Λατινοελληνικά, φραγκολεβαντίνικα, φραγκοχιώτικα ή στα καθ’ ημάς σήμερα greeklish, είναι ένα φαινόμενο από τα βυζαντινά χρόνια, ένα γεγονός που έχει προκαλέσει πλήθος συζητήσεων, αλλά και μια πραγματικότητα που υφίσταται ακόμα, αποτελεί δηλαδή ενεργό διάλεκτο των κοινοτήτων των Λεβαντίνων της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης, έστω κι αν οι συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες τελούν σε παρακμή συρρίκνωσης.
Με δεδομένο ότι η «Ερωφίλη», το μνημειώδες έργο του Γεωργίου Χορτάτζη είναι ελληνικό έργο με λατινικούς χαρακτήρες, το φαινόμενο της συγκεκριμένης γραφής είναι μια πρακτική που εμφανίστηκε σε διάφορους τόπους και εποχές και εφαρμόστηκε από διάφορες ελληνικές κοινότητες με διαφορετικούς τρόπους. Όμως δεν είναι το μόνο ελληνικό λογοτεχνικό έργο των πρώτων Νέων Χρόνων, αφού και το γνωστό θεατρικό «Φουρτουνάτος», ο δημιουργός του Μάρκος-Αντώνιος Φώσκολος συνέταξε χρησιμοποιώντας λατινοελληνικά.
Οι Λεβαντίνοι
Για τους Λεβαντίνους έχουν γίνει πολλές ανακοινώσεις και έχουν δημοσιευθεί πολλές έρευνες, όσον αφορά την καταγωγή, την εθνολογική τους ταυτότητα, όσο και την πολιτισμική τους φυσιογνωμία.
Αρχικά πρόκειται για απογόνους των Γενουατών και λοιπών Δυτικών που εγκαταστάθηκαν στην προ της Αλώσεως Κωνσταντινούπολη, κάνοντας χρήση των προνομίων που εκχωρήθηκαν από τον αυτοκράτορα προς τις γενέτειρές τους, κυρίως την εποχή των Κομνηνών.
Οι Λεβαντίνοι εξελληνίζονται όσον αφορά τη γλώσσα, όμως προτιμούν το λατινικό αλφάβητο, ώστε να αποφύγουν τη δύστροπη ελληνική γραμματική.
Διατηρούν το καθολικό δόγμα και νυμφεύονται με καθολικούς που προέρχονται από τα νησιά του Αιγαίου. Ασχολούνται κυρίως με το εμπόριο, ο πλούτος τους είναι επενδυμένος σε κινητές κυρίως αξίες και αποτελούν κατά την Οθωμανική περίοδο μία από τις χριστιανικές εύρωστες κοινότητες της Αυτοκρατορίας, μετά τους Έλληνες (Ρωμιούς) και τους Αρμενίους.
Απόπειρα έκδοσης εφημερίδας
Εξάλλου στη Σμύρνη έγινε απόπειρα να κυκλοφορήσει ελληνική εφημερίδα γραμμένη με λατινικούς χαρακτήρες. Μιλάμε για τη χρονική περίοδο του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα έως την Καταστροφή.
Εκτός από την κοινότητα των Λεβαντίνων της Πόλης, η αντίστοιχη της Σμύρνης είναι πριν το 1922 εύρωστη, ισχυρή και ενεργή στα εμπορικά, πνευματικά και πολιτισμικά πράγμα τα της «Γκιαούρ Ισμίρ», της «Άπιστης» Σμύρνης για τους Οθωμανούς.
Οι Λεβαντίνοι της Σμύρνης μιλούσαν ελληνικά και εξακολουθούν όσοι απέμειναν, αλλά δυσκολεύονταν όπως προείπαμε να μάθουν την «απελπιστική» ορθογραφία τους, χρησιμοποιούσαν πάντα τους λατινικούς χαρακτήρες.
Αργότερα την πρακτική αυτή υιοθετούν οι Χιώτες και άλλοι έμποροι του εξωτερικού που έγραφαν τα γράμματα και τα τηλεγραφήματά τους στα ελληνικά με την αυτή πρακτική. Η ανακάλυψη της Τηλεγραφίας και η επικράτησή της στην επικοινωνία και τις εμπορικές συναλλαγές συνέτεινε, αφού διευκόλυνε τη γραφή με λατινικούς χαρακτήρες περισσότερο, ενώ υπάρχει και η ανεξακρίβωτη άποψη ότι κείμενα με λατινικά στοιχεία περνούσαν απαρατήρητα από τις Οθωμανικές Αρχές.
Αυτή η φραγκοχιώτικη γλώσσα χρησιμοποιούνταν και από Έλληνες για να γράψουν σε άλλους Έλληνες που κατοικούσαν στη Σμύρνη, στο Λονδίνο ή αλλού.
Τα Φραγκοχιώτικα και οι διανοούμενοι της ομάδας Τριανταφυλλίδη
Το ιδίωμα των Φραγκοχιώτικων απασχόλησε και τη λαμπρή ομάδα των διανοούμενων που συμμετείχαν στην Επιτροπή υπό τον Μανώλη Τριανταφυλλίδη, αρμόδια για τη σύνταξη της Νεοελληνικής Γραμματικής.
Σύμφωνα με τον Κώστα Καρθαίο, μέλος της ως άνω Επιτροπής, σε σχετικό του κείμενο του 1934 αναφέρει: «Υπάρχουν κείμενα της βυζαντινής εποχής γραμμένα με λατινικούς χαρακτήρες. Επίσης, στην Κρήτη και στην Κύπρο κατά τον Μεσαίωνα τα λαϊκά τραγούδια γράφονταν με λατινικούς χαρακτήρες. Αργότερα, από το 1800, πολλά ελληνικά βιβλία τυπώθηκαν στη Σμύρνη με ομοίως λατινικούς χαρακτήρες. (…)».
Είχε προηγηθεί το 1930 σχετική τοποθέτηση του Φώτου Γιοφύλλη στο περιοδικό ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ, ενώ εκ μέρους της ομάδας των διανοουμένων (Μένος Φιλήντας, Δημήτρης Γληνός, Νίκος Χατζηδάκης κ.ά.) ο Καρθαίος τοποθετείται εντελώς ριζοσπαστικά ζητώντας την απόλυτη εφαρμογή τους : « (…) ζητάμε να χρησιμοποιούνται αποκλειστικά οι λατινικοί χαρακτήρες για τη γραφή της νέας ελληνικής, που είναι η ζωντανή γλώσσα και που θέλουμε να την καταστήσουμε τη μοναδική γραπτή γλώσσα της χώρας-μας. Θέλουμε λοιπόν να συμπέσει η αλλαγή του αλφαβήτου με την εισαγωγή της φωνητικής ορθογραφίας».
Δείγματα γραφής
Η χρήση του λατινικού αλφαβήτου στον γραπτό ελληνικό λόγο διατηρείται έως και τα μέσα του 20ου αιώνα, αφού έχουν διασωθεί επιστολές από και προς το μέτωπο του ελληνοϊταλικού πολέμου του 1940, όπως αναφέρει ο γλωσσολόγος Νίκος Χατζηδάκης.
Τα κείμενα πάλι των προαναφερθέντων διανοουμένων, έχουν πλέον λησμονηθεί από καιρό και διασώζονται, μαζί με διάφορα παραδείγματα φωνητικής και λατινικής γραφής των ελληνικών, στον συλλογικό τόμο «Φωνητική Γραφή» που επιμελήθηκαν οι εκδόσεις Κάλβος το 1980. Ενδεικτικό είναι το απόσπασμα κειμένου του Φώτου Γιοφύλλη που ακολουθεί: «Telos, γia na min ta poliloγume, γiati tapame poles fores afta, prepi na parume to latiniko alfavito metariθmizontas-to fθogoloγika kata tis anages pu ehi i γlosa-mas. Etsi horis n’ agiksome tin orθografia tis arheas elinikis, pu poles-tis lekses sozonde sti nea-mas, benume sti horia ton politizmenon eθnon, ehume ta dieθnika γramata pu tahi olos o politismenos kosmos, ke pu ta piran tora teleftea ki i Turki».
facebook
youtube
instagram
X
