Η Βιβλιοθήκη Κοραή Χίου ανοίγει τις πόρτες της σε μια πρωτοβουλία που αναμένεται να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα βιβλία και τις συλλογές τους. Ο καλλιτέχνης και ποιητής Μιχάλης Πίχλερ Μυριαγκός εγκαινιάζει στη Χίο την Πρωτοβουλία Ανοιχτών Ραφιών για Εκδόσεις ως Έργα Τέχνης, μια δράση που φέρνει στο προσκήνιο τις εκδόσεις καλλιτεχνών, δίνοντάς τους τον ρόλο που τους αξίζει: αυτόν του ζωντανού έργου τέχνης, ανοιχτού και προσβάσιμου σε όλους.
Όπως εξηγεί ο ίδιος, η Βιβλιοθήκη Κοραή του παραχώρησε τρία ανοιχτά ράφια στην κεντρική αίθουσα ανάγνωσης από τον Αύγουστο του 2023, με σκοπό να φιλοξενήσει βιβλία καλλιτεχνών και να τα καταστήσει άμεσα προσιτά στους χρήστες της βιβλιοθήκης. «Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι αυτά τα ράφια είναι ανοιχτά και δεν είναι κρυμμένα στα αρχεία των σπάνιων συλλογών», σημειώνει ο κ. Πίχλερ Μυριαγκός, τονίζοντας ότι η απομόνωση τέτοιων έργων σε ειδικές ενότητες περιορίζει τη σχέση τους με το κοινό.
Η συλλογή αποτελείται από 64 βιβλία, εκ των οποίων τα 40 είναι βιβλία καλλιτεχνών – 20 δικά του και 20 άλλων δημιουργών. Παράλληλα, περιλαμβάνονται θεωρητικά έργα και καλλιτεχνικά περιοδικά που αναδεικνύουν τη δημοσίευση ως καλλιτεχνική πρακτική. Στόχος της πρωτοβουλίας είναι να ενισχυθεί η προσβασιμότητα και η ορατότητα των έργων, να διευκολυνθούν οι τυχαίες συναντήσεις με το υλικό και να σπάσει η λογική του «πολιτισμικού περιορισμού», όπως τον αποκαλεί ο καλλιτέχνης.
Ο ίδιος δεν παραλείπει να υπογραμμίσει τον ρόλο της Άννας Χαζίρη, διευθύντριας της Βιβλιοθήκης Κοραή, για τη δεκτικότητα και τη γενναιοδωρία με την οποία στήριξε την πρωτοβουλία. «Είναι η πρώτη φορά που σε δημόσια βιβλιοθήκη σε νησί του Αιγαίου, και πιθανώς σε ολόκληρη την Ελλάδα, οι Εκδόσεις ως Έργα Τέχνης είναι μόνιμα διαθέσιμες σε ανοιχτά ράφια», υπογραμμίζει.
Η παρουσίαση του έργου του στην Κοραή έρχεται να συνδεθεί με μια ευρύτερη καλλιτεχνική του διαδρομή, που εκτείνεται από τη γλυπτική και την ποίηση έως την εκδοτική δημιουργία. Το βιβλίο του ΠΟΙΗΜΑ(ΤΑ), εμπνευσμένο από το ποίημα Η Πόλις του Καβάφη, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της φιλοσοφίας του: τα βιβλία ως αντικείμενα αισθητικής, ως χώροι εμπειρίας και ως πεδία πειραματισμού που ξεπερνούν τα στενά όρια της λογοτεχνίας.
Η συζήτηση που θα φιλοξενηθεί την Παρασκευή 22 Αυγούστου 2025 στη Βιβλιοθήκη Κοραή, με τίτλο (Im)proper Places for Other Books and So: The Open Shelf Initiative for Publications as Artworks, θα δώσει την ευκαιρία στο κοινό να γνωρίσει αυτή τη νέα μορφή βιβλιοθήκης – μιας βιβλιοθήκης ανοιχτής, βιωματικής και δημιουργικής.
Ακολουθεί η συνέντευξη του Μιχάλη Πίχλερ Μυριαγκού στον Δήμο Αβδελιώδη
Δήμος Αβδελιώδης: Μιχάλη, μαθαίνοντας για την φιλοξενία κάποιων έργων σου στην Βιβλιοθήκη Κοραή, έχω την αίσθηση ότι πρόκειται για μια καινοτόμο και εξωστρεφή συνεργασία της ιστορικής βιβλιοθήκης που θα αλληλοεπιδράσει στα καλλιτεχνικά και πνευματικά δρώμενα της Χίου, προσελκύοντας το κοινό, να γνωρίσει μια νέα τάση της τέχνης που θα έχουμε την ευκαιρία να την δούμε συγχρονικά με το Βερολίνο και καθόλου συμπτωματικά. Πως έγινε αυτό;
Μιχάλης Πίχλερ Μυριαγκός: Η Βιβλιοθήκη Κοραή μου παρείχε τον Αύγουστο του 2023 τρία ανοιχτά ράφια στην κεντρική αίθουσα ανάγνωσης, για να εκθέσω βιβλία και να τα κάνω προσβάσιμα στους χρήστες της βιβλιοθήκης. Η «Πρωτοβουλία Ανοιχτών Ραφιών για Εκδόσεις ως Έργα Τέχνης*» τιμά τις εκδόσεις ως έργα τέχνης και στοχεύει να εκπαιδεύσει και να παρακινήσει το ευρύ κοινό να ασχοληθεί με αυτές.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για μένα ότι αυτά τα ράφια είναι ανοιχτά προσβάσιμα και δεν είναι κρυμμένα στα αρχεία των συλλογών σπάνιων βιβλίων, όπου συνήθως καταλήγουν τα βιβλία μου. Όταν τα βιβλία καλλιτεχνών φυλάσσονται (ενταφιάζονται) σε θεσμικές βιβλιοθήκες, η απομόνωσή τους σε «ειδικές συλλογές» και συλλογές «σπάνιων βιβλίων» συχνά σημαίνει ότι η πρόσβαση σε αυτά είναι συνήθως πιο περίπλοκη, καθώς συνήθως τίθενται περιορισμοί, κανόνες, όρια και πρωτόκολλα της θεσμικής γραφειοκρατίας μεταξύ των ενδιαφερόμενων αναγνωστών και των βιβλίων που ενδέχεται να θέλουν να διαβάσουν.
Πριν από χρόνια, έστειλα επιστολές σε 77 βιβλιοθήκες σε όλο τον κόσμο που είχαν (κατά μέσο όρο επτά) βιβλία μου στο απόθεμά τους και τους πρόσφερα να τους δωρίσω αντίγραφα, με τη μόνη προϋπόθεση ότι αυτά τα αντίγραφα θα ήταν μόνιμα προσβάσιμα (open shelve). Δυστυχώς, πολύ λίγες βιβλιοθήκες δέχτηκαν την πρότασή μου, αν και αποδείχθηκε ότι το κύριο πρόβλημα δεν είναι ο προϋπολογισμός για αγορές. Γι' αυτό είμαι ιδιαίτερα χαρούμενος που η βιβλιοθήκη και η διευθύντριά της, Άννα Χαζίρη, έδειξαν δεκτηκότητα και γενναιοδωρία.
Η «Πρωτοβουλία Ανοιχτών Ραφιών για Εκδόσεις ως Έργα Τέχνης*» στη Βιβλιοθήκη Κοραή είναι η πρώτη πρωτοβουλία σε νησί του Αιγαίου, και πιθανώς στην Ελλάδα, που καθιστά τις Εκδόσεις ως Έργα Τέχνης* μόνιμα διαθέσιμες σε μια δημόσια βιβλιοθήκη.
Δήμος Αβδελιώδης: Τι είδους βιβλία είναι αυτά και ποιοι είναι οι στόχοι αυτής της πρωτοβουλίας;
MP: Ο πυρήνας της συλλογής αποτελείται από 64 βιβλία, 40 από τα οποία είναι βιβλία καλλιτεχνών: 20 δικά μου και 20 άλλων συγγραφέων. Το δάνειο περιλαμβάνει επίσης βιβλία θεωρίας σχετικά με τη δημοσίευση ως καλλιτεχνική πρακτική καώς και περιοδικά καλλιτεχνών.
Οι στόχοι της πρωτοβουλίας είναι
- να βελτιώσει την προσβασιμότητα, την ορατότητα και τη χρήση αυτού του υλικού
- να διευκολύνει τυχαίες συναντήσεις με τακτικούς χρήστες και όχι μόνο προγραμματισμένα ραντεβού με ειδικούς σε αυτόν τομέα
- να ενισχύσει το δυναμικό αυτών των βιβλίων και να μειώσει τον διαχωρισμό τους από τις ευρύτερες πρακτικές της καθημερινής ζωής
- να αντισταθμιστεί η διαδικασία του πολιτισμικού περιορισμού (cultural confinement)
- να ενεργοποιηθεί ο «νόμος της καλής γειτονίας» (shelf serendipity), όπως τον ονόμασε ο Άμπι Βάρμπουργκ (Aby Warburg)
- να αποσυμπιεστεί η βιβλιοθήκη
Δήμος Αβδελιώδης: Έχοντας ανά χείρας το τελευταίο βιβλίο σου ΠΟΙΗΜΑ(ΤΑ) με το πρώτο ξεφύλλισμα των περιεχομένων παρατηρώ τις απόλυτα διακριτά, 44 εικαστικές μεταμορφώσεις του ποιήματος" Η Πόλις'' του Καβάφη.
Γνωρίζοντας την καινοτόμο πορεία σου στην γλυπτική όπου η δισδιάστατή σου θεώρηση όχι μόνο δεν αναδεικνύει το νόημα του γλυπτού αλλά και το αλληλοκαθρεφτίζει στην στιγμή της σύλληψής του και της τελείωσής του.
Ποιές αντιστοιχίες υπάρχουν τώρα με την καλλιτεχνική σου ιδιότητα ως ποιητή, που μιλάς μέσα από ένα δανεικό ποίημα και όχι δικό σου;
MP: Ο Ulises Carrion, ένας καλλιτέχνης που εκτιμώ ιδιαίτερα, το 1972 δανείστηκε ένα ποίημα του Gabriel Dante Rossetti, δημιούργησε 44 παραλλαγές στη γραφομηχανή και τις δημοσίευσε ως SONNET(S) κάνοντας ετσι το βήμα από τη “συγγραφή ποίησης” στη “δημιουργία βιβλίων” γράφοντας στη συνέχεια και το υπέροχο μανιφέστο "Η νέα τέχνη της δημιουργίας βιβλίων” (The New Art of Making Books). Το 2009 δημιούργησα άλλες 44, νέες παραλλαγές στο Word (και με το Indesign), και τις δημοσίευσα ως POEM(S)/ SOME MORE SONNET(S). Το το βιβλίο ΠΟΙΗΜΑ(ΤΑ), το οποίο κυκλοφορησε τον Νοέμμβρη τού 2022 με τις Εκδόσεις Αγρα, είναι πλέον μια "μετάφραση" αυτού του βιβλίου μου στα ελληνικά με το πηγαίο υλικό να προέρχεται πλέον από τον Καβάφη.
Σε αυτή την περίπτωση, το υλικό μου είναι ένα ποίημα του Καβάφη, το οποίο με τρυφερότητα και αγάπη για τη λεπτομέρεια το κάνω δικό μου. Αυτό περιλαμβάνει τη συνειδητή και προσεκτική χρήση, ακόμη και την κλίση όλων των στοιχείων που χρησιμοποιούνται σε ένα τυπωμένο κείμενο: γράμματα, μέγεθος γραμμάτων, γραμματοσειρές, χρώμα, γραμμές, παραγράφους, μορφοποίηση κειμένου, σελιδοποίηση. Και επιπλέον η σελίδα ως χώρος, και το βιβλίο ως χώρος εμπειριών και ως λαβύρινθος.
Τα ΠΟΙΗΜΑ(ΤΑ) δραστηριοποιούνται και στις δύο πλευρές των υποτιθεμένων συνόρων μεταξύ τέχνης και λογοτεχνίας, και εχάρικα ιδιαίτερα , όταν το το Μουσικό Φεστιβάλ Χίου, σε συνεργασία με τη Βιβλιοθήκη Κοραής, παρουσίασε το 2023 μια σκηνική ανάγνωση του έργου στον εξωτερικό χώρο της βιβλιοθήκης.
Δήμος Αβδελιώδης: Η έννοια της ποίησης και του ποιητή έχουν την καταγωγή τους από το ρήμα της αρχαίας ελληνικής ποιέω που είναι πολυδιάστατο σε σημασίες, μεταξύ των οποίων κατασκευάζω, δημιουργώ είτε ένα χρηστικό αντικείμενο, ένα τραπέζι, ένα εργαλείο, είτε κάνω μια διαδραστική ενέργεια ή και ένα έντεχνο έργο, οπότε μπορώ να καταλάβω την αποηρωποίηση του Ποιητή- Συγγραφέα με την στροφή του Ulises Carrion στην «Νέα τέχνη της δημιουργίας βιβλίων». Ωστόσο θέλω να σε ρωτήσω για την προοπτική αυτής της καινοτομίας, όσον αφορά την σύνδεσή της και την χρηστικότητά της με τα σύγχρονα παγκόσμια ζητήματα που έχουν σχέση με τις ενεργές εστίες πολέμου, τον επικίνδυνο εξοπλιστικό ανταγωνισμό των μεγάλων αλλά και των αναθεωρητικών δυνάμεων, στο φόντο της δραματικής αλλαγής του κλίματος, παράλληλα με το θέμα των ανθρώπινων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας, αλλά και το me too ;
MP: Ο καλλιτέχνης δεν στέκεται ποτέ ψηλότερα από τον περίγυρό του και την κοινωνία εκείνων που τον επιβεβαιώνουν. Διότι το κεφαλάκι του δεν παράγει το περιεχόμενο των δημιουργιών του, αλλά επεξεργάζεται (όπως ένας βραστήρας λουκάνικου με κρέας) την κοσμοθεωρία του κοινού του" έλεγαν πριν από 100 και πλέον χρόνια οι George Grosz και John Heartfield, ιδρύοντας έτσι μια πρωτοπορία που συνειδητά απομακρύνθηκε από ένα l'art pour l'art και από την υποτιθέμενη αυτονομία της τέχνης.
Αυτό δεν σημαίνει, ωστόσο, ότι η τέχνη λύνει και τα κοινωνικά προβλήματα - "δια της πλαγίας οδού"- τα προβλήματα πρέπει να αντιμετωπίζονται ήδη εκεί όπου εμφανίζονται στην καθημερινή ζωή.
Δήμος Αβδελιώδης: Ο σκοπός και η χρησιμότητα της αφηγηματικής τέχνης του θεάτρου και κατά προέκταση του κινηματογράφου, έχουν διατυπωθεί ως δραματουργικοί κανόνες από τον Αριστοτέλη, ο οποίος μελέτησε τα έργα των Αισχύλου, Σοφοκλή και Ευριπίδη και διέκρινε ως πρωταρχικό σκοπό την οικεία ηδονή.
Δηλαδή την υψηλή συγκίνηση και την θεραπεία στο τέλος των θεατών, που παρακολουθώντας βιωματικά στις περιπέτειες των ηρώων ενός έργου διακρίνουν πως η ύβρις και η αλαζονεία οδηγεί στην καταστροφή και στην δυστυχία.
Λειτουργεί δηλαδή ως ένα είδος ψυχικού εμβολίου που τους προφυλάσσει να παρασυρθούν από τον εγωισμό και την ιδιοτέλεια, άρα η τέχνη σε μαθαίνει κάτι με ευχάριστο τρόπο ως η ιδεώδης παιδαγωγός.
Υπάρχει μια τέτοια αντιστοιχία στην τέχνη της γλυπτικής και της δημιουργίας ενός ποιήματος; [Ο Ulises Carrión έχει θίξει τέτοιο θέμα στο μανιφέστο του ;
Μ.P.: Ο Ulises Carrion λέει στο μανιφέστο που ανέφερες: «Στη νέα τέχνη δεν αγαπάς κανέναν. Η παλιά τέχνη ισχυρίζεται ότι αγαπά. Στην τέχνη δεν μπορείς να αγαπάς κανέναν. Μόνο στην πραγματική ζωή μπορείς να αγαπάς κάποιον. Όχι ότι η νέα τέχνη στερείται πάθους. Όλα αυτά είναι αίμα που ρέει από την πληγή που η γλώσσα έχει προκαλέσει στους ανθρώπους. Και είναι επίσης η χαρά του να μπορείς να εκφράσεις κάτι με τα πάντα, με οτιδήποτε, με σχεδόν τίποτα, με τίποτα».
Ωστόσο, αυτό δεν πρέπει να θεωρηθεί ως φορμαλιστικό και απολιτικό. Ο Carrion ήταν πολύ αφοσιωμένος στη δημιουργία και τη διατήρηση κοινοτικών και χειραφετητικών δομών. Αποτελεί πρότυπο (πρότυπο) από πολλές απόψεις. Ως ποιητής-καλλιτέχνης (poet artist), που δραστηριοποιείται και στις δύο πλευρές του υποτηθεμένου συνόρου μεταξύ εικαστικών τεχνών και λογοτεχνίας. Ως ανεξάρτητος καλλιτέχνης (independent artist), που δραστηριοποιείται μακριά από το εμπορικό σύστημα των γκαλερί. Και ως οικοδόμος κοινοτήτων (community builder), που δημιουργεί και καλλιεργεί δομές που ωφελούν και άλλους ανθρώπους (και ιδίως καλλιτέχνες).
Η γνώση των δραστηριοτήτων του Carrión επηρεάζει επίσης την καλλιτεχνική μου πρακτική, η οποία περιλαμβάνει και τη δημιουργία κοινωνικών πλαισίων. Σε αυτό περιλαμβάνεται η συνιδρυση και η διοργάνωση του Miss Read (από το 2009), που είναι πλέον το μεγαλύτερο φεστιβάλ βιβλίων τέχνης στην Ευρώπη, του Conceptual Poetics Day, που διερευνά τα όρια μεταξύ εικαστικών τεχνών και λογοτεχνίας, και την συνιδρυση της Athens Art book Fair (το 2019), της πρώτης σειράς εκδηλώσεων αυτού του είδους στην Ελλάδα.
Δήμος Αβδελιώδης: Θα επιμείνω στο πνεύμα των αρχαίων ελλήνων δραματουργών, οι οποίοι δεν έγραφαν τα έργα τους για να διακριθούν για το στίλ τους αλλά επιζητώντας να προκαλέσουν έναν ενθουσιασμό , μια μαγεία στους θεατές και να εισπράξουν αυτά τα αισθήματά τους ως την δική τους πνευματική ηδονή και πληρότητα.
Σήμερα γίνεται αυτό ή σχεδόν το αντίθετο, δηλαδή ο καλλιτέχνης να θέλει να διακριθεί μέσα από την πρωτοτυπία ή και το αίνιγμα, και την καταγγελία ακόμη;
MP: Ενας βασικός μου σκοπός ειναι να ενθαρρύνουμε τον κόσμο να διαβάζει... διαφορετικά.
Από το 2003 περίπου δημιουργώ έργα τέχνης που εκφράζονται ως εκδόσεις, δηλαδή όχι βιβλία περί τέχνης, αλλά βιβλία ως τέχνη και τέχνη ως βιβλία. Στην ιστορία της τέχνης, τέτοια έργα συχνά αναφέρονται ως artist´s books, bookworks, primary information, με περιορισμούς και ως livres d'artistes, και τα τελευταία χρόνια επίσης ως publishing as artistic practice.
Και αυτή η διαφορετική ανάγνωση, για την οποία δεν μπορούμε ακόμα να πούμε με βεβαιότητα πώς είναι, ενθαρρύνεται και από τα ΠΟΙΗΜΑ(ΤΑ) μου.
Ο Μπόρχες θεωρεί την ανάγνωση ως μια από τις μορφές ευτυχίας που δημιουργείται στους αναγνώστες. Παρεμπιπτόντως, τοποθετεί αυτή την ευτυχία της ανάγνωσης ακόμη και πάνω από την ποιητική δημιουργία, το γράψιμο, το οποίο χαρακτηρίζει ως μικρότερη ευτυχία. Ίσως εννοεί την ίδια ευτυχία που ο Αριστοτέλης ονομάζει οικεία ηδονή.
Δήμος Αβδελιώδης: Ένα ακόμα γνώρισμα της κλασικής τέχνης του αρχαίου δράματος που λειτουργεί κι αυτό ως κανόνας ευστοχίας του Δραματουργού- Συγγραφέα είναι η δραματουργική οικονομία, δηλαδή η έννοια της ελλειπτικής αφήγησης, η οποία δεν σημαίνει βέβαια να αποκρύπτεις τις αναγκαίες πληροφορίες αλλά να μην υπάρχει η ανάγκη να δώσεις όλες τις εξηγήσεις των συνδέσεων των σημασιών. Εγώ το προσδιορίζω αυτό ως έλλειψη φλυαρίας, για πληροφορίες που μπορούν οι θεατές- ακροατές να βρουν ή να ανακαλύψουν μόνοι τους για ιδέες ή για εικόνες που δεν είναι απαραίτητες μέσα στο σχέδιο της έντεχνη φόρμας. Ισχύει σήμερα; Τι γνώμη έχεις;
MP: Απολύτως, ναι. Ένα καλό έργο τέχνης έχει διάφορα επίπεδα πολυπλοκότητας και επιτρέπει σε διαφορετικούς αναγνώστες να το ερμηνεύουν με διαφορετικούς τρόπους. Δεδομένου ότι το μισό έργο τέχνης δημιουργείται στο μάτι/μυαλό του θεατή, χρειάζεται αυτά τα κενά και χώρο για τον θεατή να σκεφτεί μόνος του.
Επιπλέον, εδώ αναφέρεται και μια οικονομία των μέσων.
Την ερχόμενη Παρασκευή (22 Αυγούστου στις 7 μ.μ.) θα δώσεις μια διάλεξη στην κεντρική αίθουσα ανάγνωσης. Ποιο είναι το μέλλον της πρωτοβουλίας σου;
MP: Την ερχόμενη Παρασκευή θα δώσω μια διάλεξη. Επιπλέον, έχω προσκαλέσει τον συγγραφέα Noam Assayag να μιλήσει για τη βιβλιοθήκη του Aby Warburg, το νόμο του καλού γείτονα. Ο Warburg υποστήριζε την άποψη ότι υπάρχει κάτι όπως η «τυχαία ευτυχία του ραφιού» και ότι η πιο σημαντική συνάντηση για τους αναγνώστες δεν είναι αυτή με το βιβλίο που αναζητούν, αλλά με το βιβλίο που βρίσκεται δίπλα του.
Η πρώτη δοκιμαστική περίοδος των 2 ετών μόλις έληξε. Βρίσκομαι σε συζητήσεις με τη διεύθυνση της βιβλιοθήκης προκειμένου να παρατείνω τη συνεργασία και να προσθέσω επιπλέον τίτλους στη συλλογή.
Με αφετηρία την τρέχουσα συνεργασία, θα ήθελα να δημιουργήσω ένα ίδρυμα στη Χίο, το οποίο θα λειτουργεί ως αρχείο και ερευνητικό κέντρο, θα γιορτάζει τις εκδόσεις ως έργα τέχνης και θα στοχεύει στην εκπαίδευση και την κινητοποίηση του ευρύτερου κοινού να ασχοληθεί με αυτές. Αυτό το ίδρυμα θα μπορούσε να στεγάζεται στη Βιβλιοθήκη Κοραή και να λειτουργεί σε συνεργασία με αυτήν.
Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο.
facebook
youtube
instagram
X
