Οι Χιώτες, ο Πόντος και η Σφραγιδογλυφία

Η σφραγιδογλυφία, τέχνη γλυπτικής και χάραξης πολύτιμων λίθων και οργανικών υλικών της φύσης (αμέθυστου, αχάτι, κρύσταλλο, κεχριμπάρι κ.λ.π.) είναι γνωστή στον ελλαδικό χώρο από τη νεολιθική εποχή. Αν και στο νησιωτικό Αιγαίο ο αριθμός των σφραγίδων και σφραγισμάτων είναι μικρότερος, στα νησιά του Βορείου Αιγαίου και τις Κυκλάδες τα ευρήματα είναι αρκετά και σημαντικά. Η πραγματική άνθιση της σφραγιδογλυφίας παρατηρείται στα μισά του 6ου π.χ. αιώνα, στους αρχαϊκούς χρόνους δηλαδή, ενώ η ακμή της εντοπίζεται την κλασσική περίοδο, όπου εμφανίζονται και σφραγίδες με υπογραφή.

Κορυφαίος Έλληνας στην τέχνη της σφραγιδογλυφίας με δημιουργίες υψηλής αισθητικής ήταν ο Δεξαμενός από τη Χίο, έργα του οποίου έχουν βρεθεί στο διάστημα από 450-420 π.Χ. την κλασσική εποχή δηλαδή. Από τις δημιουργίες του σώζονται τέσσερις ενυπόγραφοι λίθοι. Οι δύο απεικονίζουν πουλιά (ερωδιούς), ο ένας μια οικοδέσποινα με την θεραπαινίδα (υπηρέτριά της) και ένας με ανδρική κεφαλή. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι ο καλλιτέχνης υπογράφει τα έργα του, πράγμα σπάνιο για την εποχή. Η υπογραφή του ήταν ΔΕΞΑΜΕΝΟΣ ΕΠΟΙΕ ( ο Δεξαμενός με έφτιαξε), ενώ σ’ ένα από τα δακτυλίδια του δεν περιορίζεται στην υπογραφή του, αλλά επισημαίνει και την καταγωγή του από τη Χίο (ΔΕΞΑΜΕΝΟΣ ΕΠΟΙΕ ΧΙΟΣ). Σ’ έναν άλλο λίθο πάλι, με γυναικεία μορφή υπάρχει επιγραφή με το όνομα ΜΙΚΑ ( στη γενική και στην ιωνική διάλεκτο ΜΙΚΗΣ). Το πιο πιθανόν είναι ότι αναφέρεται στην ιδιοκτήτρια του σφραγιδόλιθου.

Η τέχνη δε και η γραφή του, ιδίως το ΄΄Χ΄΄, αποτελεί ενδεικτικό στοιχείο ότι μεγάλωσε και έμαθε την τέχνη της σφραγιδογλυφίας στη Χίο, αλλά εργάσθηκε αλλού. Επιβεβαιώνεται δε και από την επιμονή του καλλιτέχνη να δηλώνει πάνω στις δημιουργίες του την καταγωγή του το ότι έζησε και εργάσθηκε μακριά από τη γενέτειρά του. Στο Δεξαμενό αποδίδεται και η χάραξη άλλων λίθων ανυπόγραφων, λόγω του ύφους και των λεπτομερειών της χάραξής τους.

Από τα πιο γνωστά έργα του είναι ένα δακτυλίδι που περιστρέφεται σε άξονα και αναπαριστά ΄΄το πέταγμα του ερωδιού΄΄ πάνω σε μπλε χαλκηδόνιο. Είναι ένα σπουδαίο αρχαιολογικό τεκμήριο, που απασχολεί και προβληματίζει ακόμα και σήμερα τους ιστορικούς για την εξέλιξη του ελληνικού πορτραίτου την πρώιμη κλασσική εποχή, καθώς ο ερωδιός είναι σκαλισμένος με ακρίβεια και λεπτομέρειες, δίνοντας την αίσθηση της κίνησης. Το χρυσό κομμάτι του δακτυλιδιού ( το μέρος δηλαδή όπου είναι φορεμένο και δεν φαίνεται) είναι σφυρηλατημένο με αρτιότητα. Το κομψοτέχνημα αυτό της σφραγιδογλυφίας βρέθηκε σε τάφο στο Κέρτς της Κριμαίας, χερσονήσου στη Μαύρη Θάλασσα, ενώ σήμερα φυλάσσεται στο Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης.

Στο Μουσείο της Αγίας Πετρούπολης εκτίθεται ακόμα ένα έργο του Δεξαμενού, ένας χαραγμένος ίασπις από την ελληνική πόλη Φαναγόρια. Ο σφραγιδόλιθος του από ζαφειρίνη , που απεικονίζει την καθιστή οικοδέσποινα να παρακολουθεί τον εαυτό της στον καθρέφτη, βρίσκονται στο Μουσείο Fitzwilliam, στο Κέμπριτζ, ενώ το τέταρτο σωζόμενο έργο του , στο οποίο εικονίζεται ένας άνδρας (κεφάλι – πορτραίτο) φυλάσσεται στη Βοστώνη . Το γεγονός ότι δύο εξ αυτών βρέθηκαν σε τάφους , αποτελεί ένδειξη ότι πρόκειται μάλλον για ταφικά κτερίσματ και όχι για διακοσμητικά.

Οι σφραγιδόλιθοι συνήθως είχαν διακοσμητικούς σκοπούς, κτερισματικούς ή προτασσόταν η συμβολική τους διάσταση . Δεν είναι τυχαία δε, η περιοχή όπου βρέθηκαν τα πολύτιμα ευρήματα, ούτε το γιατί ο Δεξαμενός εργαζόταν και στην Κριμαία, την Ταυρίδα, δηλαδή, με το ελληνικό της όνομα.

 Η ιδιαίτερη στρατηγική θέση της Χίου, στους θαλάσσιους δρόμους που συνέδεαν την ανατολική Μεσόγειο με τον Εύξεινο Πόντο, συνέβαλε στο να αναπτύξει εκεί στενές σχέσης, κυρίως εμπορικές, διαπιστευμένες από επιγραφές και την αρχαία γραμματεία

 Η ιστορία του Ελληνισμού και των Πρωτοποντίων έχει αφετηρία από τότε που Ίωνες ναυτικοί, περίπου το 800 π.Χ., αποίκισαν τα παράλια του Εύξεινου Πόντου.

Για την ελληνικότητα τους ισχυρή ένδειξη αποτελεί και η ιωνική διάλεκτος που χρησιμοποιούσαν, η οποία μετεξελίχθηκε στην γνωστή ποντιακή, που κρατά ατόφια πολλά ιωνικά στοιχεία.

Έκτοτε οι δεσμοί της ιωνικής Χίου με τον ιωνικό Πόντο παραμένουν ισχυροί διαχρονικά.

Ειδήσεις σήμερα

Μπείτε στην ομάδα μας στο Viber και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Ακολουθήστε μας στο Google News. Σχολιάστε στην σελίδα μας στο Facebook.

Ο Πολίτης είσαι εσύ. Γίνε συνδρομητής της εβδομαδιαίας έντυπης έκδοσης.