Η κοκκινωπή πέτρα, ναι αυτή που αν δεν την τοποθετήσεις σωστά, θρυμματίζεται μέσα στο χρόνο, στόλιζε την είσοδο αρκετών σπιτιών στον Κάμπο. Η ζεστασιά του κίτρινου, κόκκινου και καφέ που το καλοκαίρι ο ήλιος τις ζεσταίνει παραμένει μια ανάμνηση για τα παιδιά των Θυμιανών και του Κάμπου.
Ο Κυριάκος με πήρε από τον Κάμπο και μου είπε «να ξέρεις τα μονοπάτια τούτα αν δεν τα περπατήσεις δεν θα τα μάθεις». Για αυτό και αποφάσισα με την φωτογραφική μου να αφιερώσω -έστω και με συννεφιά- μια ημέρα να περπατήσω τα μονοπάτια των μαστόρων της Θυμιανούσικης πέτρας.
Σε αυτό το σημείο, αξίζει να πει κανείς ότι, τα Θυμιανά ή αλλιώς Ευφημιανά λόγω της φήμης που είχαν για την καλή πέτρα είναι μια κωμόπολη που απέχει μόλις 6 χλμ. από την πόλη της Χίου και στην οποία, διαρκώς αυξάνεται ο πληθυσμός της. Μέσα στην «αναμπουμπούλα» της ανάπτυξης πασχίζουν οι χωριανοί -μεταξύ των οποίων και ο Κυριάκος- να σταθούν στο ύψος της παράδοσης.
Τα μονοπάτια ξεκίνησαν με μια εισήγηση του Κυριάκου ως Δημοτικού Συμβούλου σε μια επιτροπή διαβούλευσης του Δήμου το 2012. Στόχος του ήταν οι κάτοικοι των Θυμιανών, μέσα από τη συλλογική μνήμη, να επανακτήσουν την ταυτότητα του χωριού. Παράλληλα ήταν και μια ευκαιρία μέσα από τους τουριστικούς κόμβους όπως είναι η Αγία Ερμιόνη, ο Καρφάς και ο Μέγας Λιμνιώνας να αναδειχθεί σημαντικά η περιοχή, ως έναν ιδανικό τουριστικό προορισμό.
Αυτή ήταν και η αφορμή, όπως μου περιέγραψε στην αρχή του οδοιπορικού μας: «Στόχος μου ήταν το 2012 με εισήγηση μου να αναδείξω τούτα τα μονοπάτια όπου κάθε πέτρα έχει κάτι να διηγηθεί. Ήθελα να αναδυθεί η ιστορική μνήμη, το φυσικό κάλος και η μεταλαμπάδευση του πλούτου μας στις νεότερες γενιές». Παράλληλα ανησυχούσε γιατί όπως μου εξομολογήθηκε: «με τα χρόνια έβλεπα να μην εκτιμούμε την κληρονομιά μας και ο κόσμος πέταγε μέσα στις πελεκανιές πέτρες, μπάζα ότι φανταστείς… Αυτές οι πελεκανιές έβλεπα ότι χρόνο με το χρόνο καταστρέφονταν». Έτσι ο θυμός μετατράπηκε σε αγώνα ανάδειξης και προστασίας. Οι πελεκανιές αποτελούν σημεία εξόρυξης της πέτρας και μάλιστα ποικίλουν καθώς άλλες είναι υπόγειες και άλλες υπέργειες.
Έτσι πελεκώντας μια πέτρα στα πλαίσια των εργαστηρίων του Συλλόγου των Θυμιανών ο Κυριάκος αντιλήφθηκε τον κόπο των μαστόρων:
«Ξεκίνησα να πελεκώ μια πέτρα και είδα με τι κόπο και τι μόχθο έκανα για την επεξεργαστώ. Μιλάμε για χρόνο... αμέτρητες ώρες. Έτσι συνειδητοποίησα πόσο δύσκολο ήταν οι άνθρωποι πριν την ανακάλυψη της μπαρούτης να παλεύουν… τότε έσκαβαν στη γη, την κουβαλούσαν, από άμορφη μάζα την έκαναν όμορφη και την χτίζανε».
Η περίοδος ανάπτυξης των δραστηριοτήτων των μαστόρων της πέτρας χωρίζεται σε δυο περιόδους πριν και μετά την ανακάλυψη της μπαρούτης.
Μάλιστα χρονολογείται ως εκείνη την περίοδο στην οποία οι Γενουάτες το 1330 μ.Χ. είχαν αρχίσει να χτίζουν τα Μεσαιωνικά χωριά και τον Κάμπο. Επί Τουρκοκρατίας δημιουργήθηκαν τα «συνάφεια» και κάθε συνάφι είχε και τον δικό του προστάτη με τον ναό όπου και προορίζονταν η τελευταία τους κατοικία. Σύμφωνα με τον Κυριάκο τα συνάφεια είχαν στα χέρια τους την οικονομική δραστηριότητα όσων χτίζανε την πέτρα και αυτοί οργάνωναν και την γνωστή σε όλους «Μόστρα των Θυμιανών». Τα συνάφεια ήταν αντίστοιχες των σημερινών συντεχνιών και ήταν συνολικά πέντε. Σήμερα έχουν απομείνει μόνο δυο. Το πρώτο, από τον Μέγα Λιμνιώνα ήταν το συνάφι των «Στενακούσων» το οποίο επέλεγε στο βουνό, το χώρο όπου θα γίνονταν η εξόρυξη της πέτρας και είχαν προστάτη τον Άγιο Γιάννη. Η πέτρα σε δεύτερο χρόνο περνούσε στα χέρια όσων αναλαμβάνανε το λάξευμα με προστάτιδα τους, την Αγία Μαρίνα. Οι χτίστες, στη συνέχεια είχαν τον Άγιο Δημήτριο και ο Καρφάς, με τον Άγιο Γεώργιο όσους έφτιαχναν τα «πέταλα» των ζώων. Επίσης, οι Άγιοι Θεόδωροι προστάτευαν τους σιδεράδες που έφτιαχναν τα εργαλεία.
Οι πεζοπορικές διαδρομές είναι συνολικά τρεις και είναι κυκλικές. Η Α με κόκκινο χρώμα ξεκινάει από τον Μέγα Λιμνιώνα, η Β με κίτρινο χρώμα από τον Καρφά και η Γ με χρώμα μπλε από την Αγία Ερμιόνη.
Από τον Μέγα Λιμνιώνα περπατήσαμε στο μονοπάτι Α όπου συναντά κανείς τις «πελεκανιές» ή αλλιώς τα σημεία εξόρυξης του θυμιανούσικου πλούτου. Στη διαδρομή συνολικά 5.500 μέτρων εκτός από τις πραγματικά δυστοπικές για εκείνη την εποχή πελεκανιές συναντά κανείς και μια πλούσια βλάστηση με το θυμάρι, το δεντρολίβανο και την αξεπέραστη θέα.
Θέλει τέχνη η επιλογή της καλής πέτρας
Ορισμένες πελεκανιές, έφταναν και τα 30 μέτρα χωρίς να χρησιμοποιούν τότε σύγχρονα εργαλεία. Μάλιστα μέσα στην υπόγεια πελεκανιά, ο Κυριάκος μου εξήγησε τη διαδικασία: «Πριν την μπαρούτη σκάβανε, έκαναν μια τρύπα βάζανε μέσα ένα ξύλο, το βρέχανε και μετά με την ζέστη έκανε διαστολή και έσπαγε η πέτρα. Αλλά όπως καταλαβαίνεις αυτό ήθελε κόπο και χρόνο… Έτσι αυτοί εδώ πήγαιναν από την πάντα του βουνού κάνανε κάτι σαν λαγούμια, βλέπανε την καλή πέτρα και ποιάνενε και σκαλίζανε και βγάζανε την καλή πέτρα».
«Φοβάμαι πως σου λέω πολλά στη διαδρομή» μου αναφέρει ο Κυριάκος αλλά «ξέρεις αν δεν στα πω δεν θα καταλάβεις τον κόπο τους». Πράγματι την αξία στην πέτρα την προσδίδουν οι άνθρωποι που με μόχθο, ειδικά την περίοδο πριν την ανακάλυψη της μπαρούτης, με εργαλεία που έφτιαχναν οι ίδιοι πάλευαν να εξορύξουν την ιδανική πέτρα που δεν βρίσκεται στην επιφάνεια αλλά βαθιά, στη γη.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον έχει και μια μικρή λεπτομέρεια στα νεκροταφεία που χωρίζονται ανάλογα με το συνάφι όπου άνηκε κάθε χωριανός. Στον Άγιο Γιάννη, οι στενακούσοι και στον Άγιο Δημήτριο οι χτιστάδες. Η συγκεκριμένη επιλογή δείχνει και τους βαθύτατους δεσμούς που είχε κάθε οικογένεια μαστόρων της θυμιανούσικης πέτρας, που παραμένουν μέχρι και σήμερα αναλλοίωτοι μέσα στο χρόνο. Μάλιστα τα συνάφεια των χτιστάδων και των στενακουσών είναι εκείνα που σήμερα «κατεβάζουν την Μόστρα» σύμφωνα με τον Κυριάκο.
Οι χτιστάδες επίσης με τέχνη, μου περιέγραψε ήξεραν τον σωστό τρόπο χτισίματος: «η πέτρα πρέπει να είναι μπαντικιά και δρομικιά» που ήταν και ο μοναδικός τρόπος να «αντέξει» μέσα στο χρόνο σύμφωνα με τον Κυριάκο. Τα χαρακτηριστικά χρώματα της θυμιανούσικης πέτρας είναι το κόκκινο, το καφέ και κίτρινο.
Στην διαδρομή Β. από τον Καρφά εκτός από την μαγική θέα, ο Κυριάκος μου εξήγησε ότι στην περιοχή πάνω από την «Πλάκα» καλλιεργούνταν το κρασί «της πλάκας». Έτσι ακριβώς, της πλάκας γιατί το ιδανικό μικροκλίμα δημιουργούσε ένα εύγεστο κρασί.
Από την άλλη πλευρά του Περιφερειακού δρόμου κοντά στον Άγιο Ιωάννη Φακά, ένας αετός ακίνητος ακολουθούσε τη φορά του αέρα. Ένα μικρό μονοπάτι πετρόχτιστο επαναφέρει στην μνήμη τα μονοπάτια των μαστόρων. Στο σημείο αυτό ο Κυριάκος τόνισε ότι ήταν πολύ μεγάλη η συνεισφορά του Γιώργου Χαλάτση, γνωστός σε όλους μας από τον Σύλλογο «Φίλοι Μονοπατιών Χίου». Τα μονοπάτια θέλουν προσοχή καθώς κάθε πέτρα έχει κάτι να διηγηθεί, έχει μνήμη και η αλλοίωση των μονοπατιών καταστρέφει την ιστορία τους.
Στη συνέχεια κατευθυνθήκαμε σε έναν Μύλο όπου με τη βοήθεια του αέρα άλεθαν το σιτάρι. «Σε αυτό τον Μύλο πετάγαμε χαρταετό ο αέρας ήταν ιδανικός. Βλέπεις εδώ έγινε μεγάλη δουλειά η βλάστηση πριν την εκπόνηση του έργου είχε βυθίσει τα πάντα». Στο έργο των πεζοπορικών διαδρομών συμπεριλήφθηκαν εργασίες καθαρισμού που έχει σημασία να επαναλαμβάνονται σταθερά κάθε χρόνο. Διότι το μεγάλο στοίχημα δεν είναι η υλοποίηση ενός έργου αλλά η διατήρηση του μέσα στο χρόνο.
Σημαντικός σταθμός ήταν η εκκλησία των Θυμιανών, ο ναός του Άγιου Ευστράτιου. Εδώ, ο Κυριάκος μου λέει γεμάτος περηφάνεια είναι «ο Παρθενώνας του Αιγαίου». Το βάρος και λεπτομέρεια στην τοποθέτηση της πέτρας δημιουργεί σε κάθε επισκέπτη ένα αίσθημα δέους. Το 1882 κάθε χωριανός είχε τοποθετήσει τουλάχιστον μια θυμιανούσικη πέτρα προκειμένου να δημιουργήσουν έναν ναό που δεν περνά απαρατήρητος ακόμα και σήμερα.
Η αλήθεια είναι πως όποια προσπάθεια και να καταβάλω για να περιγράψω τον φυσικό, ιστορικό και παραδοσιακό πλούτο, ο Κυριάκος αλλά και κάθε κάτοικος του χωριού γνωρίζει καλύτερα. Το όνειρο του Κυριάκου είναι μέσα από αυτό το έργο των μονοπατιών, να δημιουργηθεί και ένα μουσείο ιδανικά στην μέση του χωριού όπου θα φιλοξενείται έκθεση με φορεσιές, εργαλεία και φωτογραφίες των Θυμιανών. Ωστόσο στις πεζοπορικές διαδρομές χρειάζεται όπως μου ανέφερε να τοποθετηθούν σημάνσεις και επιλεγμένα κείμενα σε συγκεκριμένα σημεία. Μάλιστα θα ήταν χρήσιμο μέσω κωδικών QR οι πεζοπόροι μέσω ακουστικού υλικού να συλλέξουν πληροφορίες.
Μετά από περίπου 4 χρόνια το έργο πήρε σάρκα και οστά χάρη στην πολύτιμη συνεισφορά του τότε Δημάρχου, Μανώλη Βουρνού, του ειδικού συμβούλου του Δήμου Χίου σε θέματα περιβάλλοντος, Δημήτρη Τσούχλη αλλά και την "ψυχή" των μονοπατιών της Χίου, Γεώργιου Χαλάτση.
Κλείνοντας, ως «θυμιανουσάκι» προσπάθησα να μην το αποκαλύψω στην αρχή, ήθελα να σταθώ στην σημαντική προσπάθεια του Συλλόγου, του σχολείου αλλά και των κατοίκων. Ευτυχώς πρόλαβα τα ποδήλατα στο χωριό, τους κρυμμένους θησαυρούς και το κρυφτό στα σοκάκια του χωριού. Ελπίζω τα μονοπάτια που κρύβουν ιστορίες να σταθούν αφορμή για νέες, για τα παιδιά του σήμερα.
Υ.Γ.: Σε περίπτωση που θέλετε να επισκεφτείτε τα μονοπάτια καλό είναι να διαβάσετε το βιβλίο του ερευνητή και καθηγητή, Κυριάκου Πρωάκη "Λαογραφικοί Θησαυροί Θυμιανών".
facebook
youtube
instagram
X
