Nησιωτικότητα και θέματα ανάπτυξης

Όταν γίνεται αναφορά στην κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη μιας νησιωτικής περιοχής, συχνά υπάρχει δυσκολία στον τρόπο ορισμού και μέτρησης της «νησιωτικότητας». Είναι γεγονός ότι τα προβλήματα ανάπτυξης της κάθε νησιωτικής περιοχής είναι μοναδικά, το βασικότερο όμως αυτών είναι κοινό και σχετίζεται με την έννοια της απομόνωσης, δηλαδή της φυσικής απομάκρυνσής τους από τις βασικές αγορές τους.
Τα γενικά χαρακτηριστικά των νησιωτικών περιοχών, τα οποία απορρέουν από την έννοια της απομόνωσης και διαμορφώνουν τον αναπτυξιακό χαρακτήρα των νησιωτικών περιφερειών, είναι δυνατό να συνοψιστούν στα ακόλουθα:
·        Οι οικονομικές δραστηριότητες στις νησιωτικές περιοχές είναι λιγότερο διαφοροποιημένες από ότι στις μεγαλύτερες αγορές, εξαιτίας κυρίως των χαμηλών πόρων και του περιορισμένου ανθρώπινου δυναμικού. Σε συνδυασμό δε με το υψηλό μεταφορικό κόστος, περιορίζεται συχνά για τις περιοχές αυτές η δυνατότητα η οποία αποκαλείται: «δυνατότητα μετασχηματισμού (capacity of transformation)»  της τοπικής οικονομίας.
·        Ως αποτέλεσμα της περιορισμένης αγοράς, οι τοπικές νησιωτικές οικονομίες στηρίζονται στην εξαγωγή λίγων, τοπικών, προϊόντων, ενώ εισάγουν μεγάλη ποικιλία καταναλωτικών αγαθών.
·        Οι περισσότερες από τις τοπικές νησιωτικές οικονομίες έχουν κατά καιρούς υποφέρει από τις διακυμάνσεις στους τομείς του εμπορίου και των μεταφορών, και εξαρτώνται κατά πολύ από τη χρηματοδότησή τους από διεθνείς οργανισμούς, καθώς επίσης και από τον τομέα του τουρισμού. 
·        Οι νησιωτικές περιοχές συνήθως χαρακτηρίζονται από αντι-οικονομίες κλίμακας στην παραγωγή, στην εκπαίδευση, στην υγεία, στις μεταφορές, αλλά και στη διοίκηση. Το πρόβλημα αυτό γίνεται εντονότερο για τα μικρότερα και τα περισσότερο απομακρυσμένα νησιά.
·        Οι κάτοικοι στα μικρότερα νησιά αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της ανεργίας, περισσότερο από ότι σε μεγαλύτερα νησιά, ή στην ηπειρωτική χώρα, η οποία έχει ως αποτέλεσμα την εσωτερική μετανάστευση, δηλαδή τη μετακίνηση του πληθυσμού προς τα αστικά κέντρα της ενδοχώρας και κατ’ επέκταση την αποδυνάμωση των νησιωτικών περιοχών.
Είναι φανερό ότι το ζήτημα της ανάπτυξης των νησιωτικών περιοχών είναι πιο περίπλοκο από αυτό των ηπειρωτικών περιοχών. Όσον αφορά στον Αιγαιπελαγίτικο νησιωτικό χώρο είναι γεγονός ότι  αποτελεί μια ιδιαίτερη περιοχή. Μεταξύ των συστατικών στοιχείων αυτής της ιδιαιτερότητας είναι:
·        Η ανομοιομορφία (τόσο στα φυσικά / γεωμορφολογικά χαρακτηριστιά, όσο και στους κοινωνικο-οικονομικούς δείκτες) μεταξύ των νησιών.
·        Το μικρό μέγεθος των νησιών, τόσο σε έκταση όσο και σε πληθυσμό.
·        Η φυσική /γεωγραφική απομόνωση.
·        Η περιορισμένη ποικιλία πλουτοπαραγωγικών πηγών.
·        Το υψηλό κόστος δημιουργίας και συντήρησης υποδομών.

• Η απουσία οικονομιών κλίμακας για τις επιχειρήσεις.

• Η δυσκολία εύρεσης εργασίας, προπάντων από νέους ανθρώπους με υψηλά προσόντα.

Από το σύνολο των Ελληνικών νησιών, κατοικούνται σήμερα τα 112, ενώ άλλα 107 -έχοντας κατοικηθεί παλαιότερα- διατηρούν το χαρακτήρα του οικισμού. Τα 81 από τα νησιά έχουν διοικητική αυτοτέλεια και αποτελούν έδρα ενός τουλάχιστον ΟΤΑ. Η μεταναστευτική παράδοση στα νησιά του Αιγαίου εξακολουθεί να υφίσταται, με επιβραδυντικούς  ρυθμούς από το ’80 και μετά. Η μέση πυκνότητα του πληθυσμού βρίσκεται στο μισό του εθνικού μέσου όρου. Ο πληθυσμός των νησιών, με ελάχιστες εξαιρέσεις, είτε μειώθηκε είτε παρέμεινε σταθερός από το 1970 μέχρι σήμερα. Βέβαια, η ανάλυση σε μεγαλύτερη κλίμακα (επίπεδο νομού, νησιού, δήμου, κοινότητας) και σε μεγαλύτερο βάθος με παράθεση και άλλων ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων, αποκαλύπτει μια κατάσταση πολύπλοκη αναφορικά με τις ανισότητες μεταξύ νησιών, τις καθυστερήσεις που σημειώνονται σε ορισμένους τομείς και εν τέλει τις δυνατότητες ανάπτυξής τους.
      Είναι αναμφίβολο γεγονός ότι τα νησιά του Αιγαίου αντιμετωπίζουν προβλήματα προσβασιμότητας, με συνέπεια να επιδεινώνονται οι δείκτες των περιφερειακών ανισοτήτων. Οι διάφοροι δείκτες προσβασιμότητας επιχειρούν να μετρήσουν την απόσταση μεταξύ των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Θα πρέπει ωστόσο να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στις συσχετίσεις μεταξύ των δεικτών αυτών και των κοινωνικοοικονομικών ή περιφερειακών μεταβλητών, προκειμένου να γίνουν φανερά τα αποτελέσματα στην περιοχή από τις βελτιώσεις στους διάφορους τομείς, ή να απομακρυνθούν ορισμένα εμπόδια για την αναπτυξιακή διαδικασία.
     
 

Νησιωτικότητα και Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ)
 
Οι νέες Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) συχνά εμφανίζονται ως μια τεχνολογική λύση για τη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων και την αύξηση της προσβασιμότητας των νησιών, επομένως συμβάλλουν στην αύξηση της ελκυστικότητας των νησιωτικών περιοχών ως τόπων διαμονής, εργασίας και επενδύσεων. Τα οφέλη των εφαρμογών ΤΠΕ (σε καίριους τομείς όπως: η διοίκηση, η εκπάιδευση, η εργασία, ο τουρισμός) στην τοπική οικονομία των νησιωτικών περιοχών αφορούν στην ενίσχυση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος των λεγόμενων «απομακρυσμένων περιοχών», μέσω κυρίως:

• της προσέλκυσης επιχειρήσεων και ενεργού δυναμικού,
• της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας,
• της βελτίωσης του εμπορίου με την ενδοχώρα,
• της επιμήκυνσης της τουριστικής περιόδου,
• της αποκέντρωσης των δραστηριοτήτων και της αλλαγής στη ζήτηση για μεταφορές από /προς και μέσα στην περιοχή.

 
Είναι γεγονός ότι η συμμετοχή των νησιωτικών περιφερειών στην κοινωνία της πληροφορίας είναι πολύ σημαντική και επιτρέπει τη διαμόρφωση των συνθηκών για την πρόσβαση των πολιτών και των επιχειρήσεων στην πληροφορία και τη γνώση, την ψηφιακή οικονομία και για την ισότιμη δραστηριοποίηση των νησιών μέσα στα σύνορα της Ενωμένης Ευρώπης. Το γεγονός αυτό καθιστά τις  ΤΠΕ ως βασικό παράγοντα για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των νησιωτικών περιοχών.
 
Προϋποθέσεις για την υλοποίηση ενός μοντέλου βιώσιμης ανάπτυξης για τα νησιά
 
Βασική προϋπόθεση αποτελεί η εφαρμογή ενός συνόλου δράσεων και πολιτικών, συνδεδεμένων μεταξύ τους με τρόπο που να συγκροτούν στοιχεία μιας ενιαίας στρατηγικής, λαμβάνοντας υπ’ όψη τα κοινωνικά, λειτουργικά, οικονομικά και φυσικά χαρακτηριστικά της κάθε νησιωτικής περιοχής.
Οι βασικοί άξονες της νησιωτικής ανάπτυξης θα πρέπει επίσης να συμπεριλάβουν:
α) Επενδύσεις σε τηλεπικοινωνιακές υποδομές (ευρυζωνικότητα, οπτικές ίνες, δορυφορική επιτήρηση), σε συνδυασμό με υποδομές για άτομα με ειδικές ανάγκες (χρηστικόητα), καθώς και βελτιώσεις του μεταφορικού συστήματος (λιμάνια, αεροδρόμια, οδικό δίκτυο).
β) Επενδύσεις (όσον αφορά σε ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας, εκπαίδευση και εν γένει «διαμόρφωση κουλτούρας») σε ΤΠΕ- εφαρμογές στους τομείς της διοίκησης, της εργασίας, του τουρισμού, της υγείας και της εκπαίδευσης, που θα συμβάλλουν στην κονωνικο-οικονομική ανάπτυξη των νησιωτικών περιοχών, μέσω της διατήρησης του υπάρχοντος αλλά και της προσέλκυσης νέου ανθρώπινου δυναμικού, της ενίσχυσης των επιχειρήσεων, της ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς κάθε περιοχής, της προώθησης τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών και κυρίως της ενίσχυσης του τουρισμού (βασικός τομέας παραγωγής για τις νησιωτικές περιοχές).
Το στοίχημα της διαμόρφωσης της όποιας νησιωτικής πολιτικής, ιδιάιτερα για την περιοχή του Αιγαίου, είναι η εξασφάλιση ισόρροπης βιώσιµης ανάπτυξης με στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας και των αναπτυξιακών δυνατοτήτων όλων των νησιών, και με τρόπο ανάδειξης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων καθενός από τα υπέροχα νησιά μας.
 
* Η Ελένη Κίτρινου είναι διδάσκουσα στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου

Ειδήσεις σήμερα

Μπείτε στην ομάδα μας στο Viber και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Ακολουθήστε μας στο Google News. Σχολιάστε στην σελίδα μας στο Facebook.

Ο Πολίτης είσαι εσύ. Γίνε συνδρομητής της εβδομαδιαίας έντυπης έκδοσης.