητες και την ιδιαίτερη τεχνογνωσία τους μπορεί να τα καταστήσει πιο ελκυστικά κι ανταγωνιστικά.
Αξιοποίηση των τοπικών πλεονεκτημάτων
Οι Οινούσσες, π.χ. διαθέτουν ένα ισχυρό πλεονέκτημα, που ανάγεται στην αειθαλή πολιτιστική τους ταυτότητα και ιδιότητα. Αφορά την ενασχόληση των κατοίκων με τη ναυτιλία και τον εφοπλισμό. Η τεχνογνωσία αυτή πέτυχε να δομήσει και την ανάπτυξη της επαγγελματικής ναυτικής εκπαίδευσης.
Οι Οινούσσες διαθέτουν από το 1954 το Ναυτικό Επαγγελματικό Γυμνάσιο(Λύκειο), το πρώτο δημόσιο θεματικό εκπαιδευτήριο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και από το 1965 την Σχολή Εμποροπλοιάρχων και σήμερα Ακαδημία Εμπορικού Ναυτικού κατεύθυνσης Πλοιάρχων.
Είναι μια δομή τριτοβάθμιας εκπαίδευσης κι επαγγελματικής κατάρτισης τετραετούς φοίτησης, που χορηγεί διεθνώς αναγνωρισμένους τίτλους θεωρητικής και πρακτικής κατάρτισης στο νευραλγικό τομέα της ναυτιλίας.
Αξιοποιώντας την εξειδίκευση αυτή στις Οινούσσες τελεί υπό εξέλιξη η έναρξη λειτουργίας δημόσιας ανεξάρτητης επικουρικής δομής κατάρτισης, της Σχολής Σωστικών και Πυροσβεστικών Μέσων, η οποία θα χορηγεί τίτλο περαιτέρω επαγγελματικής γνώσης και κατάρτισης στη ναυτιλία.
Παράλληλα οργανώνεται σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου μια διεθνής πρωτοβουλία σε ευρωπαϊκό πολιτιστικό επίπεδο για την δημιουργία της πρώτηςΠολιτιστικής Διαδρομής για την Ναυτιλία και την ναυτική μας κληρονομιά (MaritimeHeritageRoute).
Τέλος, έχουμε στο σχεδιασμό μας -τοπικό και περιφερειακό- την ίδρυση και λειτουργία ενός ναυτικού συνεδριακού κέντρου για την περαιτέρω αξιοποίηση και προβολή της ναυτικής γνώσης σε συνδυασμό με τα εκπαιδευτήρια και το ναυτικό μας μουσείο.
Πιστεύω, επομένως, ότι ανάλογη επιτυχημένη και στοχευμένη αξιοποίηση τοπικής τεχνογνωσίας μπορεί να επεκταθεί και σε άλλες υπηρεσίες, όπως ο τουρισμός.
Τα μικρά νησιά γίνονται τα τελευταία χρόνια ελκυστικά για τους θιασώτες του ποιοτικού τουρισμού, δεδομένου ότι οι περιορισμένοι πόροι αυτών των νησιών δεν παρέχουν την ευχέρεια για μια μαζική δραστηριότητα. Μπορούν, επομένως, κλάδοι των τουριστικών επιστημών ν’ αναπτυχθούν υπό μορφή μικρών περιφερειακών μονάδων και τμημάτων ή μεταπτυχιακών κέντρων ν’ αναπτυχθούν στα μικρά νησιά.
Έτσι θ’ αξιοποιηθούν νέες γνώσεις, καινοτομία κι εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό και δύνανται να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την επιτυχία μιας στρατηγικής "προσανατολισμένης" σε ειδικές μικρές αγορές.
Ανάλογη στοχοθεσία αξιοποίησης της τοπικής τεχνογνωσίας μπορεί να χαραχθεί και στον πρωτογενή τομέα με τις εξειδικευμένες καλλιέργειες, πολλές από τις οποίες ιστορικά υπήρχαν στα νησιά μας (π.χ η καλλιέργεια της αμπέλου στις Οινούσσες, που έδωσε και το όνομα από την αρχαιότητα).
Επανακαθορισμός εθνικών προτεραιοτήτων του Αιγαίου
Τέλος, θ’ αναφερθώ και σ’ ένα ζήτημα, που είμαι βέβαιος ότι κινεί την ευαισθησία και το ενδιαφέρον του σημερινού ακροατηρίου. Εδώ στο Ανατολικό Αιγαίο η επόμενη ημέρα δεν μας βρίσκει αντιμέτωπους μόνο με τις αναπόφευκτες οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας, του κλεισίματος των συνόρων και του «μουδιάσματος» της τουριστικής αγοράς.
Οι ιδιαιτερότητες της γεωγραφικής μας θέσης μας έχουν ιστορικάτοποθετήσει σ’ ένα νευραλγικό σημείο του διεθνούς χάρτη στα σύνορα με έναν ιδιόρρυθμο και ιδιότροπο γείτονα, που έχει δημιουργήσει δική του «σχολή» μελέτης, ερμηνείας κι εφαρμογής του Διεθνούς Δικαίου και του Δικαίου της Θάλασσας.
Το πρόβλημα είναι γνωστό και συζητείται καθημερινά από πολλούς και πιο ειδικούς από εμένα.
Οι προτάσεις μας για την αμυντική θωράκιση των νησιών πάγια εστιάζονται στην ανάγκη εξάντλησης των μέσων και πολιτικών κοινωνικής, θεσμικής και οικονομικής θωράκισης των νησιωτικών κοινωνιών.
Πέρα όμως απ’ αυτό θα πρέπει στον εθνικό διάλογο και κυρίως σ’ αυτόν, που διεξάγεται χρόνια τώρα για την χάραξη νησιωτικής πολιτικής να επαναφέρουμε την ανάγκη για τον επανακαθορισμό των εθνικών μας ιδιαιτεροτήτων.
Η χάραξη αυτής της στρατηγικής αφορά στην θέσπιση μέτρων και πολιτικών με προοπτική 20ετίας. Ως θεράποντες της οικονομικής επιστήμης είμαι βέβαιος ότι γνωρίζετε ότι αυτές οι πολιτικές σε οικονομίες κλίμακος όπως των μικρών νησιών αποδίδουν μετά από αρκετές δεκαετίες.
Οι ειδικές φορολογικές ελαφρύνσεις, τα προνόμια και οι απαλλαγές, που είχε θεσπίσει η πρώτη Κυβέρνηση του Κων/νου Καραμανλή μετά το 1974 απετέλεσαν ισχυρά αναχώματα στην μαζική αναχώρηση των κατοίκων και επιχειρήσεων από τα νησιά μας.
Εν συνεχεία η θέσπιση των μειωμένων συντελεστών του ΦΠΑ, που θεσμοθετήθηκαν μετά το 1987 αποτέλεσαν κίνητρα ουσιαστικής ανάπτυξης των νησιών μας σε συνδυασμό και με τα Ολοκληρωμένα Μεσογειακά Προγράμματα. Αυτές ήταν επιλογές στρατηγικής, που χαράχθηκαν σε εθνικό επίπεδο και με το πολιτικό σύστημα ομονοούν κι αντιλαμβανόμενο τον κίνδυνο ερήμωσης των νησιών μας.
Η άποψή μου, λοιπόν, είναι να επανακαθορίσουμε την νησιωτική ταυτότητα του Βορείου Αιγαίου, να γίνει ένα rebranding εθνικό και ευρωπαϊκό, ακόμη και στο επίπεδο κατεύθυνσης και προσέλκυσης των εθνικών και διεθνών χορηγιών, τις οποίες είδαμε να λειτουργούν φαύλα κι ανεξέλεγκτα σε άλλες περιόδους και κρίσιμες καταστάσεις για τα νησιά μας.
Κλείνοντας και αφού σας ευχαριστήσω να σημειώσω και πάλι ότι στην Ελλάδα, ειδικά εδώ στα νησιά του Βορείου Αιγαίου, αποκτήσαμε καλές πρακτικές κι εμπειρίες τόσο σε επίπεδο δήμων όσο και τοπικών κοινωνικών δομών και κοινοτήτων.
Αν τις εκμεταλλευτούμε και τις επεξεργαστούμε μπορούμε να θεραπεύσουμε και τις χρόνιες παθήσεις και «ιώσεις» της οικονομίας, της απομόνωσης και της πληθυσμιακής αποψίλωσης και να δημιουργήσουμε ένα αισιόδοξο περιβάλλον διότι πραγματικά αξιώνουμε και μπορούμε να έχουμε μια καλύτερη ποιότητα ζωής στα νησιά μας.
facebook
youtube
instagram
X
