Ο Αδαμάντιος Κοραής στη σύντομη, σεμνή και λιτή «αυτοβιογραφία» του, αφηγείται τη ζωή του ως τα 24 χρόνια του: «Γεννήθηκα στις 27 Αυγούστου του 1748 στη Σμύρνη, πρωτότοκος γιος του Ιωάννη Κοραή από τη Χίο και της Θωμαΐδας Ρυσίου από τη Σμύρνη… Ο πατέρας μου δεν είχε την ευτυχία να έχει μόρφωση αξιόλογη, η μητέρα μου όμως είχε λάβει ανατροφή πιο φροντισμένη, γιατί είχε την ευτυχία να είναι κόρη του Αδαμάντιου Ρυσίου, του πιο σοφού ανθρώπου που είχε κείνο τον καιρό η ελληνική φιλολογία. Εκείνος πέθανε το 1747, ένα χρόνο πριν γεννηθώ εγώ… Ο πατέρας μου, αν και στερημένος από αξιόλογη παιδεία, ήταν προικισμένος με φυσικά χαρίσματα και είχε κατανοήσει ότι: «μόνη η παιδεία τελειοποιεί τα δώρα της φύσεως». Είχε αληθινό έρωτα για την παιδεία και όπως ήταν φυσικό φρόντισε για την παιδεία των τέκνων του… Ο θάνατος όμως του παππού μου το 1747 ανάγκασε τον πατέρα μου να μας εμπιστευθεί στο ελληνικό σχολείο που είχε πρόσφατα τότε ιδρυθεί στη Σμύρνη (πρόκειται για την Ευαγγελική Σχολή) και είχε σχολάρχη έναν ιερωμένο, τον Ιερόθεο Δενδρινό από την Ιθάκη.
Ο δάσκαλός μας και το σχολείο είχαν τα γνωρίσματα όλων των διδασκάλων και σχολείων εκείνης της εποχής στον ελληνικό χώρο: πρόσφεραν διδασκαλία φτωχή και τη συνόδευαν με ραβδισμό πλουσιοπάροχο»
Αντιπρόσωπος στο «Αμστελόδαμον»
«Ο πατέρας μου ήταν έμπορος μεταξωτών υφασμάτων στο (λεγόμενο) Βεζεστένιο της Σμύρνης… Και επιθυμούσε να επεκτείνει το εμπόριό του με τους θαλάσσιους δρόμους ως την Ολλανδία, ακολουθώντας στο θέμα αυτό το παράδειγμα του πεθερού του και παππού μου. Αλλά ήθελε να έχει εκεί άνθρωπο δικό του ως αντιπρόσωπο… Έτσι λοιπόν το 1772 μπήκα σε πλοίο δανικό και ύστερα από 26 μέρες ταξίδι έφτασα στο Λιβόρνο κι από λίγες μέρες αργότερα έφτασα στο Αμστελόδαμο (Άμστερνταμ)…
Από το 1787 βρίσκεται στο Παρίσι, όπου θα παραμείνει ως το θάνατό του, στις 6 Απριλίου του 1833.
Εδώ ζει τη Γαλλική Επανάσταση, τη θαυμάζει, την κρίνει και την αξιολογεί: «Τας μέχρι τούτου απορίας μου περί της εις την πατρίδα επιστροφής… έλυσε πλέον ολότελα η πολιτική μεταβολή της Γαλλίας, και απεφάσισα αμεταθέτως να μη συζήσω εις το εξής με τυράννους…».
Βαθιά στοχαστικός, με πλούσιο προβληματισμό συγκροτεί την προσωπικότητά του μέσα από πολλές και πλούσιες εμπειρίες.
«Δράξασθε παιδείας»
Συνδέει αναπόσπαστα στη συνείδησή του τα κλασικά γράμματα και την ελευθερία. Όταν λέει «Δράξασθε παιδείας», ξέρει καλά ότι συμβουλεύει τους πατριώτες του να δράξουν ένα όπλο. «Ο Παπατρέχας» είναι ένα προσκλητήριο παιδείας γεμάτο ζωντάνια, λαϊκότητα και χαριτολόγο διάθεση, για να γίνει προσιτό στους πολλούς.
Είναι τα χρόνια που οι κλασικές σπουδές και ακόμη περισσότερο ο νεοκλασικισμός επιβάλλονται στη συνείδηση του ανθρώπου.
Το 1798 η έκδοση της «Πατρικής διδασκαλίας» και η σύλληψη του Ρήγα Φεραίου του εμπνέουν ένα βίαιο φυλλάδιο, όπου προασπίζεται τις φιλελεύθερες ιδέες: είναι η «Αδελφική διδασκαλία». Το 1804 αρχίζει μεθοδικά την έκδοση των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Μέσα σε δεκαπέντε περίπου χρόνια, έως τον Αγώνα της Παλιγγενεσίας, θα εκδοθούν πάνω από 20 τόμοι αρχαίων κειμένων. Στα προλεγόμενά τους, που έχουν τον τίτλο «Αυτοσχέδιοι στοχασμοί», παραθέτει τις γλωσσικές και εκπαιδευτικές του απόψεις.
Στο γλωσσικό και στις πολιτικές και κοινωνικές πεποιθήσεις του ακολουθεί «τη μέση οδό». «Ο Κοραής», γράφει ο Δημαράς, «δεν είναι επαναστάτης, και η σκέψη του δεν είναι επαναστατική, είναι πρόμαχος της εξέλιξης, της προόδου, ανήκει πνευματικά στον κύκλο των ιδεολόγων, με τον οποίον φαίνεται να είχε και άμεσες επαφές».
Ελευθερία και δικαιοσύνη. «Μετακένωσις»
«Λατρεύω, έγραφε, την ελευθερίαν, αλλά θα ήθελα να την βρίσκω πάντοτε θρονιασμένη ανάμεσα στη δικαιοσύνη και τον ανθρωπισμό». «Ελευθερία χωρίς δικαιοσύνη είναι καθαρά ληστεία». Ενώ για τη γλώσσα επισημαίνει: «Μήτε τύραννοι των χυδαίων ούτε δούλοι της χυδαιότητος αυτών».
Ο Κοραής και οι οπαδοί του πιστεύουν και υποστηρίζουν ότι η δυτική παιδεία θα βοηθήσει τον Ελληνισμό να αποκαταστήσει την επαφή του με το πνεύμα της κλασικής αρχαιότητας, ώστε να οικειωθεί πάλι τον απέραντο χώρο της και να επανασυνδέσει τους δεσμούς με τη μεγάλη Ελληνική παράδοση. Το σύνθημα της παιδείας πρέπει να είναι η «μετακένωσις».
«Ας με συγχωρηθή να εξηγήσω τι σημαίνει μετακένωσις…», απευθυνόμενος μάλιστα στους συμπατριώτες του της Χίου, «Η εξάπλωσις και διάδοσις της παιδείας εις το γένος μας, φίλτατοι Χίοι, δεν ομοιάζει την κατάστασιν της δεκάτης πέμπτης εκατονταετηρίδος, οπόταν ήρχισαν οι Ευρωπαίοι να φωτίζωνται. Αυτοί εχρειάσθησαν 350 χρόνους, δια να καταντήσωσιν όπου έφθασαν την σήμερον. Διατί; διότι έλαβαν τας επιστήμας από το Ελληνικό γένος, όταν το γένος ήτο εις δυστυχίαν, και ακολούθως τας έλαβον ατελείς. Ήτο χρεία λοιπόν μακρών χρόνων και πολλών κόπων να τας τελειώσωσιν. Αλλά την σήμερον των τελειωμένων τούτων επιστημών η μετάδοσις ομοιάζει αληθινόν μετακένωμα» και συνεχίζει:
«Δια την αγάπην της πατρίδος, φίλοι συμπατριώται, πιστεύσατε ταύτην την αλήθειαν, ότι η μετάδοσις των επιστημών εις την Ελλάδα, αν ακολουθήσετε την καλήν μέθοδον, είναι αληθινή μετακένωσις από τα κοφίνια των αλλογενών εις τα κοφίνια των Ελλήνων…».
Μετά το θάνατό του ελάχιστοι απ’ τους οπαδούς του ή και απ’ τους τρίτους που είχαν θαμπωθεί απ’ το φέγγος του έργου του, παρέμειναν στη δική του γραμμή, όμως όλος ο Διαφωτισμός, ο ελληνικός διαφωτισμός, περικλείεται μέσα στη διδασκαλία του.
(Πηγές: Αφιερώματα σε επιμέλεια κ. Δημ. Τζήκα από την ιστοσελίδα «Ερανιστής»)
facebook
youtube
instagram
X
