Μην εξανίστασθε! Σκοπός μου δεν είναι να βωμολοχήσω∙ αλλά να θυσιαστώ στο όνομα της αλήθειας –όπως πιστεύω- μπροστά στο βωμό του ψεύδους, της υποκρισίας(1) αλλά και της δήθεν αντικειμενικής πραγματικότητας και πληροφόρησης.
Θα αποφύγω να ασχοληθώ με την ανάλυση τού μνημειώδους αυτού Επιτάφιου Λόγου τού Περικλή που εκφωνήθηκε προς τιμήν των πεσόντων κατά το πρώτο έτος του Πελοποννησιακού Πολέμου (431π.Χ), και θα προσπαθήσω να αναλύσω το της αμαθείας θράσος του οποίου ο λογισμός όκνον φέρει… και όχι να θεραπεύσω «πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν» δηλ. την τρυφή, την νωθρότητα, την αδυναμία και την θηλυπρέπεια… την στιγμή που ο ίδιος ο Χριστός δεν το κατόρθωσε!
Είναι γνωστό πως όσο οι Έλληνες αγαπούν το κάλλος, άλλο τόσο αγαπούν και την σοφία. Δυστυχώς σήμερα ο ψυχισμός των Ελλήνων έχει υποστεί τέτοιες αλλοιώσεις, που ζώντας σε μια πολιτεία ψεύδους υποκρισίας και απάτης, βιώνει μια παράλογη και αφύσικη ζωή που ακόμα και ο έρως είναι καταφρονεμένος και αγοραίος και όχι υπηρέτης της αλήθειας και του κάλλους της Πεντάμορφης πολυώνυμης θεάς*…
Θα αντιληφθήκατε βέβαια πως θα μιλήσουμε και πάλι για τον Έρωτα και τις αντιλήψεις που επικρατούσαν την αρχαία εποχή, και κυρίως τον 5ο και τον 4ο αι. π.Χ Και για να προλάβω τους…αμφισβητίες- επικριτές είναι ανάγκη να επισημάνουμε, πως, προκειμένου να κατανοήσουμε μια κοινωνία και τα ήθη της, πρέπει να τη δούμε χωρίς προκατάληψη, και μακριά από τις σημερινές αξίες και αντιλήψεις, και επί του προκειμένου τις περί δικαίου και ηθικής, και να τις κρίνουμε όχι με βάση το τι ισχύει σήμερα, αλλά με τα κριτήρια που ίσχυαν πριν 2500 χρόνια…και να πούμε πως, αυτό που σήμερα φαντάζει ανήθικο, μπορεί να ήταν όχι μόνο αποδεκτό αλλά και ηθικό σε μια άλλη εποχή. Αλλά και αυτό που είναι ηθικό σήμερα μπορεί να θεωρηθεί ανήθικο και ανεπίτρεπτο αύριο.
Αρχίζοντας από την παιδεραστία(2) των αρχαίων δεν πρέπει να τη συγχέουμε ούτε και να την εξισώνουμε με την ομοφυλοφιλία ή την ανηθικότητα. Η διαφορά –ίσως- αντιμετώπισης της ηθικής και του έρωτος, οφείλεται κυρίως στην αλλαγή δεδομένων και αντιλήψεων μεταξύ του «ουδέν οίδα» του Σωκράτη προς τη Διοτίμα με το «ου γαρ οιδασι» του Ιησού προς τους σταυρωτές του(3) που ουσιαστικά έχουν την ίδια κατάληξη∙ το κώνειο για τον πρώτο και τον σταυρό για τον δεύτερο.
Παρ’ όλα αυτά η ελληνική θρησκεία βασιζόταν σε μια υγιή αντίληψη που αποδεχόταν τη ζωή και τη φύση ως «απόλυτα μεγέθη» ενός αδιαίρετου και μοναδικού συνόλου. Γι’ αυτό και οι θεοί πολλές φορές εμπλέκονταν σε σεξουαλικά σκάνδαλα, αποκτώντας ακόμα και εξώγαμα παιδιά!(4) Όμως μη ξεχνάμε, πως εμείς γίναμε αίτιοι για τον θάνατο του θεού. Γιατί χάσαμε το ιερό, θείο δαιμόνιο που σπινθήριζε εντός μας. Γιατί καθαιρέσαμε από το θρόνο του τον ευγενικό, υψηλό νου κι αναγορεύσαμε στη θέση του το παχύ μας έντερο…» (Δ. Λιαντίνης).
Ο έρωτας για τους Έλληνες οδηγούσε στην ηθική τελείωση, τη γνώση και την αποκάλυψη του απόλυτα Ωραίου, του θείου, που υπάρχει ανεξάρτητα από κάθε τι άλλο που είναι ενιαίο και αιώνιο. Και όπως μας λέει ο Πλάτων στο Συμπόσιο… να αρχίζεις από τα εγκόσμια, τα γήινα και τα ωραία πηγαίνοντας σκαλί σε σκαλί, από το ένα όμορφο σώμα στα δύο…ώσπου, από γνώση σε γνώση, να φτάσεις τελικά στη Γνώση, που δεν είναι άλλη παρά η αποκάλυψη του απόλυτα Ωραίου (δηλ. του Θείου).
Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο έρως ήταν κάτι πολύ σημαντικό για τους Έλληνες, που εκτός του ότι τον εθεοποίησαν και παράλληλα τον τραγούδησαν με την Μούσα της ερωτικής ποίησης την Ερατώ, διαπίστωσαν παράλληλα πως «…έρως δε, εισρεί έξωθεν και ουκ οικεία εστίν η ροή αύτη τω έχοντι, αλλ’ επείσακτος δια των ομμάτων(5).Δια ταύτα, από του εισρείν, «έσρος» το παλαιόν εκκαλείτο, νυν δε έρως κέκληται…» (Πλατ. Κρατύλος 420β) Είναι γνωστό πως, σύμφωνα με τον Ησίοδο ήταν ένας από τους αρχαιότερους θεούς, όσο το Χάος και η Γαία∙ και επομένως υπήρχε πολύ πιο πριν από την Αφροδίτη∙ και τον οποίο αναφέρει σαν τον «ομορφότερο των θεών»(6).
Ο έρως αυτός όπως και η γλώσσα του δεν ήταν άσεμνος αλλά σημαντικός και αναγκαίος∙ γιατί γίνεται γλυκύς μέσα από την αγκαλιά μιας γυναίκας και λαμβάνοντας το μέρισμα της ηδονής δυναμώνει και ανυψώνει με τα φτερά του θανάτου! Αυτός αρχίζει από την Ιλιάδα και μας βεβαιώνει το άδολον του έρωτος αυτού, η περίπτωση όχι μόνο της Πηνελόπης, αλλά και αυτή του Έκτορα και της Ανδρομάχης. Όμως χωρίς αμφιβολία ο έρως τού Πάρη και της Ελένης, η οποία μετανιωμένη θρηνεί για το λάθος της να εγκαταλείψει τον σύζυγό της τον οποίο τιμούσε, αλλά και το παιδί της που λάτρευε… και σε στιγμές απόγνωσης όταν την ήλεγχαν οι τύψεις τής συνείδησης καταριόταν τον δεύτερο σύζυγό της όταν επέστρεφε από την μάχη∙ (βλ. Ιλ. Γ. 429 ) Ήλυθες εκ πολέμου∙ ως ώφελες αύτοθ’ ολέσθαι δαμείς κρατερώ ος εμός πρότερος πόσις ήεν. ερμην: ήλθες από τον πόλεμο∙ αλλά όφειλες εκεί να χαθείς, νικημένος από άντρα δυνατό, που ήταν άντρας μου πριν (πρβλ. και το σημερινό καταραστικό∙ να πας και να μη γυρίσεις!). Ίσως όμως θα πρέπει να δούμε την απάντηση του Πάρη, ο οποίος αν και παράφορα ερωτευμένος τής απαντά (437,38 442): Μη με, γύναι, χαλεποίσιν ονείδεσιν θυμόν ένιπτε. ου γαρ πώποτε μ’ ώδε γ’ έρως φρένας αμφεκάλυψεν,…δηλ. γυναίκα μη με βρίζεις με λόγια τόσο πικρά∙ γιατί ουδέποτε έτσι ο έρωτας τα μυαλά εθόλωσε…
Θα μπορούσε κανείς να μας απαντήσει αν αυτό οδηγεί στην «πεζότητα» του ομηρικού έρωτα –όπως πιστεύουν ορισμένοι- ή ότι αυτό τεκμηριώνει την πιστή και μακρά συμβίωση αυτών που πίστευαν στον άδολο και καθαρό έρωτα και μάλιστα μέσα σε πολλές καταστροφές της εποχής; Όσο για τη σεμνότητα και την προσμονή της Πηνελόπης, όπως και την ερωτική δύναμη του Οδυσσέα, αυτά μας δείχνουν ολοφάνερα τη λάθος εκτίμηση κάποιων, ως προς την αληθινή φύση του έρωτα τουλάχιστον στην Ομηρική εποχή. Απεναντίας δικαιούται κανείς να πιστεύει, ότι ο έρως την εποχή αυτή δεν ήταν άσεμνος ούτε απολίτιστος, αλλά άξιος θαυμασμού γεμάτος αγνότητα και συναισθήματα. Αφ’ ετέρου μπορεί να αμφιβάλλει αν το φύλλο συκής της Εύας είναι ικανό να καλύψει την ημίγυμνη Αφροδίτη της Μήλου έστω και κάτω από τα διαφανή αέρινα πέπλα…
Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο έρως είναι αποτέλεσμα της γενετήσιας ορμής, αλλά και της φιλαλλήλου ροπής προς διαιώνισιν του είδους. Επίσης να σημειώσουμε πως εκτός από τα δύο προηγούμενα στοιχεία του έρωτος, κυρίαρχο ρόλο έχει η λατρεία του κάλλους, τουλάχιστον όσον αφορά την κλασσική εποχή. Την εποχή αυτή θριάμβευσαν οι εταίρες οι οποίες διέθεταν και εξαιρετική μόρφωση έναντι των νομίμων συζύγων.
Είναι γνωστά τα ονόματα τέτοιων εταιρών, όπως της Ασπασίας της συζύγου του Περικλή, της Δανάης του Επίκουρου, της Αρχαιάνασσας του Πλάτωνα, της Φυλλίδας του Αριστοτέλη, της Θεανώς του Πυθαγόρα κ.α. Τέτοια ήταν η εκτίμηση των γυναικών αυτών, που τις εθεωρούσαν ως υπερανθρώπους∙ όπως τις επιφανέστερες από αυτές την Λέαινα και την Λάμια στις οποίες έστησαν βωμούς…όπως και στην Φρύνην την εταίραν ανέστησαν οι Έλληνες επί κίονος ευ μάλα υψηλού…
Θα ήταν παράληψη να μην αναφέρουμε την χιλιοπαρεξηγημένη και κατασυκοφαντημένη θαυμάσια ποιήτρια Σαπφώ που ως πνεύμα ανήσυχο πέταξε με τα φτερά του έρωτα μακριά από τις αστήρικτες κατηγορίες που σκοπό έχουν την διαστρέβλωση της επιφανούς Λεσβίας Μούσας.
Τέτοια είναι η λατρεία του κάλλους που οδήγησε στη δημιουργία αθάνατων και ανυπέρβλητων έργων της λυρικής ποίησης(7), αλλά και στον εκθειασμό του Έρωτος, με ύμνους όπως:
Κικλήσκω μέγαν αγνόν εράσμιον ηδύν Έρωτα
τοξαλκή, πτερόεντα, πυρίδρομον
εύδρομον ορμή,
συμπαίζοντα θεοίς ηδέ θνητοίς ανθρώποις∙
ευπάλαμον, διφυή, πάντων κληίδας έχοντα,
αιθέρος ουρανίου, πόντου, χθονός, ηδ’
όσα θνητοίς πνεύματα ποντογένεθλα θεά βόσκει
χλοόκαρπος…
ερμην: Επικαλούμαι τον μεγάλον, τον αγνόν, τον περιπόθητον,
τον γλυκύν Έρωτα, τον ισχυρόν τοξότην, τον πτερωτόν, που φλογίζει
με δύναμη τους ανθρώπους, τον ταχύν
και ορμητικόν, που παίζει μαζί με τους θεούς
και με τους θνητούς ανθρώπους∙
τον έξυπνον, τον εφευρετικόν, με τας δύο φύσεις,
που κρατεί τα κλειδιά των πάντων,
τα κλειδιά του επουρανίου αιθέρος, της θαλάσσης και της γης,
και όσα πνεύματα, που γεννούν τα πάντα
εις τους ανθρώπους, τρέφει η θεά, παράγουσα χλωρούς καρπούς…
(Ορφέως Ύμνοι (58) ΕΡΩΤΟΣ θυμίαμα, αρώματα).
Αναγκαίες διευκρινιστικές προσθήκες
(1) Είναι γνωστό πως οι προσπάθειες των καθηγητών παλαιότερα επικεντρωνόταν στη γραμματική και το συντακτικό και όχι στην ανάλυση του περιεχομένου των κειμένων, αλλά ούτε στις υποθήκες και τις έννοιες που τα αρχαία κείμενα περιείχαν… Αλλά τι να περιμένει κανείς όταν καθηγητές «σύμβολα» όπως ο αείμνηστος Εμμ. Κριαράς μάς πληροφορεί με άρθρο του στην «Ελευθεροτυπία»(21 / 4 / 2001) πως η αρχαία είναι άλλη γλώσσα, δεν είναι μια γλώσσα με την ελληνική»(!!!). Να επισημάνω απλώς, πως τα ψέματα δεν μπορούν να θεωρηθούν ούτε καν αστοχίες, και, όταν προέρχονται από ανθρώπους των γραμμάτων πληγώνουν περισσότερο. Γι’ αυτό θα επαναλάβω χωρίς φόβο αλλά με πάθος τον λόγο του Περικλή Γιαννόπουλου∙ «Ζωντόβολα μη φοβάσθε την αλήθεια. Η αλήθεια δεν σκοτώνει. Τα ΨΕΜΑΤΑ καταθάπτουν τους Λαούς».
(Από την «Έκκλησιν προς το Πανελλήνιον κοινόν».
* κάλλος που μεγαλώνει ακόμα περισσότερο και χωρίς να διαφοροποιεί την λαμπρότητα και τον προορισμό της ερασμίας θεάς, έλαβε και τα τοπικά ονόματα – προσωνύμια Κυπρίδα, Παφία, Κυθηρία, Κνιδία, Ουρανία και Πάνδημος∙ αλλά πάντα Αφροδίτη που μαζί με τις περιζήτητες και τιμημένες θεράπαινες δεν είχαν σχέση με τις καταφρονεμένες και απεγνωσμένες πόρνες που δεν εμπνέουν ερωτική έλξη ούτε φαντασία αλλά μάλλον λύπηση ενάντια στο βάρβαρο καθεστώς που τις καταδίκασε στην ανέχεια και την καταφρόνια…
(2) Ο έρωτας ανδρών προς τους εφήβους, απαντάται κυρίως στις ανώτερες τάξεις της Αθήνας μεταξύ του 6ου και του 4ου αι. π.Χ, και δεν είχε κατ’ ανάγκη σεξουαλική μορφή και σίγουρα ήταν κατακριτέος. Στη νομοθεσία του Σόλωνα αναφέρεται ότι: «Αν τις Αθηναίος εταιρήση, μη έξεστω αυτώ των εννέα αρχόντων γενέσθαι, μηδέ ιερωσύνην ιερώσασθαι…. Εάν δε ταύτα ποιή καταγνωσθέντως αυτού εταιρείν, θανάτω ζημιούσθω» δηλ. Αν κάποιος Αθηναίος συνάψει ομοφυλοφιλική σχέση με άλλον και καταδικαστεί ως ομοφυλόφιλος, αλλά ενεργήσει αντίθετα από τις διατάξεις του νόμου θα τιμωρηθεί με θάνατο! Όμως αν και το θέμα της ομοφυλοφιλίας και της παιδεραστίας δεν είναι του παρόντος, να πούμε πως σε αυτό αναφέρονται πολλοί αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Πλάτων, ο Πλούταρχος, ο Ξενοφών, ο Δημοσθένης κ.α.
Διαβάζουμε μεταξύ άλλων στον λόγο του Αισχίνη «Κατά Τιμάρχου» ποιοι μπορούν να ομιλούν ενώπιον του λαού και ποιοι όχι…τίσι διαλέγεται; ή «πεπορνευμένος», φησίν, ή «ηταιρηκώς»∙ τον γαρ το σώμα το εαυτού εφ’ ύβρει πεπρακώτα, και τα κοινά της πόλεως ραδίως ηγήσατο αποδώσεσθαι. Σ’ αυτούς απαγορευόταν να δημηγορούν από του βήματος γιατί αφού διέπρατταν την ύβρη του πόρνου και του ηταιρηκώτος και όχι μόνο, δεν μπορούσαν να διαχειριστούν τα κοινά – τα συμφέροντα της πόλεως ούτε και να δημηγορούν (αφού πωλούν το σώμα τους προς εξευτελιστική χρήση).
Αν και για το θέμα αυτό έχει αναπτυχθεί ολόκληρη παραφιλολογία, εν τούτοις θεωρώ αναγκαίο να επαναλάβουμε, πως από τα παραπάνω βγαίνει το συμπέρασμα, ότι η δημοκρατία είχε και έχει; υποχρέωση να προστατεύει και τα ήθη.
(3) Διευκρινιστικά να πούμε πως σύμφωνα με τις α.ε αντιλήψεις η λέξη θρησκεία δεν είναι η ίδια με τη σημερινή∙ μια και δεν διέθετε δόγμα ούτε και ιερά βιβλία αλλά επρόκειτο αντιθέτως για ένα σύστημα αξιών με βάση τη Σοφία, το Μέτρο και την Αρμονία. Ονόματα που δυστυχώς σήμερα δεν λένε τίποτα μπροστά στον Αβραάμ, τον Μωϊσή και τον Ησαΐα…
(4) Χαρακτηριστικά να πούμε, πως από όσο γνωρίζουμε, γυναίκες του Δία ήσαν η Θέμις (θεά της δικαιοσύνης), η Μήτις (γυναίκα και σύμβουλος του Διός), η Ευρυνόμη (θεότητα της θάλασσας), η Δήμητρα (κόρη του Κρόνου και της Ρέας), η Μνημοσύνη (αναφέρεται ως κόρη του Ουρανού και τα Γης)… Στα εξώγαμα παιδιά του Διός αναφέρεται και ο Διόνυσος.
Με την επικράτηση του χριστιανισμού, οι χριστιανοί αρνήθηκαν τον έρωτα, τις ηδονές, το γέλιο, που παράλληλα με την διδασκαλία του ήθους περιλάμβανε και το «ηδέως μανθάνειν» πού, μακριά από τη δασκαλίστικη σχολαστικότητα αλλά μέσα από τις ομορφιές της ζωής οδηγούσε από την φιλοκαλία στην φιλοσοφία. Σε αντίθεση με τον τιμωρητικό λόγο και τις καταστροφικές πράξεις των Χριστιανών, που για να επικρατήσουν κατέστρεφαν και απαγόρευαν… (βλ. την κατάργηση των Ολυμπιακών αγώνων από τον Αυτοκράτορα Θεοδόσιο το 394 μ.Χ, αλλά και το κλείσιμο της Ακαδημίας Πλάτωνος το 529 μ. Χ, όπως και την απαγόρευση του πατριάρχη Γρηγορίου του Ε΄ να βαφτίζονται οι Έλληνες με αρχαία ελληνικά ονόματα). Όμως, άλλο η πειθώ και διαφορετικό η επιβολή. Οι Έλληνες μπορούν να αντιπαρατίθενται και να μάχονται μεταξύ τους, όμως ο ελληνισμός ως κοσμοθεώρηση και στάση ζωής, δεν προπαγανδίζεται ώστε να γίνει αντικείμενο μαζικής πίστης… (σημείωση από τον πρόλογο του βιβλίου «ΛΙΒΑΝΙΟΣ υπέρ των Ελληνικών Ναών») έκδ. θύραθεν
(5) Σύμφωνα με το Ετυμολογικό το Μέγα (Ε.Μ) «έρως η παρά το είρειν, ο συνδέων ημάς πόθος, ή από του Άρης, άρως και έρως…». Μήπως όμως το «εισρείν» και το ότι «είναι επείσακτος διά των ομμάτων», μάς θυμίζει το λαϊκό∙ η αγάπη από τα μάτια πιάνεται στα χείλη κατεβαίνει, πηγαίνει μέσα στην καρδιά ριζώνει και δεν βγαίνει…
Αξίζει ακόμα να αναφέρουμε πως η λ. αγάπη ετυμολογείται συνήθως από το άγαν (λίαν) + πάομαι (= αποκτώ κατέχω). Επομένως μπορούμε να συμπεράνουμε, πως έρως είναι η ερωή ως ορμητική κίνηση και έλξη ισχυρή και όχι η κατοχή. Και κατά τον Θεόφραστο «Έρως δε εστίν αλογίστου επιθυμίας υπερβολή…».
(6) Ίσως εδώ θα πρέπει να συμπληρώσουμε, πως στην αρχαία Ελλάδα ο Έρως απεικονιζόταν όχι ως στρουμπουλό και ξανθό μωρό, αλλά ως μελαχρινός σφριγηλός και ακμαίος έφηβος.
(7) Η ανάπτυξη λυρικής ποίησης συμβαδίζει με την ανάπτυξη του αστικού κόσμου, με τα αποτελέσματα που προκαλεί το σπάσιμο των παλιών δεσμών της ομάδας, είναι φυσικό να βρίσκουμε στην λυρική ποίηση (αντίθετα με τη «σιγουριά» του έπους) περιγραφή της αστάθειας του βίου (της αντιλήψεως «ποιός ξέρει τι μας περιμένει αύριο») (από τις πανεπιστημιακές παραδόσεις του Χρίστου Ξύδα εκδ. Καρδαμίτσα).
Παρ’ όλα αυτά δεν πιστεύω, πως επειδή δεν ξέρουμε πως η αστάθεια του βίου… ή επειδή δεν ξέρουμε τι μας περιμένει αύριο, οδηγηθήκαμε σήμερα στο πάθος του κρασιού και του έρωτα∙ γιατί η αντίληψη αυτή παραβλέπει το «μέτρον άριστον» στο οποίο εν πολλοίς στηριζόταν ο αρχαιοελληνικός βίος και πολιτισμός.
knafpl@hotmail.com
facebook
youtube
instagram
X
