Είναι κρίμα ένα μνημείο, το οποίο έχει την δική του ταυτότητα, να χαρακτηρίζεται ως η «Σπιναλογκα της Χίου» και να μην του δίνουμε ένα δικό του μοναδικό όνομα και χαρακτηρισμό. Είναι κρίμα ένα κτήριο που είχε ζωή και έδωσε ζωή σε πολλούς ασθενείς να είναι εγκαταλελειμμένο, με βανδαλισμούς και κλοπές, όταν η μοναδικότητα του και η διαφορετικότητα του έχει αποδειχθεί στην πάροδο των χρόνων. Ένα μνημείο, ίσως από τα αρχαιότερα, με πολλές μαρτυρίες, ιστορίες και στιγμές ανθρώπων που πέρασαν, έμειναν και έζησαν ως το τέλος της ζωής τους εκεί. Σε ένα χώρο ιδανικό για πολλούς, με μια αρχιτεκτονική θαυμαστή για τα χρονιά εκείνα.
Δέσποινα Μακρίδη | Ιστορικός- Ξεναγός
Βρίσκεται βορειοδυτικά της πόλης της Χίου, στην Κοιλάδα του Σίφη σε 548 στρέμματα ενώ οι εγκαταστάσεις του καταλαμβάνουν έκταση 1.820 τ.μ.. Στη μακρά διάρκεια της λειτουργίας του πολλά ονόματα δόθηκαν στην περιοχή για τον εξορκισμό της ασθένειας, όπως Αγία Υπακοή, Άγιος Λάζαρος, Καλό Χωριό, Ιερόν κατάστημα, «Μέσα κει», Λαζαρέτο, Λωβοχώρι.
Αιτία για τη δημιουργία του ήταν η εμφάνιση και η ανησυχητική διάδοση της λέπρας, που κατά την περίοδο του Μεσαίωνα άρχισε να εξαπλώνεται από την Ασία στην Ευρώπη με πολύ γρήγορους ρυθμούς.
Η χρονολογία ίδρυσης του ορίζεται το 1378, από τους Γενουάτες, που παρέμειναν στο νησί από το 1346 μέχρι το 1566, στην προσπάθεια τους να απομονώσουν τους ασθενείς από τους υγιείς ακολουθώντας το πρόσταγμα της τότε εποχής. Το Ίδρυμα συνέχισε να λειτουργεί και κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Το 1822, όταν η Χίος πυρπολήθηκε, οι κάτοικοί της σφαγιάστηκαν και την ίδια τύχη είχαν και οι τρόφιμοι του λεπροκομείου. Οι συνθήκες πλέον είναι άθλιες και το τελικό χτύπημα έρχεται το 1881 με τον σεισμό, όταν καταστρέφεται ολοσχερώς.
Οι πρώτες προσπάθειες για την ανοικοδόμηση του ξεκίνησαν τον 20ο αιώνα και στην έκκληση που απευθύνθηκε προς τις μεγάλες Χιώτικες οικογένειες που ζούσαν στο εξωτερικό η ανταπόκριση ήταν μεγάλη.
Μάλιστα γνωρίζουμε ότι συγκεντρωθήκαν 4.000 λίρες Αγγλίας. Ο Μιλτιάδης Καλβοκορέσης, που πρωτοστατούσε, ανέλαβε την ετήσια καταβολή 100 λιρών για τη διατροφή των ασθενών. Μαζί του σε αυτή την προσπάθεια ήταν και τρεις γιατροί οι Ροδοκανάκης, Δερμιτζάκης και Πιταούλης
Η ανακαίνιση ολοκληρώθηκε το 1909, τα κτήρια ήταν υπερσύγχρονα, αντισεισμικά με αλεξικέραυνο, με δίκτυα παροχής νερού, κουζίνες, λουτρά, αποχετευτικό σύστημα.
Η νέα είσοδος απέκτησε μνημειώδη μορφή, οι όψεις των κτηρίων είναι επιχρωματισμένες σε 2 αποχρώσεις, κεραμιδί και ώχρας, πλούσιος διάκοσμος υπάρχει και στους εσωτερικούς χώρους Τα υλικά για την κατασκευή έφθαναν από το Λονδίνο, τα κεραμιδιά ήταν από τη Μασσαλία και τα τούβλα από την Μικρά Ασία, πιθανότατα από τις Ερυθρές.
Δημιουργήθηκε με όλες τις προδιάγραφες για να φιλοξενήσει και να περιθάλψει με αξιοπρέπεια και τις καλύτερες δυνατές συνθήκες τους ασθενείς, λαμβάνοντας υπόψιν ότι σε παρόμοια ιδρύματα δεν υπήρχαν τέτοιες παροχές. Συγκεκριμένα, τα στρώματα είχαν φτιαχτεί στο Λονδίνο από κοκοφοίνικα για να αναπνέει το δέρμα, στο μπάνιο είχαν συνεχή ροή ζεστού νερού, ενώ από μαρτυρίες γνωρίζουμε ότι εφαρμόστηκαν και πρωτοποριακές θεραπείες για την καταπολέμηση της αρρώστιας.
Η λειτουργία του σταμάτησε το 1959, όταν ανακαλύφθηκε το φάρμακο εκείνο που θεράπευε την ασθένεια, η Δαψόνη, και οι εναπομείναντες ασθενείς μεταφέρθηκαν στο Θεραπευτήριο Χρόνιων Παθήσεων Δυτικής Αθήνας, «Αγία Βαρβάρα»
Είναι ένα ίδρυμα ιδιωτικού δικαίου και τα οικήματα και η ακίνητη περιουσία ανήκουν πλέον στον Οίκο Αγάπης, στο Διοικητικό Συμβούλιο του οποίου πρόεδρος είναι ο εκάστοτε Μητροπολίτης Χίου.
Η αρχιτεκτονική του κτηρίου
Το υπάρχον συγκρότημα έχει γραμμική ανάπτυξη κατά μήκος του ποταμού που βρίσκεται μέσα σε ένα έντονο και πολυποίκιλο φυσικό περιβάλλον με πεύκα, οπωροφόρα δέντρα και άλλες καλλιέργειες.
Αποτελείται από 16 αυτόνομες μονάδες, από τις οποίες οι 12 είναι των δύο δωματίων και οι υπόλοιπες του ενός.
Η σύνδεση δύο ανεξάρτητων μονάδων γίνεται με μία μικρότερη μονάδα, η οποία περιλαμβάνει τους χώρους εξυπηρέτησης (κουζίνα - τουαλέτα).
Σε διαφορετικά σημεία του συγκροτήματος υπάρχουν δύο λουτρά και στο κέντρο υπάρχει ένα εστιατόριο και μία εκκλησία.
Μεταξύ των κτισμάτων υπάρχουν επίσης ο στάβλος, το πλυντήριο, τα περιστύλια, στέρνες, κρήνη καθώς και δύο εκκλησίες.
Ο χαρακτηρισμός
Αναρωτιέται τελικά κάνεις: Ποιοι είναι οι λόγοι που το Λωβοκομείο δεν αξιοποιήθηκε ακόμα; Tι φταίει; Είναι οικονομικοί οι λόγοι, ή μήπως ακόμα είναι το γεγονός ότι δεν γνωρίζουμε τι χρήση θα του δώσουμε. Κι αν αξιοποιηθεί, τί ταυτότητα θα του προσδώσουμε, πώς θα το παρουσιάσουμε σε όσους δεν το γνωρίζουν;
Δυστυχώς ο χαρακτηρισμός του Λωβοκομείου της Χίου ως διατηρητέου μνημείου, από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο και το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού, τον Σεπτέμβριο του 2011, δεν στάθηκε ικανός να το σώσει, καθώς μέρα με την μέρα ο χρόνος, η εγκατάλειψη και η αδιαφορία όλων το οδηγούν στη λήθη.
ΠΩΣ ΕΦΘΑΣΕ Η ΛΕΠΡΑ ΣΤΗ ΧΙΟ
Η παγκοσμιοποίηση, η διαρκής μετανάστευση και η συνεχιζόμενη φτώχεια στις χώρες του Τρίτου Κόσμου διατηρούν σταθερό το υπόβαθρο της νόσου. Στον ευρωπαϊκό χώρο, άλλωστε, οι περισσότεροι ασθενείς προέρχονται από χώρες όπου η νόσος είναι ενδημική. Οι άνδρες προσβάλλονται συχνότερα από τις γυναίκες σε αναλογία 2/1. Ο χρόνος επώασης της νόσου είναι 4 με 10 χρόνια. Προσβάλλονται οι ηλικίες 10-30 ετών.
Η ασθένεια - η περίθαλψη τα φάρμακα
Η λέπρα, η οποία ονομάζεται αλλιώς και νόσος του Χάνσεν, προκαλείται από το μυκοβακτηρίδιο της λέπρας (Mycobacteriumleprae) και ανακαλύφθηκε από τον Νορβηγό γιατρό Αρμ Χανσεν το 1873. Η νόσος ήταν γνωστή στην αρχαία Αίγυπτο και στις Ινδίες εδώ και 4.000 χρόνια
Σημαντικό ρόλο για την περίθαλψή των ασθενών είχαν τα φάρμακα, τα οποία προέρχονταν από το εξωτερικό. Φάρμακα που κατά βάση είχαν στόχο περισσότερο τη φροντίδα και όχι την εξάλειψη της νόσου. Το 1866 αναφέρονται περίπου 30 ασθενείς που παραμένουν σε ξεχωριστά μικρά δωμάτια. Κατά την περίοδο της ανακαίνισης του Ιδρύματος, το 1909, στο Λωβοκομείο νοσηλευόταν 34 ασθενείς. Οι ασθενείς του νοσοκομείου προέρχονταν, εκτός από τη Χίο, τη Μυτιλήνη, την Κρήτη, την Πελοπόννησο, τα μικρασιατικά παράλια και τα νησιά των Κυκλάδων.
Κατά το έτος 1923, εκτός του ιερέα, στο νοσοκομείο υπηρετούσαν και πέντε γυναίκες για την περιποίηση των ασθενών ενώ προσελήφθη και ιατρός, ο οποίος δύο φορές την εβδομάδα επισκεπτόταν τους ασθενείς.
ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΤΟΥ ΛΕΠΡΟΚΟΜΕΙΟΥ
Μέσα στην κοιλάδα αυτή το βουνό διαδέχεται το πυκνό πράσινο. Σε εκείνο το σημείο οι αρχαίοι Χιώτες, κατά την παράδοση, βρήκαν ως καταλληλότερο για να χτίσουν ένα ιερό προς τιμήν της επηκόου Αφροδίτης. Επήκοος σημαίνει ότι ακούει τις προσευχές. Η Αφροδίτη, εκτός από θεά της ομορφιάς, ήταν γεννημένη στη θάλασσα, άρα ήταν προστάτιδα των θαλασσοπόρων και η Χίος ήταν ναυτικό νησί από την αρχαιότητα. Αργότερα στο ιερό της Αφροδίτης χτίστηκε ο ναός της επήκοού Παναγίας.
Σήμερα σώζονται μόνο οι περιμετρικοί τοίχοι και οι αξιόλογες τοιχογραφίες άρχισαν σταδιακά να εξαφανίζονται.
Ο ναός του Αγίου Λαζάρου είναι μεταγενέστερος αυτού της Παναγίας. Χτίστηκε από τους Γενοβέζους πριν το 1538. Ήταν αφιερωμένος όχι στο Λάζαρο, τον φίλο του Χριστού που αναστήθηκε, αλλά στο Λάζαρο της παραβολής. Σε αυτή την παραβολή αναφέρεται κάποιος ονόματι Λάζαρος, γεμάτος πληγές, που τρεφόταν από τα ψίχουλα ενός πλούσιου ενώ σκυλιά έγλυφαν τις πληγές του.
Ξεσήκωσε αντιδράσεις η ξαφνική προώθηση της λύσης με την ήσσονα προσπάθεια
- Σοβαρές αντιρρήσεις στην πρωτοβουλία δημάρχου – Μητροπολίτη να ζητήσουν τη βοήθεια της ομογένειας να … προξενέψει το Λωβοκομείο σε Αμερικάνικο ερευνητικό κέντρο.
Ήταν στραβό το κλίμα, το έφαγε κι ο γάιδαρος. Αιφνιδιαστικά ο Μαν. Βουρνούς ανακοινώνει, μέσα από την προσωπική του σελίδα στο fb, ότι με προτροπή του Μητροπολίτη, ζήτησε τη συνδρομή της χιακής ομογένειας της Αμερικής κατά τη διάρκεια της καθιερωμένης συνάντησης των Ηνωμένων Χιακών Σωματείων Αμερικής και Καναδά στην προσπάθεια εξεύρεσης διαθέσιμου ερευνητικού κέντρου Πανεπιστημίου των Η.Π.Α. προκειμένου να του παραχωρηθεί για διαχείριση το συγκρότημα του Λωβοκομείου.
Σε περιπέτειες
Όπως ανακοίνωσε ο Μαν. Βουρνούς, η πρόταση υποβλήθηκε «με την ευλογία του Σεβασμιώτατου Μητροπολίτη Χίου κ. Μάρκου», προέδρου του «Οίκου Αγάπης», ιδιοκτήτη του Λωβοκομείου.
Τι απέκρυψε από τους ομογενείς ο δήμαρχος; Ότι η πρόταση αυτή είναι προσωπικής του έμπνευσης, κατατέθηκε πριν από δυο χρόνια στο διοικητικό συμβούλιο του «Οίκου Αγάπης», εξετάστηκε σε προκαταρκτική μελέτη που εκπονήθηκε και ουσιαστικά απορρίφθηκε για σωρεία βάσιμων λόγων (βλ. σελ. 17).
Δήμαρχος και Μητροπολίτης, υπό την προϋπόθεση ότι είχε πράγματι τις ευλογίες του η μεταφορά της πρότασης, δοκιμάζουν την αξιοπιστία της χιακής ομογένειας, ζητώντας της να συμπράξει στην εξεύρεση … θύματος. Σε μια πρόταση δηλαδή που αφενός δεν έχει μελετηθεί επαρκώς, αφετέρου στο επίπεδο που μελετήθηκε και δημόσια παρουσιάστηκε δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας να τελεσφορήσει.
Τουφεκιές στον αέρα
Η υπόθεση για την τύχη του Λωβοκομείου ξεπάγωσε αναπάντεχα, χωρίς καμία προεργασία το προηγούμενο διάστημα, ούτε φυσικά τη στοιχειώδη γνώση του Δημοτικού Συμβουλίου. Μοιάζει και φέτος να χρησιμοποιήθηκε ως … τουφεκιά στον αέρα, ως η πρόταση εντυπωσιασμού, που θα καλύψει τα μεγάλα κενά της ελλιπούς προετοιμασίας ενός σημαντικού ταξιδιού, όπως είναι η επίσκεψη του πρώτου δημότη του νησιού στην καρδιά της χιακής ομογένειας.
Η ήσσονα προσπάθεια
Όπως αποκαλύπτεται από το σημερινό 8σέλιδο του «π» η υιοθέτηση της λύσης των summer schools από ερευνητικό πανεπιστημιακό κέντρο των Η.Π.Α. εμφανίζεται ως η πιο ανώδυνη για όσους έχουν την ευθύνη διάσωσης του συγκροτήματος του Λωβοκομείου.
Η προμελέτη που εκπονήθηκε από τον μελετητή Γιώργο Ξυλά ουσιαστικά την απορρίπτει ως λύση και προτείνει τη διαμόρφωση του μνημείου σε εκθεσιακό – πολιτιστικό πάρκο πολλαπλών χρήσεων, αυτοδιαχειριζόμενο από φορέα που θα πρέπει να συσταθεί πιθανά με τη συνεργασία ιδιώτη με το σημερινό ιδιοκτήτη του. Μια τέτοια λύση προϋποθέτει να καταβληθεί μέγιστη προσπάθεια συμπράξεων και να αναζητηθούν χρηματοδοτικά εργαλεία σε ένα ασφυκτικό οικονομικό περιβάλλον, καθώς ουσιαστικά οι πηγές χρηματοδότησης θα πρέπει να προέλθουν από δημόσιους πόρους. Μέχρι τώρα καμία πρωτοβουλία προς αυτή την κατεύθυνση δεν έχει αναληφθεί από τις τοπικές αρχές και απλά επιλέγεται η λύση της ήσσονος προσπάθειας, δηλαδή της παραχώρησης του σε εκπαιδευτικό Αμερικανικό ίδρυμα.
Οι αντιδράσεις
Η ανακοίνωση της πρότασης και ο τρόπος που επελέγη να γίνει (μέσω fb) προκαλεί ήδη αντιδράσεις, με κορυφαία εκείνη από τον βουλευτή Ανδρ. Μιχαηλίδη πρόσωπο που στο παρελθόν είχε έντονη ανάμειξη στις συζητήσεις για το μέλλον του Λωβοκομείου.
Γιατί «καίγονται» οι λύσεις του ξενώνα συνταξιούχων και οι εκπαιδευτικές του χρήσεις
- Και στις δυο περιπτώσεις θεωρείται αμφίβολη η προσέλκυση ενδιαφέροντος από το αυξημένο κόστος διαμορφώσεων και τον εκτεταμένο χρόνο απόσβεσης.
Στην ιδιομορφία των μικρών στεγασμένων χώρων, την έωλη έγκριση από την Υπηρεσία Νεοτέρων Μνημείων και την αμφίβολη απόσβεση τέτοιου είδους σχεδίων προσκρούουν, βάση της μελέτης που εκπόνησε ο «Οίκος Αγάπης», οι τρεις – ουσιαστικά δυο – προτάσεις που κατέθεσε για την τύχη του συγκροτήματος ο Μαν. Βουρνούς.
Ο δήμαρχος Χίου πρότεινε τη λειτουργία του Λωβοκομείου ως: α) ξενώνα μακράς διαρκείας για Βορειοευρωπαίους συνταξιούχους, β) Πανεπιστημιακό Κέντρο Θερινών Μαθημάτων και Ερευνητικών Εργασιών Αμερικάνικων Κολεγίων και γ) αμιγώς ως Κολέγιο.
Στο σύνολο τους οι προτάσεις δεν γίνονται αποδεκτές από τη μελέτη.
- Ξενώνας Μακράς Διαμονής για Βορειοευρωπαίους Συνταξιούχους
Στην Ευρώπη οι περισσότερες κοινότητες για συνταξιούχους αφορούν πολυτελείς κατοικίες, που παρέχουν τη δυνατότητα άνετης διαμονής σε όσους διαμένουν εκεί, παρέχοντας τους παράλληλα συνεχή φροντίδα και υγειονομική περίθαλψη. Οι χώροι του συγκροτήματος του Λωβοκομείου είναι τέτοιοι (μικρά δωμάτια 15-20 τμ, χωρισμένα μεταξύ τους με κοινόχρηστη κουζίνα και μπάνιο ανά δύο) που δεν ενδείκνυται για να διαμορφωθούν άνετες και πολυτελείς κατοικίες, δεδομένου ότι είναι λίγων τετραγωνικών μέτρων.
Ακόμη και στην περίπτωση που δημιουργούνταν ένας σεβαστός αριθμός κατοικιών, μαζί με τις υπόλοιπες υποδομές που θα εξασφαλίζουν άνετη διαβίωση, θα αλλοιώνονταν η φυσιογνωμία του Λωβοκομείου και το συγκρότημα δεν θα ήταν πλέον επισκέψιμο από τους Χιώτες και τους επισκέπτες του νησιού, καθώς ο χώρος θα θεωρούνταν πλέον «ιδιωτικός».
Η συγκεκριμένη επένδυση θα μπορούσε να υλοποιηθεί μόνο ως ιδιωτική πρωτοβουλία. Τα έξοδα λειτουργίας μίας τέτοιας μονάδας θα ήταν πολύ υψηλά, καθιστώντας την απόσβεση της επένδυσης ιδιαίτερα χρονοβόρα και αποτρέποντας παράλληλα κάθε υποψήφιο επενδυτή. Επίσης το κόστος αποκατάστασης θα ήταν υψηλότερο δεδομένης της ανάγκης δικτύων ύδρευσης και αποχέτευσης σε όλα τα δωμάτια, ενώ λόγω των προδιαγραφών των χώρων, το τελικό αποτέλεσμα θα ήταν υποδεέστερο από τα αντίστοιχα ανταγωνιστικά, καθιστώντας το μη ελκυστικό για το κοινό στο οποίο απευθύνεται και ως εκ τούτου μη οικονομικά βιώσιμο ως εγχείρημα.
- Πανεπιστημιακό Κέντρο Θερινών Μαθημάτων και Ερευνητικών Εργασιών Αμερικάνικων κολεγίων
Για το Λωβοκομείο θα μπορούσαν να ενδιαφερθούν πανεπιστήμια που το γνωστικό τους αντικείμενο αφορά την ιστορία, την ιατρική ή την αρχιτεκτονική, για να υπάρχει συνάφεια με τα κύρια χαρακτηριστικά του. Αποτρεπτικά κι εδώ λειτουργεί η περιορισμένη χωρητικότητα των περισσότερων χώρων.
Εικάζεται ταυτόχρονα ότι, παρά την προσπάθεια που μπορεί να καταβληθεί για συνεργασία με κάποιο πανεπιστημιακό ίδρυμα, η προσπάθεια μπορεί να μείνει ατελέσφορη λόγω του υψηλού ανταγωνισμού, ενώ ακόμη και η επίτευξη συμφωνίας για μία χρονιά, δεν μπορεί να εξασφαλίσει τη συνέχιση της συνεργασίας. Ως εκ τούτου, σε ένα τέτοιο εγχείρημα ο βαθμός αβεβαιότητας για τη μη συνεχή χρήση και αξιοποίηση του συγκροτήματος είναι υψηλός.
Η λειτουργία του summer school θα είναι τη θερινή περίοδο, γεγονός που σημαίνει ότι τους υπόλοιπους μήνες το συγκρότημα θα παραμένει κλειστό και αναξιοποίητο, ενώ θα υπόκειται σε συνεχείς φθορές, αυξάνοντας τα κόστη ετήσιας συντήρησης.
Η συγκεκριμένη επένδυση θα μπορούσε να υλοποιηθεί ως ιδιωτική πρωτοβουλία ή ως σύμπραξη ιδιωτικής πρωτοβουλίας και δημόσιας χρηματοδότησης. Ωστόσο η μη δυνατότητα ενοποίησης κάποιων χώρων σε ευρύτερες αίθουσες διδασκαλίας, η πιθανή εν μέρει αξιοποίηση και αποκατάσταση του συγκροτήματος και τέλος η περιοδική χρήση και επισκεψιμότητα του, αποτελούν τους κύριους αρνητικούς παράγοντες για τη συγκεκριμένη μελέτη περίπτωσης.
Στις εγκαταστάσεις του συγκροτήματος του Λωβοκομείου θα μπορούσε να συσταθεί κολλέγιο, ελληνικό ή ξένο.
Η συγκεκριμένη επένδυση θα μπορούσε να υλοποιηθεί κυρίως ως ιδιωτική πρωτοβουλία. Ένα ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσο θα μπορούσαν να διαμορφωθούν οι συγκεκριμένοι χώροι σε αίθουσες διδασκαλίας. Για τη δημιουργία εστίας φοιτητών, οι συγκεκριμένοι χώροι μπορούν να θεωρηθούν κατάλληλοι, ωστόσο δεν δύναται να εξυπηρετήσουν μεγάλο αριθμό φοιτητών. Ακόμη, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι κάποιοι χώροι δεν γίνεται να αλλάξουν κύρια χρήση, όπως είναι π.χ. το φαρμακείο του Λωβοκομείου ή οι Λουτήρες ανδρών και γυναικών, ενώ υπάρχουν εκθέματα τα οποία καλό θα ήταν να παραμείνουν στο συγκρότημα του Λωβοκομείου. Ο μόνος χώρος που είναι μεγαλύτερος και κατάλληλος για αίθουσα διδασκαλίας είναι ο χώρος του «Εφορείου». Το πρόβλημα είναι ότι δεν μπορούν να ενοποιηθούν άλλοι χώροι γιατί θα υπάρξει πρόβλημα στατικότητας των κτιρίων, ενώ και η υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων δεν θα δώσει την έγκριση της. Ως εκ τούτου, δεν μπορούν να δημιουργηθούν οι απαραίτητες εγκαταστάσεις για την αποτελεσματική λειτουργία ενός ιδιωτικού κολεγίου σε σύγχρονα πρότυπα.
Πολιτιστικό κέντρο διαφόρων υποστηριζόμενων δραστηριοτήτων
Η πρόταση του Γιώργου Ξυλά η πιο συμβατή με τη φυσιογνωμία του χώρου.
Η διαμόρφωση του συγκροτήματος του Λωβοκομείου ως εκθεσιακό και πολιτιστικό κέντρο προέκυψε ως η πιο συμβατή λύση με τη διατήρηση της φυσιογνωμίας του χώρου στη μελέτη που εκπόνησε για λογαριασμό του «Οίκου Αγάπης» ο σύμβουλος επιχειρήσεων Γιώργος Ξυλάς.
Στην πρόταση του κ. Ξυλά προτείνονται τα εξής:
- Αποκατάσταση των κτιρίων του συγκροτήματος με σεβασμό στη φυσιογνωμία τους
Το κτιριακό συγκρότημα του Λεπροκομείου αποτελείται από 26 δωμάτια-διαμερίσματα και ένα πλήθος μερικών ακόμα κτιρίων. Το κόστος αποκατάστασης τους έχει εκτιμηθεί στα 975.712,20 ευρώ.
Από τα δωμάτια αυτά δύναται να υπάρξουν 6 -8 δωμάτια όπου θα υπάρχουν ως εκθέματα τα κρεβάτια, τα στρώματα και τα λοιπά είδη των λεπρών. Τα δύο 2 δωμάτια με τους λουτήρες θα παραμείνουν ως έχουν.
Ιδιαίτερη αναφορά αξίζει να γίνει στο δωμάτιο του φαρμακείου. Στο φαρμακείο διασώζονται φάρμακα, ιατρικά εργαλεία και λοιπά τεκμήρια από τη ζωή και τη θεραπεία των χανσενικών. Δυστυχώς, παρόλο που επρόκειτο για το μοναδικό δωμάτιο του Λωβοκομείου που δεν ήταν προσβάσιμο σε επισκέπτες, ο χώρος παραβιάστηκε το Δεκέμβριο του 2013 και αρκετά είδη και φάρμακα εκλάπησαν. Παρόλα αυτά, συνεχίζει να αποτελεί έναν χώρο με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους επισκέπτες, λόγω της μυρωδιάς των φαρμάκων αλλά και των κρεβατιών των ασθενών οι οποίοι δέχονταν τη θεραπευτική αγωγή.
Από τα υπόλοιπα δωμάτια, 2 δύναται να αξιοποιηθούν ως γραφεία - χώροι εργασίας για το προσωπικό του Λωβοκομείου, 2 ως αναψυκτήριο, 2 να διαμορφωθούν σε βιβλιοθήκη - αναγνωστήριο, 1 να γίνει χώρος εκδηλώσεων, διαλέξεων κλπ (καταλληλότερος ο χώρος του εφορείου), σε 4 δωμάτια να φιλοξενηθεί το Ιατρικό Μουσείο Χίου (στο οποίο εκτίθενται και είδη του Λωβοκομείου), σε 3 δωμάτια να τοποθετηθούν κέρινα ομοιώματα τα οποία θα αντανακλούν ακόμα πιο έντονα και «ζωντανά» την εικόνα του Λωβοκομείου μέχρι και το 1959 και σε 4 ακόμη δωμάτια να τοποθετηθούν οθόνες προβολής που θα απεικονίζουν ντοκιμαντέρ με στιγμές της καθημερινότητας των λεπρών και ιστορικά στοιχεία, άγνωστα στο ευρύ κοινό. Ακόμη, θα διαμορφωθεί ένας χώρος ως εκθετήριο – προσκύνημα για τον Άγιο Άνθιμο και τον Άγιο Νικηφόρο το Λεπρό. Ο στάβλος και το πλυσταριό θα είναι δύο ξεχωριστά οικήματα που θα διατηρήσουν τη χρήση τους και τη φυσιογνωμία τους.
Τα δωμάτια που θα περισσεύσουν (περίπου 4-5) μπορούν να διαμορφωθούν σε εργαστήρια κεραμικής, πήλινων, ζωγραφικής, αγιογραφίας, φωτογραφίας κλπ. Τέλος, μπορεί να υπάρξει κάποιος χώρος ως περίπτερο –πωλητήριο με βιβλία, αναμνηστικά ή είδη κατασκευής από τα εργαστήρια που θα φιλοξενούνται στο Λωβοκομείο.
2. Λειτουργία βιβλιοθήκης - αναγνωστηρίου
Ιδανικά η βιβλιοθήκη θα μπορούσε να είναι σχετικά κοντά στο χώρο του αναψυκτηρίου, ώστε να μπορούν οι επισκέπτες να απολαμβάνουν το ρόφημα τους, διαβάζοντας παράλληλα βιβλία του ενδιαφέροντος τους. Επίσης, η βιβλιοθήκη θα μπορεί να λειτουργεί και γενικότερα ως αναγνωστήριο, χώρος κοινωνικοποίησης και ανταλλαγής απόψεων και εμπειριών. Οι καταλληλότεροι χώροι να φιλοξενήσουν τη βιβλιοθήκη είναι στο παλιό «εστιατόριο», δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Λαζάρου.
3. Φιλοξενία του Ιατρικού Μουσείου Χίου
Θα μπορούσε να εξεταστεί η περίπτωση να μεταφερθεί και να εγκατασταθεί το Ιατρικό Μουσείο της Χίου εντός του συγκροτήματος του Λωβοκομείου, ώστε να ταιριάζει και θεματικά. Άλλωστε αυτή τη στιγμή φιλοξενεί και τη συλλογή του Λωβοκομείου. Εναλλακτικά, θα μπορούσε να εξεταστεί η περίπτωση μόνο η «συλλογή του Λωβοκομείου» του Ιατρικού Μουσείου της Χίου να φιλοξενηθεί στους χώρους του συγκροτήματος.
4. Διαμόρφωση χώρου εκδηλώσεων και χώρου ανοικτών διαλέξεων – σεμιναρίων
Ο μόνος κατάλληλος χώρος, λόγω του ότι τα περισσότερα δωμάτια είναι μεμονωμένα και μόλις 15-20 τμ, είναι ο χώρος του «Εφορείου». Πέραν αυτού όμως, στο χώρο έξω από το παλιό «εστιατόριο», δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Λαζάρου, υπάρχει χώρος, κατάλληλος για εξωτερικές συναθροίσεις, ο οποίος έχει χρησιμοποιηθεί ήδη για συγκεντρώσεις και διαλέξεις.
5. Διαμόρφωση χώρων με οθόνες προβολής
Κάποια από τα δωμάτια θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν για την προβολή ντοκιμαντέρ, το οποίο θα παρουσιάζεται σε μεγάλες οθόνες προβολής και θα παρουσιάζει στους επισκέπτες τις πτυχές του Λωβοκομείου και τη ζωή των λεπρών, την καθημερινότητα τους, τη θεραπεία που ακολουθούσαν, την ταφή τους, τη συναναστροφή τους με τον κόσμο κλπ.
6. Διαμόρφωση χώρων με κέρινα ομοιώματα
Στο δερματολογικό «Μουσείο Ανδρέα Συγγρού» διατηρούνται προπλάσματα από την ασθένεια της λέπρας, τα οποία θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν ώστε στα κέρινα ομοιώματα οι δερματικές πληγές να δημιουργηθούν με βάση αυτά. Αυτό θα είναι σημαντικό γιατί υπήρχαν διάφορες μορφές λέπρας με διαφορετικές δερματικές παθήσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να αποτυπωθούν «ζωντανά» στα ομοιώματα. Στη Χίο δεν υπάρχει μουσείο κέρινων ομοιωμάτων (γενικότερα στην Ελλάδα υπάρχουν πολύ λίγα), θα δώσουν άλλη «ζωντάνια» στους χώρους του Λωβοκομείου και θα μεταφέρουν τον επισκέπτη σε μία άλλη εποχή.
7. Διαμόρφωση χώρων σε εργαστήρια πήλινων, κεραμικών, ζωγραφικής, φωτογραφίας κ.λπ. και πραγματοποίηση σχετικών εκδηλώσεων και εκθέσεων
8. Λειτουργία ήπιου αναψυκτηρίου
9. Διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου σε επισκέψιμο αγρόκτημα, με καλλιέργειες καλλωπιστικών και φαρμακευτικών φυτών
Ο χώρος του Λωβοκομείου, εκτός από τις κτιριακές εγκαταστάσεις, περιλαμβάνει και 547 στρέμματα γης. Θα μπορούσαν να διαμορφωθούν κατάλληλα αγροκτήματα, με περιβόλια αλλά και φυτά (καλλωπιστικά, φαρμακευτικά και άλλα), τα οποία να είναι επισκέψιμα από τον κόσμο, τόσο για πεζοπορία όσο και για συμμετοχή σε δραστηριότητες οικοτουρισμού. Οι επισκέπτες θα μπορούσαν να συμμετέχουν σε διάφορες δραστηριότητες όπως καλλιέργεια, κλάδευμα, μάζεμα των καρπών, να ενημερωθούν για αυτά τα είδη και στο τέλος να έχουν τη δυνατότητα να τα γευτούν. Αυτό θα γίνεται στα χωράφια που θα έχει διατηρήσει το Λωβοκομείο για το σκοπό αυτό, τα υπόλοιπα μπορούν να μοιραστούν είτε σε άπορες οικογένειες για να καλλιεργηθούν, είτε με ένα μικρό ετήσιο μίσθωμα για επαγγελματική χρήση.
10. Ένταξη του συγκροτήματος σε κυκλικές περιπατητικές διαδρομές.
Το Λωβοκομείο μπορεί να ενταχθεί σε υπό ανάπτυξη κυκλικές περιπατητικές διαδρομές, συγκεκριμένα με το «γεφύρι» (γενοβέζικο υδραγωγείο) του Κουφού, την Κλειδού, τις Καρυές και την πόλη της Χίου.
11. Εκθετήριο – Προσκύνημα για τον Άγιο Άνθιμο και τον Άγιο Νικηφόρο το Λεπρό
Θα ήταν σημαντικό και πρέπον να δημιουργηθεί εκθετήριο με τα είδη που χρησιμοποιούσε ο Άγιος Άνθιμος στο Λωβοκομείο, τα οποία φυλάσσονται στο Μοναστήρι της Παναγίας Βοήθειας, το οποίο ίδρυσε ο ίδιος, καθώς και ο Όσιος Νικηφόρος ο Λεπρός, ο οποίος έζησε στο Λωβοκομείο.
ΤΑ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ
Σκοπός της πρότασης είναι η ύπαρξη καθημερινής ζωής και δραστηριότητας στο Λωβοκομείο και η προσέλκυση σε αυτό τόσο των Χιωτών, ως πολιτιστικό κέντρο, όσο και των επισκεπτών –τουριστών. Ως πλεονεκτήματα για την υιοθέτηση της θεωρούνται:
1. Οι μικρής κλίμακας χώροι του συγκροτήματος είναι κατάλληλοι για τις χρήσεις που προτείνονται.
2. Δεν θα υπάρχει κανένας προβληματισμός για την εξασφάλιση της άδειας από την υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων, δεδομένης της διατήρησης της φυσιογνωμίας του συγκροτήματος.
3. Το συγκρότημα θα είναι επισκέψιμο από τους Χιώτες και από τους τουρίστες –επισκέπτες του νησιού, ενώ στόχος είναι να έχει καθημερινά ζωή μέσω των δραστηριοτήτων και των θεματικών εργαστηρίων που θα δημιουργηθούν, μέσω της λειτουργίας της Εκκλησίας τα Σαββατοκύριακα, τη διοργάνωση εκδηλώσεων και δράσεων κλπ.
4. Η συγκεκριμένη πρόταση θα μπορούσε να υλοποιηθεί μέσω προγραμματικής σύμβασης με το Δήμο Χίου, την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
5. Ο αντίκτυπος στην τοπική κοινωνία θα είναι θετικός και μεγάλος. Αρχικά θα αναστηλωθεί ένα ιστορικό κτίριο με ιδιαίτερη αξία για το νησί αλλά και για την ιστορία των χανσενικών. Θα αποτελέσει πόλο έλξης τουριστών στο νησί και θα αυξήσει την τουριστική τάση που καταγράφεται μειωμένη τα τελευταία χρόνια.
Ο χαρακτήρας ως κοινωφελές ίδρυμα και η ιστορικότητα ως χώρου νοσηλείας επιβάλλεται να διατηρηθούν σε κάθε πρόταση
Το Λωβοκομείο της Χίου είναι το μακροβιότερο Υγειονομικό Ίδρυμα στον ελλαδικό και όχι μόνο χώρο, έχοντας ιδρυθεί από τους Γενοβέζους τον 14ο αιώνα, ολοκληρώνοντας τη λειτουργία του το 1959, όταν οι τελευταίοι ασθενείς μεταφέρθηκαν στο Νοσοκομείο Λοιμωδών Νοσημάτων στην Αγία Βαρβάρα Αττικής. Όλους αυτούς τους αιώνες, με μια ολιγόχρονη διακοπή κατά τους χρόνους των σφαγών του 1822, διέγραψε μια λαμπρή πορεία προσφοράς στους ασθενείς που έπασχαν από τη φοβερή νόσο της λέπρας.
Δρ. Ανδρέας Μιχαηλίδης | Διδάκτωρ Ιστορίας της Ιατρικής - Βουλευτής Χίου
Ανοικτό στην κοινωνία της Χίου, διοικούμενο από την Ελληνορθόδοξη Κοινότητα του νησιού μας, διασφάλισε την περίθαλψη των πασχόντων, με τις τελευταίες κατακτήσεις της επιστήμης της εποχής. Εκεί εφαρμόστηκαν οι πρώτες θεραπείες της λέπρας (με το έλαιο του ινδοκάρπου που προμήθευαν οι αδελφοί Ράλλη από την μακρινή Ινδία), εκεί έγιναν οι πρώτες επιστημονικές μελέτες (από τον Κωνσταντινοπολίτη λεπρολόγο ιατρό Ζαμπακό Πασά), εκεί εφαρμόστηκε η σύγχρονη θεραπεία του νοσήματος όταν ανακαλύφθηκε το αντιβιοτικό δαψώνη. Το Λωβοκομείο της Χίου προσέφερε όλο αυτό το διάστημα τις υπηρεσίες του όχι μόνο σε ασθενείς του νησιού μας, αλλά και σε ασθενείς από τα γειτονικά νησιά, τα Μικρασιατικά παράλια και όλο τον ελλαδικό χώρο. Την υποδειγματική λειτουργία του επαίνεσαν δεκάδες περιηγητές από όλο τον κόσμο.
Τα οικήματα που διασώζονται σήμερα κατασκευάσθηκαν τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα με δαπάνες ευπόρων Χιωτών της διασποράς, με σύγχρονες για την εποχή προδιαγραφές και πολυτελή υλικά. Η σημερινή κατάσταση των κτισμάτων είναι αυτή που γνωρίζουμε όλοι, αφού το Λωβοκομείο έχει εγκαταλειφτεί στην μοίρα του, ταλανιζόμενο καθημερινά και λεηλατούμενο από ό,τι έχει απομείνει από αυτό. Το ιδιοκτησιακό του καθεστώς είναι ιδιόρρυθμο, μια και ανήκει στο νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου «Οίκος Αγάπης Χίου» στο οποίο συμπτύχθηκαν διάφορα φιλανθρωπικά και ευαγή Ιδρύματα της Χίου. Στο πρόσωπο αυτό προεδρεύει ο εκάστοτε Μητροπολίτης Χίου και τα μέλη του Δ. Σ. είναι εκπρόσωποι διαφόρων κοινωνικών και επαγγελματικών φορέων.
Εδώ και περίπου μια δεκαετία έγινε συστηματική προσπάθεια προβολής του μοναδικού χαρακτήρα του Λωβοκομείου και της ανάγκης για διάσωσή του. Η Ελπίδα Τσουρή, ως αν. υπουργός Υγείας, είχε εκδηλώσει το ενδιαφέρον της και είχε τότε συναφθεί Προγραμματική Σύμβαση μεταξύ του Υπουργείου και του Δήμου, η οποία όμως έμεινε ανενεργής μετά την απομάκρυνσή της από το Υπουργείο. Ήταν στην ουσία η πρώτη και σοβαρότερη προσπάθεια διάσωσης του Λωβοκομείου. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε και τη σπουδαία συμβολή πολλών προσώπων και ειδικών στα ζητήματα αποκατάστασης, προσπάθεια που υποστηρίχτηκε από τον εκδότη Τ. Δηράκη, τον τότε δημ. σύμβουλο Ι. Χαλιωρή, τον νυν δήμαρχο Μ. Βουρνού, τον υπογράφοντα και άλλους πολίτες, των οποίων ας μου συγχωρεθεί η παράλειψή τους. Μετά από πολλές συναντήσεις και σοβαρές συζητήσεις η άτυπη αυτή επιτροπή είχε διατυπώσει την άποψη πως το Λωβοκομείο, σε όποια σοβαρή μελετητική πρόταση, θα έπρεπε να διατηρήσει τον χαρακτήρα του ως Κοινωφελές Ίδρυμα και οπωσδήποτε την ιστορικότητά του ως χώρος νοσηλείας, η οποία παράλληλα, θα πρέπει με σύγχρονες μουσειακές πρακτικές να αναδειχθεί.
Θεωρώ ότι και σήμερα οι δύο αυτές αρχές θα πρέπει να διατηρηθούν σε οποιαδήποτε μελετητική πρόταση. Η πρόσφατη πρόταση την οποία μετέφερε ο δήμαρχος Χίου στους ομογενείς της Αμερικής, μου ακούγεται, όπως τουλάχιστον αυτή δημοσιοποιήθηκε στον Τύπο, πρόχειρη, γενική και ανεπίκαιρη προς Αμερικανικό εκπαιδευτικό Ίδρυμα. Πρόκειται για μια πρόταση που περισσότερο μου θυμίζει την πρακτική «ας φύγει από πάνω μας και όπου θέλει ας πάει». Εκτός και αν υπάρχουν συνεννοήσεις και προσυμφωνίες που είναι άγνωστες στους Χιώτες πολίτες. Η δύσκολη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας δεν δικαιολογεί πρόχειρες αποφάσεις, ειδικά όταν αφορούν την ιστορία του τόπου μας.
facebook
youtube
instagram
X
