Γιατρός και διευθυντής του Γραικικού Νοσοκομείου των Επτά Πύργων, γνωστού ως Νοσοκομείο του Μπαλουκλί, πρωτοπόρος επιδημιολόγος, πατέρας της ελληνικής Βυζαντινολογίας και συνιδρυτής του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως, ο Αλέξανδρος Πασπάτης διανύει μια περιπετειώδη ζωή, «πιο απίστευτη και από μυθιστόρημα» κατά την ιστορικό και συγγραφέα Μαριάννα Κορομηλά.
Ορφανό της Σφαγής της Χίου υιοθετείται από Αμερικανούς φιλέλληνες, οι οποίοι φροντίζουν τις εξαιρετικές σπουδές του, καθίσταται δε σε εξέχουσα φυσιογνωμία του Ελληνισμού που οι απανωτές επιδημίες στην Κωνσταντινούπολη του 19ου αιώνα τον αναδεικνύουν σε κορυφαίο επιστήμονα.
Τα δύσκολα πρώτα χρόνια της Χίου
Πρωτοβλέπει το φως του Ήλιου στην οθωμανοκρατούμενη Χίο το 1814. Παιδί χάνει τον πατέρα του, σώζεται από την τρομερή σφαγή του 1822, αλλά πιάνεται αιχμάλωτος και βρίσκεται στο σκλαβοπάζαρο της Σμύρνης. Από εκεί τον εξαγοράζει η ίδια η μητέρα του. Με μια αποστολή δώδεκα παιδιών βρίσκει καταφύγιο στην Βοστώνη. Είναι από τους πρώτους Έλληνες πρόσφυγες που ευεργετούνται από το αμερικανικό κίνημα του φιλελληνισμού εκείνης της εποχής και το American Board of Commissioners for Foreign Missions, ιδιαίτερα μετά τον διεθνή σάλο που προξενεί το δράμα της Χίου. Φοιτά για ένα διάστημα στο Κολλέγιο Amherst της Μασαχουσέτης και συνεχίζει τις ιατρικές σπουδές του στην Ευρώπη, συγκεκριμένα σε Παρίσι και Πίζα. Εκεί ξεκινά την έντονη δραστηριότητα γύρω από τα γράμματα, τις αρχαιολογικές μελέτες και τις πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Αρχίζει την επιστημονική του σταδιοδρομία στην Κωνσταντινούπολη το 1840. Τα ιατρικά του επιτεύγματα καταγράφονται με σαφήνεια στο άρθρο των ιατρών Κωνσταντίνου Τρομπούκη και Ιωάννη Λασκαράτου, μελετητών της Ιστορίας της Ιατρικής, οι οποίοι παρουσιάζουν τον γιατρό Πασπάτη, τονίζοντας μάλιστα ότι όλοι οι βιογράφοι του επικεντρώνονται αποκλειστικά στα βυζαντινολογικά του επιτεύγματα. Όμως για όλα αυτά γίνεται ήδη γνωστός στο παγκόσμιο επιστημονικό στερέωμα, αφού χαρακτηρίζεται ως ο θεμελιωτής της Βυζαντινής Αρχαιολογίας.
Υπηρέτης της Ιατρικής και της Βυζαντινής Αρχαιολογίας
Έχοντας την τύχη να βρίσκεται γύρω και κάτω από τα πόδια του η βυζαντινή Κωνσταντινούπολη, δίνει μάχες και μάλιστα σε έξαλλη κατάσταση, εναντίων των συνεργείων των Γάλλων εργολάβων οι οποίοι έχουν αναλάβει την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Παρίσι-Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με τον παθιασμένο γιατρό, οι Γάλλοι «σαν άλλοι Σταυροφόροι» προξενούν ανεπανόρθωτες καταστροφές στο παράκτιο μέτωπο της Παλαιάς Πόλης.
Ο Πασπάτης τρέχει, καταγράφει, σχεδιάζει και σημαδεύει τοπογραφικά σημεία που γκρεμίζονται μέρα με τη μέρα εκείνο το 1870. Όλη η προποντιακή πλευρά αλλάζει όψη.
Αλλά ο Πασπάτης δεν είναι μόνον καταγραφέας, ρακοσυλλέκτης και διασώστης βυζαντινής μνήμης. Είναι ένας εμβριθής μελετητής και συγγραφέας, δραστήριος πρόεδρος -και συνιδρυτής- του Φιλολογικού Συλλόγου Κων/πόλεως, που στην ακμή του αναδεικνύεται σε φορέα ανάλογο μιας εθνικής Ακαδημίας, συνάμα μιας Αρχαιολογικής Εταιρείας και ενός κορυφαίου Πανεπιστημίου. Ως ιατρός ευνοείται ιδιαίτερα από τις τρομερές επιδημίες που χτυπούν εκείνον τον καιρό την Πόλη, τη χολέρα και την ευλογιά στα έτη 1854-56. Η χολέρα μάλιστα πλήττει 4 φορές την Πόλη μέσα σε 25 χρόνια και συγκεκριμένα το 1847, το 1865, από πλοίο που καταπλέει από την Αλεξάνδρεια, και το 1871.
Η εύνοια προς τον Πασπάτη
Δεν προσπορίζει οικονομικά οφέλη ή οφίκια, όμως του προσφέρεται μια διπλή δυνατότητα που αφορά την έρευνα, τόσο για την ιατρική, όσο και για την αρχαιολογία. Αυτή η δυνατότητα αποτελεί και την εύνοια από τις συγκυρίες που προκύπτουν με την εγκατάστασή του στην Πόλη.
Εισάγει την επιδημιολογία στον κόσμο της πολίτικής Ρωμιοσύνης, ως κλάδου της ιατρικής αφενός και αφετέρου εξερευνά τα βυζαντινά μνημεία και τα κατάλοιπά τους, στις πιο απίθανες, φτωχές και άγνωστες συνοικίες, εντός των βυζαντινών τειχών. Είναι οι γειτονιές εκείνες τις οποίες οι ρωμιοί, ούτε ήξεραν, ούτε ήθελαν να μάθουν ότι υπάρχουν.
Ως γιατρός πηγαίνει στα πιο απίθανα μέρη για τις επιδημιολογικές του παρατηρήσεις, περιδιαβαίνοντας σε σκοτεινά σοκάκια για να επισκεφθεί αρρώστους. Αλλά η παρατηρητικότητά του και η εμπειρία του τον κάνουν να εντοπίζει πράγματα που δεν βλέπει κανείς άλλος.
Τα βυζαντινά ανάκτορα και τα πέριξ αυτών ιδρύματα
Μεθ' ενός χάρτου τοπογραφικού
Ο γιατρός και βυζαντινολόγος Αλέξανδρος Πασπάτης σε ένα από τα σημαντικά έργα του, «Τα βυζαντινά ανάκτορα και τα πέριξ αυτών ιδρύματα. Μεθ' ενός χάρτου τοπογραφικού» περιγράφει τα ανάκτορα των Βυζαντινών αυτοκρατόρων, τον πυρήνα της πολιτικής ζωής της αυτοκρατορίας του μεσαιωνικού Ελληνισμού και τα σπουδαιότερα μνημεία της βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Πρόκειται για ένα μεγαλειώδες έργο. Ο Πασπάτης, ως εγκατεστημένος και εργαζόμενος, ιατρός στην Κωνσταντινούπολη, ανατρέχει σε περιγραφές Βυζαντινών συγγραφέων, και αναπαριστά με μεγάλη λεπτομέρεια και σαφήνεια τα χαρακτηριστικά όλων των σωζόμενων αρχιτεκτονικών μελών των ανακτόρων και των γειτονικών μνημείων, όπως του Ιπποδρόμου, του Επταπυργίου, των βουλευτηρίων, των βαπτιστηρίων, των λουτρών, των κλιμάκων, των κοιτώνων, των θόλων, των τρίκλινων, των πυλών του τείχους, ή των χριστιανικών ναών, τη χρήση τους και την ιστορική τους εξέλιξη. Ο συγγραφέας επιμένει να υπογραμμίζει τη σημασία των βυζαντινών ανακτόρων για τους Νεοέλληνες. Στον πρόλογό του, χαρακτηρίζει ευθέως τα ανάκτορα ως «των ημετέρων προγόνων μνημεία» και προτρέπει τους ομοεθνείς του να μελετούν περισσότερο τη βυζαντινή ιστορία. Ως εκ τούτου ο Πασπάτης αφιερώνει το έργο του στον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο, τον θεμελιωτή της αδιάσπαστης «τρίσημης ενότητας του Ελληνισμού» που την συνθέτουν η Αρχαιότητα, το Βυζάντιο και ο Νέος Ελληνισμός. Η έκδοση περιλαμβάνει το ευρετήριο των μνημείων και τον έγχρωμο τοπογραφικό χάρτη του συγγραφέα με «τα βυζαντινά ανάκτορα και τα πέριξ αυτών ιδρύματα» με 65 επισημασμένα σημεία.
Πηγές:
https://www.apan.gr/ Ιστότοπος «ΠΑΝΟΡΑΜΑ» της συγγραφέως, ιστορικού και ξεναγού κας Μαριάννας Κορομηλά.
Τρομπούκης και Λασκαράτος, Ο γιατρός Αλέξανδρος Πασπάτης (2001).
«Τα βυζαντινά ανάκτορα και τα πέριξ αυτών ιδρύματα», έκδοση 1870 από το τυπογραφείο του Κωνσταντινουπολίτη εκδότη Αντωνίου Κορομηλά.
Wikipedia, Βιογραφία Αλεξάνδρου Πασπάτη.
Ακολουθήστε μας στο Google News. Μπείτε στην Viber ομάδα μας και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Νέα συνδρομή στον έντυπο «π» - Κάθε Παρασκευή στην πόρτα σας.
facebook
youtube
instagram
X
