Η φιλοσοφία της αλήθειας και η γοητεία του ψεύδους

Θεωρώ πως το θέμα είναι τεράστιο και το βάρος της ανάλυσής του εκτός του ότι υπερβαίνει τους ώμους του γράφοντος, αντικειμενικά δεν μπορεί να χωρέσει στις στήλες μιας εφημερίδας.
Περί «αληθείας και ψεύδους» είχα ασχοληθεί στο παρελθόν κάτω από τον τίτλο «ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΕΠΙΣΚΕΨΙΣ»  όπου όμως γινόταν ετυμολογική και φιλολογική προσέγγιση. Στο παρόν η προσπάθεια θα επικεντρωθεί στην φιλοσοφική προβληματική του θέματος.
Αρχίζοντας από το ψεύδος, να σημειώσουμε πως αυτό ανέκαθεν υπήρξε συστατικό στοιχείο στη ζωή του ανθρώπου και ήδη από τα ομηρικά χρόνια το βρίσκουμε ως μέσον εξαπάτησης του αντιπάλου. Σήμερα αυτό είναι μονίμως παρόν κυρίως στον πολιτικό λόγο, και η εκμετάλλευσή του γίνεται αναλόγως των περιστάσεων∙ καθ’ ότι ο πολιτικός λόγος φαίνεται μονίμως να παραχαράσσει ή απλώς να παρερμηνεύει την αλήθεια τουλάχιστον όπως την αντιλαμβάνεται και την ερμηνεύει ο απλός άνθρωπος.  Θα μπορούσε να πει κανείς πως η αναλήθεια έχει γίνει το θεμέλιο του «σαθρού κράτους»∙ χρησιμοποιείται δε εσκεμμένα – κακόβουλα η διαστροφή της αλήθειας ως πραγματικότητας. Στην περίπτωση αυτή έχουμε το «εν επιγνώσει», πράγμα που διαφέρει – αν και εδώ αυτή εκφράζει την αναλήθεια- εν τούτοις επειδή διέπεται από καθαρό συνειδός και αγαθή προαίρεση, αυτό δεν χαρακτηρίζεται ως ψέμα, αλλά ως πλάνη. Έτσι ψεύτης είναι αυτός που σκοπίμως και δολίως διαστρέφει την αλήθεια με σκοπό να παραπλανήσει και να εξαπατήσει κυρίως για προσωπικό όφελος. Όμως στην περίπτωση της πλάνης ή της συγκάλυψης γίνεται προσπάθεια για να αποφύγει κανείς μεγάλο κίνδυνο, και γι’ αυτό στην περίπτωση αυτή δεν μπορεί να χαρακτηριστεί κανείς ως ψεύτης. Επί του θέματος ο Ηρόδοτος μας λέει «ένθα γαρ τι δει και ψεύδος λέγεσθαι, λεγέσθω». Δηλ. εκεί που είναι ανάγκη να λέγεται το ψέμα, ας λέγεται. Αρκεί να μην το καταστήσουμε αναγκαίο και μόνιμο στοιχείο στη ζωή μας. Είναι φανερό πως το ψέμα εκφράζεται πάντοτε με λόγια (προφορικά ή γραπτά). Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς πως ο δογματικός πολιτικός λόγος επί το πλείστον κατηγοριοποιεί μέσω της διαστρέβλωσης και της παραχάραξης της πράξης, αλλά και της πολιτικής θεωρίας η οποία ουσιαστικά δεν εφαρμόζεται πολλές φορές σκοπίμως και με κυνικότητα, και στην ουσία όχι μόνο διαστρεβλώνει αλλά και θυσιάζει την αλήθεια με ανομολόγητο σκοπό τη διασφάλιση της εξουσίας και των ωφελημάτων που προέρχονται από αυτήν. Παρόλα αυτά δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η αλήθεια δεν βρίσκεται ποτέ σε ό,τι είναι δογματικό, αλλά κυρίως σ’ ότι είναι διαλεκτικό. Με βάση αυτή τη λογική προσέγγιση, η λειτουργία της αλήθειας είναι ευκολότερη πέραν από τα δεσμά του δογματικού λόγου, και εντοπίζεται στο επίπεδο του ανθρώπινου Γίγνεσθαι, αν και αυτή έχει σχέση με τη συνείδηση και την πραγματικότητα και γι’ αυτό θεωρείται πως δεν είναι ή δεν πρέπει να είναι άσχετη με την σύλληψη του προβλήματος. Δεν είναι κάτι το τελεσιδίκως δεδομένο, αλλά κάτι που δομείται και αποδεικνύεται  με την ανθρώπινη δράση που πρέπει να λαμβάνει υπόψη  όλα τα δεδομένα και τις παραμέτρους προκειμένου το πρόβλημα να γίνει κατανοητό, και όχι η έρευνα της αλήθειας (τουλάχιστον της κοινωνικής) να λειτουργεί με βάση τις αντιθέσεις, τον εγωισμό ή τη βία. Δυστυχώς ή ευτυχώς που η αλήθεια δεν είναι μοναδική∙ αλλά η πορεία προς αυτήν είναι συνεχής, και η κατάκτησή της δεν γίνεται εφάπαξ. Ούτε βέβαια και επιβάλλεται, παρά μόνο από τη δύναμη που αυτή έχει.  Θα πρέπει να επισημάνουμε, πως, όπως και το ψεύδος δεν είναι κάτι στατικό και μόνιμο. Η αλήθεια είναι αναγκαίο να λέγεται όσο και αν είναι αδυσώπητη και δηλητηριώδης (πρβλ. την λαϊκή έκφραση «η αλήθεια είναι πικρή»). Αυτό το κατανοούν όσοι ή αυτοί που θέλουν να…ξυπνήσουν!. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως οι περισσότεροι άνθρωποι –αν όχι ο καθένας- έχουν τη δική τους αλήθεια. Ουσιαστικά υπάρχουν: Η υποκειμενική η οποία μπορεί να είναι είτε ευχάριστη, καλή, εμπεριέχει όμως το στοιχείο της πλάνης. Η αντικειμενική στην οποία μπορεί να εντοπίσει κανείς σχεδόν όλα τα δυσάρεστα, όπως την δυστυχία την ανισότητα και την αδικία. Μέσα σε αυτά εντάσσεται και ο θάνατος ως μοναδική και αδιαμφισβήτητη αλήθεια. Καταλαβαίνει κανείς πως όλα είναι σχετικά με τον άνθρωπο και την αλήθεια όπως την αντιλαμβάνεται. Μελετώντας τον Πλάτωνα στον Κρατύλο, τους Κυνικούς φιλοσόφους αλλά και τον Ηράκλειτο, μπορεί να συμπεράνει κανείς πως από φιλοσοφική άποψη η αλήθεια όπως και το  ψεύδος δεν ανταποκρίνονται στην Πραγματικότητα, έχει συμβατικό χαρακτήρα και υπόκειται σε συνεχή αλλαγή*.  Μια και όπως γίνεται φανερό από τις κοινωνικές αντιλήψεις αλλά και τις πολιτικές θέσεις (π.χ των κομμάτων αλλά και των πολιτών), έρχεται να πιστέψει κανείς πως η αλήθεια δημιουργείται μέσα στο μυαλό του ανθρώπου και προσδιορίζεται από το πόσο ικανοποιεί ή βλάπτει τα συμφέροντά και το εγώ μας∙ πράγμα που αποδεικνύεται όταν βρισκόμαστε προ τετελεσμένων γεγονότων.
Ίσως φανεί υπερβολή να πει κανείς πως η μόνη αλήθεια που υπάρχει και αντιλαμβάνεται κανείς, είναι το συμφέρον το οποίο προσδιορίζει τις ενέργειες του ανθρώπου. Το ψεύδος φαίνεται ισόκυρο της αλήθειας∙ οι πολίτες σαγηνεύονται και αιχμαλωτίζονται από λόγια, αρκεί να εμπεριέχουν την ελπίδα μελλοντικής ευτυχίας**.
Ο ορθός λόγος ακόμα και αν λέγεται δεν γίνεται πιστευτός, αφού όταν δεν εφαρμόζεται, παρατείνει τις αμφιβολίες και δημιουργεί το ψεύδος.  Όμως ο εκ πεποιθήσεως αμοραλιστής(ηθικά αδιάφορος, απαθής) και συνάμα διαπρύσιος ηθικολόγος, είναι προορισμένος ως παραμυθάς και ψευδολόγος να γίνει εθνοπατέρας, βασιζόμενος στην στρεψοδικία ενώπιον της λαϊκής ετυμηγορίας και όχι μόνο.   
Εδώ ίσως θα πρέπει να διασαφήσουμε πως το ψεύδος αναφέρεται στο παρελθόν και στο παρόν και όχι στο μέλλον. Στο μέλλον απευθύνεται η υπόσχεση και είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί μόνο με φαντασία, σχεδιασμούς και κυρίως υποσχέσεις!
Όμως είναι γνωστό πως όποιος δεν τηρεί τις υποσχέσεις του και δεν κρατάει τον λόγο του, αποδεικνύεται αναξιόπιστος και αφερέγγυος. Εκτός εάν τον λόγο τις απόψεις και τις θέσεις του τις στηρίζει στο υπερβατικό Είναι απ’ όπου και αναμένει την τιμωρία τού ψεύδους ή της ανταμοιβής την ώρα της κρίσεως.
Είναι ανάγκη να σημειωθεί πως τα παραπάνω δεν αναφέρονται απλώς στο ψεύδος που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο απλός άνθρωπος, αλλά κυρίως στο πολιτικό ψεύδος, το οποίο χρησιμοποιούν κυρίως οι πολιτικοί, που εκμεταλλεύονται την άγνοια του ανθρώπου – ψηφοφόρου, αλλά και όσοι εκμεταλλεύονται την υπερβατική θεώρηση της αλήθειας.

Εδώ στηρίζεται κατά κύριο λόγο ο εγωισμός των πολιτικών που βάσιμα μπορεί να υποθέσει κανείς πως ξεπερνά το γενικό συμφέρον και στηρίζεται στην προσωπική κοινωνική και οικονομική τους ικανοποίηση.

Αυτός λοιπόν (ο βουλευτής) και κυρίως ο επαγγελματίας πολιτικός θεωρεί επιτυχία το να γίνει πιστευτός με βάση τις υποσχέσεις και την αδιάντροπη ψευδολογία.  
Τέλος θα ήταν παράλογο να υποστηρίξει κανείς πως το ψέμα είναι αποκλειστικό προνόμιο των πολιτικών και της πολιτικής. Αυτό έχει διαχυθεί σε όλους τους αρμούς της κοινωνικοπολιτικής ζωής, και το μόνο που μπορεί να του αντισταθεί είναι οι συνειδητές…συνειδήσεις∙ που όμως δεν πρέπει να τις θεωρούμε με την έννοια του κοινωνικού συμβολαίου μια και ποτέ δεν συγκροτήθηκε μια κοινωνία πάνω στη βάση συμβολαίου, αλλά αυτή είναι μια συνένωση για όλους τους σκοπούς και υπερβαίνει την έννοια του δικαίου ως μίας γενικότερης αλήθειας, γιατί η κοινωνία δεν είναι λογικό να λειτουργεί σαν μια εταιρεία έστω και εθελοντική.  Ωσότου γίνει όμως αυτό, θετικό είναι να αποστασιοποιηθούμε από πάγιες αντιλήψεις, διαχρονικές- δεδομένες «αλήθειες» και χωρίς να γενικεύουμε, να αναζητούμε τους λόγους αλλά και τις αιτίες των κοινωνικών φαινομένων, αποφεύγοντας γενικές θεωρήσεις που εξηγούν μόνο την δυνατότητα των γεγονότων.

Να δεχτούμε την γνώμη των σκεπτικιστών ότι όλα είναι θέμα άποψης;… Ίσως…             

* Επί του προκειμένου είναι λογικό να υποστηρίξει κανείς ή και να ταυτίσει την οντολογική αλήθεια με την γνωσεολογική αλήθεια, αν και αυτή, εν δυνάμει την πλησιάζει στηριζόμενος στη βάση της ανθρώπινης γνώσης.

** Ο λόγος που ο άνθρωπος υποκαθιστά την ορατή ή την αντικειμενική κατ’ αυτόν αλήθεια, στηρίζεται στην μεταφυσική θεώρηση των πραγμάτων, μπορεί δε να θεωρηθεί έγκυρος (ο λόγος) μόνο βάσει της υποκειμενικής λογικής.

Να σημειώσουμε ακόμα πως ο άνθρωπος ρέπει ή ακόμα και έχει ανάγκη το ψέμα.

Η προσέγγιση όμως αυτή υπερβαίνει ακόμα και το στοιχείο της αμφιβολίας και σχεδόν πάντοτε οδηγεί σε απογοήτευση. Γι αυτό στόχος μας πρέπει να είναι η προσέγγιση της αλήθειας με ανοιχτό μυαλό.   

                                                                                           knafpl@hotmail.com

Ειδήσεις σήμερα

Μπείτε στην ομάδα μας στο Viber και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Ακολουθήστε μας στο Google News. Σχολιάστε στην σελίδα μας στο Facebook.

Ο Πολίτης είσαι εσύ. Γίνε συνδρομητής της εβδομαδιαίας έντυπης έκδοσης.