Χιόραμα όπως Amorgorama

« Τις παλιές εποχές συνήθιζα να

πηγαίνω εγώ και οι φίλοι μου στα Διαπόρια της Μερικούντας και

κάθε νιο φεγγάρι καμάκωνα μια βάρκα ψάρια.

Τα τελευταία χρόνια δεν υπάρχει τίποτα εκεί. Δεν

μπορώ να το καταλάβω.»

Είχαμε πιάσει την συζήτηση για το παρελθόν των θαλάσσιων πληθυσμών με τον Χιώτη παλαίμαχο δύτη κάτω από τα αρμυρίκια της Μερικούντας, όταν βγήκε από τη βουτιά και με πλησίασε από περιέργεια να δει τί δόλωνα στο παραγάδι. Του είπα ότι, για να προλάβω την σπάνια μπουνάτσα, κατέφυγα στο καλαμάρι Ινδίας από το σουπερμάρκετ του Πυργίου. Το επόμενο πρωί στις τροκάδες της Κολουμπιάς σήκωσα, αλλοίμονο, μόνο τραγανόπετρες. Συλλογίστηκα, περίλυπος στα τελευταία αδειανά αγκίστρια, τα κοινωνικά προβλήματα που δημιουργεί η φτώχεια στις αλιευτικές κοινότητες του Αιγαίου με την εικόνα στο μυαλό ενός παιδί στο σχολείο που μου εξομολογήθηκε μελαγχολικά: «Ο μπαμπάς (σ.σ.παράκτιος διχτυάρης) αγόρασε στολή για την καλοκαιρινή θεατρική παράσταση αλλά όχι και τα γοβάκια γιατί δεν είχαμε χρήματα…»

Tα τραύματα επουλώνονται στον βαθμό που μπορούμε να μιλάμε γι’ αυτά, όταν τα σκεφτόμαστε λογικά, όταν τα αντιπαραθέτουμε. Είναι αυτό που λέμε «πες τον πόνο σου για να περάσει», ακριβώς η ίδια διαδικασία με την ψυχανάλυση. Κάνε τον αφήγημα, κουβέντιασε με τους άλλους κι αυτό μπορεί να σε ανακουφίσει. Η επούλωση των τραυμάτων γίνεται μέσα από την ανοιχτή συζήτηση. Στο Πυργί, επιστρέφοντας να νετάρω το παραγάδι, συναντώ τον Μεστούση Παράσχο Ελευθερίου που τρέχει την ξακουστή ψαροταβέρνα «Σέργης» στο Πασαλιμάνι:

«Δεν πούλησα ούτε 20 κιλά ψάρια πολυτελούς κατανάλωσης στο μαγαζί. Άσε που προτιμούν οι τουρίστες να μαγειρεύουν στα ερμπιενμπι (Airbnb)! Δεν είχε να αγοράσω κιόλας! Και με τί τιμές; Με 40 ευρώ χοντρική;»

Ο Παράσχος είναι και ένας πολύ παρατηρητικός δύτης. Και έπιασε να μου μιλά για την καταδυτική του εμπειρία με τον πατριάρχη των Χίων δυτών Άκη Χαλκούση, έναν από τους πιο θαλασσινούς ανθρώπους του νησιού και ιδιοκτήτη εταιρίας πώλησης σκαφών αναψυχής.

 « -Είχαμε πάει Πελαγόνησο και κάθε τόσο βουτούσαμε στη ζώνη των 25-30 μέτρων. Δεν ήταν ότι δεν είχε μεγάλα ψάρια. Δεν είχε ούτε μικρά, έλλειπαν ακόμα και τα σαργουδάκια, ακόμα και τα μπαρμπουνάκια!»

Στην παρέα μας, στο Λιβάδι, την πάνω πλατεία, έρχεται και ένας συνομήλικος μου, ο Αθηναίος Νίκος Παπάζογλου, μανιώδης υποβρύχιος κυνηγός, που εδώ και δεκαετίες επιλέγει τον Εμπορειό ως τόπο καλοκαιρινών διακοπών και ορμητήριο για υποβρύχιες εξερευνήσεις:

 «Βρήκα τρεις σαργούς μόνο πάνω στο Μελανιός, διασχίζοντας αυτήν την τεράστια καμένη έκταση και πιάστηκε η καρδιά μου να βλέπω την Βολισσό καμένη. Να φανταστείς ότι κολυμπούσαμε εννιά ώρες στον Πέτασο-στα Μεστούσικα και δεν συναντήσαμε παρά δυο μεγάλους σκάρους από αξιόλογα ψάρια…»

Τον συγχαίρω που έχει καταφέρει να  κολυμπά μαζί με τον γιο του, ύψιστη πατρική κληρονομιά. Αλλά και τον γειώνω:  «Nα μην έχεις αυταπάτες ότι θα δεις εικόνες του παρελθόντος. Όλη η υπόλοιπη ζώνη Natura- γιατί η ρηχή Βόρεια Χίος υποφέρει από νυχτερινό ψαροντούφεκο και ήταν πάντα πολύ απομακρυσμένη για να επιτηρηθεί - τα Ψαρά και η εφοπλιστική  Αιγνούσα  είναι στο έλεος κοινοτιστικών προκαταλήψεων που επιτρέπουν στον κουμπάρο ή τον μπατζανάκη  από τον Πειραιά να παρανομήσει «σηκώνοντας τη θάλασσα. Natura να σου πετύχει..! ».

Προσωπικά, εναποθέτω τις ελπίδες μου στη νέα γενιά η οποία αν και έχει εκτεθεί στην αχαλίνωτη εργαλειακή φύση της τεχνολογίας διαθέτει ένα μεγάλο αριθμό «νέων κινητήρων»-ερασιτεχνών ψαράδων, πολύ πιο καλλιεργημένων, ιδίως τεχνολογικά, από τη δική μου γενιά και αίφνης ακούς να σού προβάλλουν την φιλοσοφική διερώτηση:

«Θα γίνω καλύτερος άνθρωπος αν εξαλείψω όλους τους ροφούς της ξέρας;» Μόνο αν αλλάξει, θα τους απαντούσαμε, το «κοινωνικό φαντασιακό», όπως έλεγε ο Κορνήλιος Καστοριάδης και υπάρχουν ενδείξεις ότι αλλάζει. Διαφαίνεται από την επιλογή κάποιων νέων youtubers να μη χρησιμοποιούν μηχανικά μέσα θαλάσσιας μετακίνησης αλλά κανό με κουπιά, να απελευθερώνουν θηράματα, να «αυτοπεριορίζονται», όπως πρότεινε ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος.

Και ιδού, στην πλατεία , κάτω από το κυπαρίσσι της Πάνω Παναγιάς, σε ένα Μαστιχοχώρι που ο αυτόχθων λαογράφος του, o αείμνηστος Νίκος Τσικής, έλεγε πως «ουδέποτε κατάντησε να ασχοληθεί με το ψάρεμα» έχουμε ένα σωρό προσήλυτους που πρώτα είδαν στο youtube τους επιδραστικούς επώνυμους ψαράδες (influencers) και γρήγορα αγόρασαν τα πανάκριβα βυθόμετρα που τους εντοπίζουν το παραμικρό. Μείναμε πια ελάχιστοι οι Ψαροκυνηγοί της Μεσογείου, ούτε 5% μπροστά στους ψαράδες-με- αγκίστρια, όμως χάρη στην βουτιά μας, ίσως διατηρούμε άγρυπνα τα μάτια, ελπίζω καλοπροαίρετοι σύμμαχοι των επιστημόνων της θάλασσας. (Όποιος διατηρεί αντιρρήσεις, ας πληκτρολογήσει «spearfishing» στο ακαδημαϊκό scholar google για να διαπιστώσει πόσο σοβαρά υπόψη παίρνουν οι θαλάσσιοι βιολόγοι/περιβαλλοντολόγοι  την υποβρύχια παρατήρησή μας). Αρκεί η βουτιά των υπεύθυνων ευρωπαίων ψαροκυνηγών, μια επανοικείωση με το πανάρχαιο δωδεκανησιακό βούτος, να είναι ιδανικά μια πηγή αυτογνωσίας χωρίς να στοχοπροσανατολίζεται -με την παλιά ψυχαναγκαστική εμμονή- στα μεγάλα αρπακτικά του μεσογειακού υφάλου. Μια τέτοια βουτιά κρατά άγρυπνα τα μάτια της ψυχής! Και εδώ ας μνημονεύσω μια μικρή ιστορία του Βαγγέλη Κυρυθρά από το Πυργί της Χίου, αυτού του έξοχου επαγγελματία αυτοδύτη και ενεργού πολίτη, γνωστού από τους δεκάδες εθελοντικούς καθαρισμούς ακτών & βυθών. Κάποια στιγμή, ο εξακριβωμένα ευφυής παππούς του, ο «Ανάπηρος»,  τον έστειλε μικρό να του φέρει από το τρακτέρ ένα ψαλίδι του κλαδέματος γιατί κλάδευε ένα αμπέλι στην περιοχή Αγκαθώνα του Πυργίου. «Πήγα λοιπόν, αφηγείται ο Βαγγέλης αλλά δεν το έβρισκα και του λέω, παππού δεν το βρίσκω το ψαλίδι και μου απαντά: “-Βαγγέλη δεν εβλέπουν τα μάθια το μυαλό εβλέπει..!” Σε 5 δευτερόλεπτα το βρήκα γιατί χρησιμοποίησα το μυαλό μου και έψαξα εκεί που έπρεπε.»

Η παραπάνω ιστορία που αφορά αυτό που οι ψυχολόγοι ονομάζουν «γνωσιακή διαπερατότητα της αντίληψης» υποδεικνύει ότι όσοι ασκούμε τροφοσυλλεκτικές έξεις, υποβρύχιο ψάρεμα, αναζήτηση μανιταριών, εδώδιμων άγριων χόρτων βλέπουμε στην πράξη τις διαφορές στην αλλαγή της βιοποικιλότητας. Και ας το παραδεχθούμε: Τα τελευταία χρόνια, για πολλά είδη ψαριών που κατέκλυζαν τις χιώτικες ακτές  δεν έχει νόημα για τους  επαγγελματίες η εμπορική εκμετάλλευσή τους. Να ρίξεις ψιλό παραγάδι, γιαλό, για σαργούς; Ούτε κακαρέλους δεν έχει!

 Πώς θα προχωρήσουμε πέραν του τραύματος ως συλλογικότητα, προς ένα μετατραυματικό μέλλον; Είναι απαραίτητο να δώσουμε πειστικές απαντήσεις στα ερωτήματα:  «Τις πταίει»; Ποιός είναι υπεύθυνος για το τραύμα και επομένως οφείλει να προβεί στις ανάλογες επανορθωτικές ενέργειες;

Τα δεινά που έχουν σωρευτικά καταντήσει τους βυθούς του Αιγαίου χωρίς μέλλον για μια βιώσιμη αλιεία, έχω υποστηρίξει σε αρκετές δημοσιεύσεις ότι εδράζονται σε κοινωνικο-ιστορικές ασυνέχειες όπως η περίοδος της Κατοχής και του Εμφύλιου που υπήρξαν σεισμικά πολιτισμικά τραύματα. Θα τολμούσα να ισχυριστώ μάλιστα ότι όλοι ή σχεδόν όλοι οι μανιώδεις παράνομοι που ασκούσαν καταχρηστική αλιεία, αυτοί που «το κρατούσαν μανιάτικο» με τους κατακυνηγημένους κατοίκους των Ελληνικών βυθών είχαν κρυμμένο μέγα τραύμα, χωρίς κιόλας οι διώχτες τους να εξαρτούν την επιβίωσή τους από το ψάρεμα. Στο παρελθόν ακόμα και λιμενικά όργανα προπηλακίστηκαν ή απειλήθηκαν από τέτοιους ψαράδες. Ακόμα περισσότερες φορές ο έλεγχος ακυρώθηκε από πολιτικά πρόσωπα. Υπερβολικά πολλοί τέτοιοι παράνομοι ψαράδες ουδέποτε έχουν πληρώσει πρόστιμο. Δεδομένου ότι σε αρκετά «καστρομονάστηρα», πριγκηπάτα των high  τουριστικών περιοχών της πατρίδας, η δομή  της πραγματικής παράνομης αλιείας έχει χαρακτηριστικά εγκληματικής συμμορίας,  σε τέτοιες περιπτώσεις μόνο ίσως μικτές επιχειρήσεις  κλιμακίου  αγορανομίας και του ΣΔΟΕ θα μπορούσε να φέρει αποτελέσματα, ιδίως αν υπήρχε δυνατότητα  να εκμεταλλεύεται η λιμενική Αρχή τηλεφωνικές ανώνυμες καταγγελίες σε ειδικό αριθμό του Λιμεναρχείου Πειραιά.

 Επιπροσθέτως η φωνή των επαγγελματιών μικρής κλίμακας, τα τελευταία χρόνια δεν φτάνει στους ηγεμόνες. Μια αιτία μπορεί να είναι ότι τα ψάρια πολυτελείας που επιδεικτικά  καταναλώνονται στα πολιτικά τραπέζια πιάνονται συστηματικά μόνο από παράνομους αλιείς οι οποίοι δεν διαθέτουν άδεια επαγγελματικής αλιείας αλλά έχουν κατορθώσει, εξαιτίας του συχνού λειτουργικού αναλφαβητισμού των επαγγελματιών ανταγωνιστών τους να εξορύσσουν γνώση από τα πολυσέλιδα manuals-χρειάζεται επένδυση χρόνου παρόμοιας ειδικότητας με την ιατρική ακτινολογία- αλλά και να φτάνουν πιο γρήγορα στο αλιευτικό πεδίο χάρη στα ταχύπλοα σκάφη. Εδώ, ας επισημάνουμε ότι ελλοχεύει ένας σημαντικός κίνδυνος αλλοίωσης της πραγματικής κατάστασης των βυθών! Υπάρχουν πολλές αξιόλογες μαρτυρίες από κατόχους  σύγχρονων βυθομέτρων που εντοπίζουν μεγάλα αρπακτικά ψάρια τα οποία οι επιστήμονες έχουν κατατάξει στην red list ως απειλούμενα, κυρίως ροφοειδή σε βάθη 45-60 μέτρων και πέρα. Παρόμοιες μαρτυρίες υπάρχουν και από βαθύτες, σε επίπεδο διεθνών αγώνων, δύτες,  που επιβεβαιώνουν την ύπαρξη πληθυσμών σε μεγάλα βάθη. Αυτά τα δεδομένα είναι μεν πραγματικά, αλλά δεν σημαίνουν ότι οι πληθυσμοί είναι υγιείς ή σε αύξηση. Τα ψάρια ενδέχεται να μετακινούνται σε μεγαλύτερα βάθη για ασφάλεια λόγω αυξημένης αλιευτικής πίεσης στα ρηχά. Η παρουσία τους σε αυτά τα βάθη δεν ακυρώνει την επιστημονική ανησυχία για τη γενική μείωση. Αντίθετα, η τάση τους να καταφεύγουν σε μεγαλύτερα βάθη μπορεί να είναι ένδειξη πίεσης. Ειδικά για τον εμβληματικό ψάρι του χιώτικου υφάλου, τον ροφό, οι αρχαιοβιολογικές μελέτες (ZooMS) δείχνουν ότι ιστορικά ο Eπινέφελος marginatus (ροφός) ζούσε στα ρηχά (< 10 μέτρα)  αλλά πολύ πρόσφατες  παρατηρήσεις  φανερώνουν μετακίνηση προς μεγαλύτερα βάθη σε περιοχές με έντονη πίεση αλίευσης, ως συμπεριφορά αποφυγής σύλληψης. Ακόμα και εκεί όμως, μετά το πογκρόμ της τελευταίας δεκαετίας, όσοι τωρινοί δύτες βούτηξαν βαθιά τα τελευταίο καλοκαίρι στη Χίο, μνημονεύουν μια ταχεία ερημοποίηση, βλέπουν πια ελάχιστα αρπακτικά και είναι κοινός τόπος στις συζητήσεις μαζί τους ότι φταίει το κάθετο (vertical) ψάρεμα με ψηφιακούς fishfinders, εφοδιασμένους με τεχνολογία SHIRP. O πρωτοπόρος, πανελλήνια, δάσκαλος της ψηφιακής βυθομετρίας Δημήτρης Σπύρου, εδώ και καιρό έχει επισημάνει στον ιστότοπό του το άνοιγμα των ασκών του Αιόλου:

«Έγκειται στον καθένα μας, γράφει, πώς θα χρησιμοποιήσουμε αυτήν τη τεχνολογία, αυτό το όπλο δηλαδή, ώστε να μην το στρέψουμε προς τους απογόνους μας, τα παιδιά μας, για να τους δώσουμε την ευκαιρία να ψαρεύουν και αυτά αύριο».

Εντωμεταξύ η σοβαρή παράνομη αλιεία δυστυχώς  συνεχίζει, με ακόμη μεγαλύτερη ένταση, να ξύνει τον πάτο του βαρελιού αλλάζοντας πρωτεϊκά μορφές. Στην πρόσφατη ημερίδα για την παράνομη αλιεία που διοργάνωσε στη Μυτιλήνη το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο, (ανεβασμένη και στο youtube) τέθηκε από ιχθυολόγο ερευνητή η προκλητική ερώτηση του ενός εκατομμυρίου: «Πώς είναι δυνατόν η Ε.Ε να επιδοτεί με εκατομμύρια ευρώ την μείωση της αλιευτικής προσπάθειας στο Αιγαίο και τα ιχθυοαποθέματα να μην ανακάμπτουν;» Η στρογγυλή τράπεζα που ακολούθησε επέδειξε αιδήμονα σιωπή αλλά εκτιμώ ότι δεν υπάρχει λόγος να διαφέρει η πατρίδα μας από όσες χώρες αντιμετώπισαν παρόμοια οικονομική χρεοκοπία: Περιβαλλοντικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι σε περιβάλλοντα ακραίων κοινωνικο-οικονομικών ανισοτήτων, όπως σε αφρικανικές χώρες που έχουν την ατυχία να διατηρούν σημαντική θέση στην παγκόσμια βιοποικιλότητα, είναι το περιβάλλον που την πληρώνει μαζί με τους φτωχούς! Στην ελληνική, παρόμοιας διαφθοράς, περίπτωση, ποτέ άλλοτε στο παρελθόν, το ψάρεμα δεν ήταν τόσο ταξική υπόθεση, με ένα πολύ σημαντικό αριθμό προσοδούχων, σχεδόν ποτέ μισθωτών, να έχει βρει ως πιο αποδοτική επένδυση  την αγορά πανάκριβων ψηφιακών fishfinders που εξασφαλίζουν την «μαύρη» αγοραπωλησία αλιευμάτων. Η ντόπια upper class σήμερα επισκέπτεται πια λιγότερο τους «ναούς της ψαροφαγίας» των Βορείων προαστίων (πριν την ουκρανική κρίση με ρώσους ολιγάρχες, τώρα με ισραηλινούς επενδυτές) περισσότερο όμως πια φιλετάρει τα κορωνάτα τσαούσια ιεροκρυφίως, σαν τους μοναχοφαγάδες κελλιώτες αγιορείτες του ανέκδοτου που έτρωγαν αγριογούρουνο αλλά ο λαϊκός επισκέπτης τους έτρωγε αλάδωτη φασολάδα.

Έχει όμως αρχίσει να διαμορφώνεται μια συναίνεση στους πολλούς. Εκεί που καταλήγουν, επιστημονική κοινότητα και οι εκπτωχευμένοι αδελφοί μας, παράκτιοι επαγγελματίες-όσοι βεβαίως δεν έχουν άλλη πρόσοδο!- είναι η ίδρυση θαλάσσιων πάρκων, ζωνών απόλυτης προστασίας από αλιεία, για να διατηρηθεί η μνήμη στις επερχόμενες γενιές του παράδεισου που χάσαμε.

Στην Αμοργό χρειάστηκε να περάσουν έντεκα χρόνια από τη «σύλληψη» αυτής της ιδέας μέχρι  να γίνει αποδεκτή χθες από την Πολιτεία, να ψηφιστεί το Προεδρικό διάταγμα αυτόν τον Αύγουστο και να δεχθούν οι Αμοργιανοί ψαράδες τα συγχαρητήρια του Πρωθυπουργού και όλων των πολιτικών παρατάξεων (Ας δώσουμε με μεγαλοψυχία χάρη στις μεταπολιτευτικές αμαρτίες καθώς και η συγχωρεμένη Μαρίκα δεχόταν αλιευτικά πεσκέσια χωρίς ιχνηλάτιση αλλά και ο Ανδρέας όταν διακόπαρε στην Κρήτη έκανε στενή παρέα με τον Μπλομπλό που του κουβαλούσε καμακωμένους ροφούς. Αλλά τότε ήταν αλλιώς…)

Αυτό που έγινε στην Αμοργό, η προσπάθεια των ίδιων των ψαράδων του νησιού να τεθούν περιορισμοί στην αλιεία για να ανακάμψουν οι πληθυσμοί των ψαριών, είναι μια μοναδική για τη χώρα μας περίπτωση παρέμβασης «από κάτω προς τα επάνω». Οι συζητήσεις μεταξύ των ψαράδων ήταν μακρές-πάντα έτσι γίνεται στην σοφή δημοκρατική διαβούλευση όπου η συναίνεση  κερδίζεται με σκληρές διαπραγματεύσεις, όμως ήδη από  το 2015 οι ψαράδες της Αμοργού είχαν καταλήξει σε ένα γενικό σχέδιο τεσσάρων πυλώνων και το εφάρμοζαν.

Αρχικά, οι Αμοργιανοί ψαράδες αποφάσισαν να διακόψουν την αλιεία κατά τη διάρκεια του Απριλίου και του Μαΐου, τους μήνες αιχμής για την αναπαραγωγή ορισμένων ειδών ψαριών εμπορικής σημασίας. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, αναπροσάρμοσαν τα σκάφη τους για να καθαρίσουν παράκτιες περιοχές που δεν ήταν προσβάσιμες από την ξηρά, αντιμετωπίζοντας τη θαλάσσια ρύπανση στο νησί. (Άραγε, εμείς οι ερασιτέχνες χιώτες ψαράδες έχουμε δει τί πλαστικό σκουπιδαριό έχουν μαζέψει οι «παρθένες» αλίμενες ακτές των Οινουσσών, δεκαετίες ακαθάριστες;)

Στη συνέχεια, οι Αμοργιανοί άρχισαν να μεταβαίνουν σε πιο βιώσιμες αλιευτικές πρακτικές, υιοθετώντας μέτρα όπως η χρήση μεγαλύτερων διχτυών και αγκιστριών για την αποτροπή της αλίευσης μικρών νεαρών ψαριών. Το τελικό βήμα της προσέγγισής τους ήταν να κηρύξουν τρεις μικρές περιοχές περιορισμένης, μάλλον απαγορευμένης Αλιείας  στην περιοχή των Καταπόλων και στις νησίδες Γραμβούσα και Νικουριά..

«Χρειαζόταν να δημιουργήσουμε θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές για να δώσουμε χρόνο και αλλαγές στα ψάρια να ανακάμψουν», εξηγεί ο πρόεδρος του αλιευτικού συλλόγου M. Crosman: «Ήταν μήνες συζητήσεων, επειδή δεν είναι εύκολο για έναν ψαρά να πει: "Εντάξει, θέλω να κλείσω αυτήν την περιοχή"... Συνειδητοποιήσαμε ότι έπρεπε να θυσιάσουμε. Έπρεπε να αλλάξουμε, γιατί διαφορετικά έπρεπε να τα παρατήσουμε... Δεν υπήρχε άλλη επιλογή για εμάς στην Αμοργό».

Στα απομακρυσμένα νερά αυτού του ανατολικότερου κυκλαδίτικου νησιού, ένα κίνημα με επικεφαλής τους ψαράδες χάραξε ένα μονοπάτι για να προστατεύσει τη θάλασσά τους και να διεκδικήσει ένα μέλλον για το αλιευτικό επάγγελμα που και σε εμάς, στη Χίο, βρίσκεται στα πρόθυρα της εξαφάνισης. Είναι μια γνώριμη ιστορία, που αντηχεί σε ακτές και κοινότητες σε όλη την Μεσόγειο: η θαλάσσια ρύπανση και η υπεραλίευση έχουν καταστρέψει τα  οικοσυστήματα. Η Αμοργός όπως και η Χίος δεν αποτελεί εξαίρεση. Κάποτε, οι ψαράδες βασίζονταν εξ ολοκλήρου στα αλιεύματά τους για να βιοποριστούν, αλλά καθώς τα αποθέματα ψαριών εξαντλούνταν, πολλοί αναγκάζονταν να αναλάβουν δεύτερες δουλειές για να επιβιώσουν. Στη Χίο, ας μιλήσουμε έντιμα, άργησαν να μειωθούν υπερβολικά τα ψάρια γιατί ο Χιώτης πήγαινε στα καράβια ή κεντούσε μαστιχόδεντρα. Αλλά σήμερα πια, τα ίδια νερά που κάποτε  συντηρούσαν οικογένειες ψαράδων στο Λιθί και τον Καταρράκτη, τώρα συχνά τους στέλνουν πίσω στην ακτή με μόλις αρκετά ψάρια για να καλύψουν τα καύσιμα της ημέρας - ή, χειρότερα, με περισσότερο πλαστικό στα δίχτυα τους παρά ψάρια. Καθώς τα αλιεύματα μειώνονταν και οι επιλογές περιορίζονταν, πολλοί ψαράδες παρέδωσαν τις άδειές τους και διέλυσαν τα σκάφη τους σε αντάλλαγμα για αποζημίωση βάσει ενός κανονισμού της ΕΕ για την υπεραλίευση του 2014. Ανάμεσά τους ήταν και τα Kaïkia -παραδοσιακά ελληνικά αλιευτικά σκάφη, το καθένα απόδειξη γενεών δεξιοτεχνίας. Για πολλούς, ήταν ένας επώδυνος αλλά πρακτικός συμβιβασμός, που προσέφερε οικονομική σταθερότητα στη θέση ενός τρόπου ζωής που χανόταν.

  Με λιγότερα σκάφη στο νερό κάθε χρόνο και την προοπτική να μεταβιβάσουν το επάγγελμά τους στην επόμενη γενιά να εξασθενεί, οι ψαράδες της Αμοργού αντιμετώπιζαν ένα αβέβαιο μέλλον. Ωστόσο, όπως συμβαίνει στις ακτές σε όλο τον κόσμο, η θάλασσα παρέμεινε κάτι περισσότερο από ένα μέσο διαβίωσης - ήταν ταυτόχρονα ελευθερία και ζωή. Έτσι, γεννήθηκε ένα κίνημα —με επικεφαλής ντόπιους ψαράδες αποφασισμένους να αναβιώσουν το μικρό τους κομμάτι του Αιγαίου που τους έλαχε και να υποστηρίξουν τη βιώσιμη αλιεία για τις επόμενες γενιές. Ένα κίνημα που  ένωσε ψαράδες, οικολόγους, επιστήμονες και την τοπική κοινότητα κάτω από ένα όνομα: Αmorgorama

H κινητήρια δύναμη πίσω από το έργο του Αμοργόραμα ήταν ο Μιχάλης Κρόσμαν, ψαράς, Πρόεδρος του Επαγγελματικού Συλλόγου Αλιείας. Τη δεκαετία του 1980, ο ρομαντικός εικοσάχρονος  έφυγε από την πατρίδα του, τη Γερμανία, για την Αμοργό, όπου έμαθε το επάγγελμα από τους ντόπιους ψαράδες των Καταπόλων . Έκτοτε, αποκαλεί το νησί σπίτι του. Για δεκαετίες έζησε και ακόμη ζει στο άγριο, ορεινό τοπίο της Αμοργού, όπου το ψάρεμα δεν ήταν μόνο τρόπος ζωής, αλλά και ένας από τους λίγους μόνιμους πόρους διαβίωσης του νησιού.

«Νομίζαμε ότι η θάλασσα ήταν μια πηγή- δεν θα τελειώσει ποτέ», λέει ο Μιχάλης. «ότι θα  υπάρχουν ψάρια για πάντα. Όμως τα προβλήματα των ψαράδων μας είναι κοινά προβλήματα. Δεν είναι μόνο για μένα. Είναι και για τους συναδέλφους μου, τους φίλους μου και όλους τους ψαράδες... Στον αλιευτικό μας σύλλογο, μετράμε κάθε φωνή και προσπαθούμε να βρούμε μια λύση για όλους μας».

Αυτό που ξεκίνησε στα βραχώδη παράκτια νερά της Αμοργού από τους ψαράδες της, σήμερα θα μπορούσε να μετατραπεί σε ένα  κίνημα με επικεφαλής τις κατακερματισμένες προς το παρόν αλιευτικές κοινότητες του Λιμένα Μεστών, του Λιθίου και της Βολισσού  σε μια ευκαιρία για την Χίο να ηγηθεί στην πρωτοποριακή προστασία του Αιγαίου. Αν στην περίπτωση της Αμοργού οι οργανώσεις Cyclades Preservation Fund και Blue Marine Foundation  στήριξαν τους αλιείς με τεχνογνωσία και πόρους, στην περίπτωση της Χίου έχουμε μια πλειάδα εφοπλιστικών κοινωφελών ιδρυμάτων όπως το ίδρυμα Αγγελικούση και το ίδρυμα Τσάκου. Αν το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, υποστήριξε καίρια και παρακολούθησε για δύο χρόνια επιστημονικά το εγχείρημα, επιλέγοντας προσεκτικά τις περιοχές που θα καταστούν ελεύθερες από αλιευτική πίεση, διεξάγοντας στην Αμοργό  μια κρίσιμη μελέτη αλιείας για τον εντοπισμό αυτών των ιδανικών τοποθεσιών, στη Χίο έχουμε δίπλα μας το πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Η επιλογή των βασικών οικοτόπων που θα προστατευτούν είναι το πιο δύσκολο θέμα. Ιδανικά, θα πρέπει να εποπτεύονται διά γυμνού οφθαλμού από το Λιμεναρχείο και να μπορούν γρήγορα να εμπλουτιστούν με ψάρια. Ένας τέτοιος τόπος είναι οι δύο κάβοι του κόλπου του Λιμένα Μεστών που, ούτως ή άλλως, η αλιεία υπόκειται σε σημαντικούς περιορισμούς αλλά και η Πελαγόνησος που έχει ορατότητα, τουλάχιστον η νότια πλευρά, από τον Σταθμό Μεστών. Θα επιθυμούσα προσωπικά και την βραχονησίδα «Του Ξύλου η πέτρα» όπου ο φίλος Έκτορας, εκπαιδευτής αυτοδυτών και πτυχιούχος του τμήματος Περιβάλλοντος και θαλάσσιων επιστημών, ξεναγεί τουρίστες που δυστυχώς σε αυτό το συγκλονιστικό υποβρύχιο τοπίο σπανιότατα θα απολαύσουν την εικόνα ενός ήρεμου ροφού. Όλοι οι παραπάνω τόποι διαθέτουν κοντινή απόσταση από τον πάλαι ποτέ θρυλικό πάγκο της Αλκυόνης που αποδεικνύει ακόμα και σήμερα, στους έσχατους χρόνους, την γονιμοποιητική του δύναμη: κάθε κολυμβητής με μάσκα διακρίνει, παρήγορα στους δύο κάβους, πολλές δεκάδες στηράκια και ροφαδάκια σε μέγεθος χάνου. (Αλλά ως εκεί! Γιατί η ίδια η Αλκυόνη, από το 1948 που ανακαλύφθηκε από το ομώνυμο ερευνητικό ωκεανογραφικό σκάφος, με το καινοτόμο βυθόμετρο που μας χάρισε το αμερικάνικο σχέδιο Μάρσαλ, είναι πια ένας εκπεσών παράδεισος. Μένει πια μόνο η κορνίζα με την φωτογραφία στην ψαροταβέρνα του Σέργη να δείχνει αραγμένες μια ντουζίνα μηχανότρατες στον Λιμένα Μεστών. 77 χρόνια αργότερα, ο καπετάνιος της τελευταίας μηχανότρατας που εξορμά στην Αλκυόνη με τα ελάχιστα, μισόκιλα πια, μπακαλιαράκια  εξομολογείται σε δραματικούς τόνους την αδυναμία που έχει το σκάφος να βγάζει τα έξοδά του…

Η παραπάνω χαρτογράφηση, τρεις μικρές ζώνες ευημερίας των ψαριών, τρεις  βασικές τοποθεσίες ψυχαγωγικής τουριστικής κατάδυσης, θα αναδείξει, αν κατορθωθεί, πολύ γρήγορα  την οικολογική, πολιτιστική και οικονομική  αξία του Λιμένα Μεστών, διασφαλίζοντας ότι οι πλησίον αλιευτικές κοινότητες αξίζουν πρόσβαση στην επιστημονική κοινότητα και την ορατότητα που απαιτείται για την προστασία της θαλάσσιας αυλής τους, του κοινοτιστικού κήπου τους και των μέσων διαβίωσής στις ευάλωτες αυτές τοπικές οικονομίες. Επειδή όταν η φύση ευδοκιμεί, ακολουθούν και οι παράκτιες οικονομίες!

 Τα Μαστιχοχώρια, με προεξάρχον το Πυργί που με φιλοξενεί, μπορεί να είναι μακριά από τη θάλασσα αλλά, δυνάμει της οικονομικής τους ευημερίας απολάμβαναν σταθερά την ψαροφαγία που ακριβοπλήρωναν. «Τώρα, ούτε τον χειμώνα  βρίσκουμε ψάρια»  παραπονιέται ο συνταξιούχος Πυργούσης γιατρός κ. Παντελάρος. Θα μπορούσαν, τώρα, να γίνουν επίσης πρωτοπόρα στις  Περιοχές Θαλάσσιας Ευημερίας — ένα νέο παράδειγμα που τείνει διεθνώς να επικρατήσει και ευθυγραμμίζει την οικολογική αποκατάσταση με την ανθρώπινη ευημερία, καταδεικνύοντας πώς η Διατήρηση της φύσης και η οικονομική ευημερία μπορούν να συμβαδίζουν. Ώστε να μη συνοφρυώνεται  ο αγαπημένος Λιθονομούσης ψαρομανάβης Γιώργης όταν τον ρωτούν  αυτές τις μέρες, στο τριπλασιασμένο σε πληθυσμό καλοκαιρινό Πυργί, «αν έχει κάνα καλό ψάρι»!

Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο.

Ειδήσεις σήμερα