H Χίος ως πρώτος σταθμός των Μικρασιατών προσφύγων

(Απόσπασμα από τη διπλωματική εργασία της κ. Ιωάννας Θεοδωράτου, στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου)

Η Χίος αποτέλεσε σταθμό προσφυγιάς ή τόπο εγκατάστασης για τους Μικρασιάτες πρόσφυγες ήδη από τον πρώτο διωγμό (1914-1918) από τη χερσόνησο της Ερυθραίας. Οι πρώτοι αυτοί πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν κυρίως στο Κάστρο, όπου υπήρχαν οι εγκαταλελειμμένες περιουσίες των μουσουλμάνων κατοίκων και σταδιακά εντάχθηκαν ομαλά στην τοπική κοινωνία. Το δεύτερο ρεύμα προσφύγων, που αποτέλεσε και το μεγαλύτερο, έλαβε χώρα με την κατάρρευση του μετώπου. Κατά τη διάρκεια εκείνων των ημερών, χιλιάδες Μικρασιάτες κατέφτασαν στο νησί με κάθε δυνατό τρόπο και εγκαταστάθηκαν σε κάθε χώρο της πόλης αλλά και στα χωριά, διαμένοντας τις περισσότερες φορές στην ύπαιθρο απροστάτευτοι υπό άθλιες συνθήκες. Πάνω από το 60% του προσφυγικού πληθυσμού είχε φυματίωση, ενώ πολύ συχνές ήταν οι μολύνσεις στα μάτια. Την ίδια στιγμή, τα μέτρα περίθαλψης του νησιού δεν ήταν ικανά να ανταπεξέλθουν στις αυξημένες ανάγκες του πληθυσμού λόγω του τεράστιου όγκου του πληθυσμού. Έτσι, οι περισσότεροι πρόσφυγες αναγκάζονται σύντομα να δοκιμάσουν την τύχη τους σε άλλα μέρη (Βαρλάς & Μισαηλίδου, 2005 & Argenti, 1933: 51). Μέσα στα επόμενα χρόνια (1923-1928) ο αριθμός των Μικρασιατών προσφύγων μειώνεται αισθητά σε όλο τον νομό Χίου, με το ποσοστό του προσφυγικού πληθυσμού να μειώνεται από τις 28.312 στις 13.900 μέσα σε 5 χρόνια, έπειτα από προσπάθειες των αρχών να αποσυμφορήσουν κάπως το νομό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των παραπάνω αποτελεί και η διαταγή που δόθηκε το 1928 να μετοικήσουν 53 οικογένειες προσφύγων που ασχολούνταν με τη γεωργία στο Άργος, στο συνοικισμό της Νέας Κίου (Ανδριώτης, 1998: 50).

Εγκατάσταση και εργασία

Όσοι Μικρασιάτες παρέμειναν στο νησί εγκαταστάθηκαν κυρίως στην Χώρα της Χίου (πόλη), αλλά και σε μεγάλα χωριά όπως τα Καρδάμυλα, η Καλαμωτή, τα Νένητα, ο Βρόνταδος, τα Μαστιχοχώρια και η Βολισσός. Παράλληλα, εκτός από το Κάστρο, δημιουργήθηκαν –κυρίως 29 με τη συμβολή ιδιωτικών κεφαλαίων και όχι του κράτους- συνοικισμοί εκτός της πόλης, στο Βαρβάσι και στη σημερινή Αγία Παρασκευή (Βαρλάς & Μισαηλίδου, 2005 & Κάμπουρα, 2014: 14-15). Όσον αφορά την εργασία στο νησί, πρέπει να σημειωθεί ότι η οικονομία του νησιού βασιζόταν κυρίως στην ναυτιλία, κυρίως για την εξαγωγή των τοπικών προϊόντων. Αναλυτικότερα, σύμφωνα με τον Argenti (1933: 47-56), παραπάνω από το μισό νησί ήταν να αδύνατο να καλλιεργηθεί. Στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις, οι κάτοικοι καλλιεργούσαν δημητριακά, όσπρια, εποχιακά φρούτα και λαχανικά, καπνό. Ωστόσο, παρά την αύξηση καλλιέργειας των προαναφερθέντων, τα παραγόμενα προϊόντα εξακολουθούσαν να αδυνατούν να καλύψουν τις ανάγκες του πληθυσμού. Έτσι, πολλές αγροτικές προσφυγικές οικογένειες αναγκάστηκαν να στραφούν προς αστικά επαγγέλματα, και κυρίως τη βυρσοδεψία (αν και τα πρώτα χρόνια απασχολούσε κυρίως γηγενείς, εξαιτίας της έλλειψης εμπειρίας από τους Μικρασιάτες), την υφαντουργία και την παραγωγή κατασκευαστικών υλικών (πλακάκια, τούβλα). Το μεγαλύτερο όμως ποσοστό του πληθυσμού (9/10 πρόσφυγες) ασχολούνταν όπως προαναφέρθηκε με την εξαγωγή των τοπικών προϊόντων σε όλο τον ελλαδικό χώρο. Πέρα από τα παραπάνω, μια μερίδα προσφύγων εργάστηκε ως έμποροι, παντοπώλες, υπάλληλοι, γιατροί, άλλοι ως μικρέμποροι, χτίζοντας μικρές παράγκες που μετέτρεπαν σε μαγαζιά, ενώ άλλοι στράφηκαν στην αλιεία, με τους περισσότερους να μην έχουν εγκατασταθεί οριστικά στο νησί, αλλά να γυρνούν γύρω από την Εύβοια για να μπορέσουν να εργαστούν. Το μεγαλύτερο πάντως βάρος έπεφτε στις γυναίκες, αφού πάνω από το μισό του προσφυγικού πληθυσμού αποτελούνταν από παιδιά και ανίκανους να εργαστούν ανθρώπους. Η πλειοψηφία εργαζόταν στην παραγωγή υφασμάτων, μάλλινων ενδυμάτων και την παραγωγή κομπόστας και μαρμελάδας. Και πάλι όμως, οι θέσεις εργασίας δεν μπορούσαν να καλύψουν τις ανάγκες του τεράστιου και εξασθενημένου πληθυσμού, με αποτέλεσμα πολλές κοπέλες να εργάζονται από το σπίτι και να επικρατεί μια γενικότερη ανάγκη για δημιουργία νέων βιοτεχνιών.

Σχέσεις γηγενών και προσφύγων

Όπως προαναφέρθηκε, στην περίπτωση της Χίου, το κράτος έβαλε ελάχιστα μέσα για την αποκατάσταση και ενσωμάτωση του προσφυγικού πληθυσμού. Οι μουσουλμανικές εκτάσεις που βρίσκονταν στο Κάστρο ήταν ελάχιστες, ενώ η ενοικίαση των χωραφιών για την καλλιέργεια των εκτάσεων ήταν σχεδόν αδύνατη για τους πρόσφυγες (Argenti, 19933: 53).

Η δημιουργία τόσο των 30 συνοικισμών όσο των σχολείων και του ορφανοτροφείου έλαβαν χώρα μετά από χορηγίες ντόπιων εφοπλιστών (Κάμπουρα, 2014: 16). Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την υπογραφή της Συνθήκης της Λοζάνης λίγα χρόνια πριν, που σήμαινε πως δεν θα γυρνούσαν ποτέ πια στην πατρίδα τους, είχε ως αποτέλεσμα την αγανάκτηση των Μικρασιατών, οι οποίοι πραγματοποιήσαν προσφυγική διαδήλωση στο κέντρο της Χώρας και προχώρησαν στη δημιουργία κατά τόπων συλλόγων προκειμένου να παλέψουν για τα δικαιώματά τους για ίση κοινωνική, πολιτική και οικονομική ζωή, αλλά και για να διατηρήσουν με κάποιο τρόπο την ταυτότητά τους (Κάμπουρα, 2014: 14). Οι Μικρασιάτες ζούσαν πια περιθωριοποιημένοι, έπειτα από μια αναγκαστική μετανάστευση και αποτελούσαν συχνά θύματα αδικιών από τους γηγενείς, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα το γεγονός ότι προκειμένου να τους δοθούν οι απαραίτητες προμήθειες από τους ναύτες που εργάζονταν στα πλοία που τους μετέφεραν, ήταν υποχρεωμένοι να πληρώσουν (James, 2001: 4). Αυτό που αξίζει ωστόσο να αναφερθεί είναι ότι παρά τις δυσκολίες που κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν και παρά το γεγονός πως είχαν χάσει τις περιουσίες τους, εξακολουθούσαν να θεωρούν τους εαυτούς τους ανώτερους πολιτισμικά, αφού προέρχονταν από τη Σμύρνη και τη Κωνσταντινούπολη που θεωρούνταν κοσμοπολίτικα κέντρα (James, 2001: 6). Τέλος, ένα ακόμα χαρακτηριστικό παράδειγμα που αποκαλύπτει τις σχέσεις των δύο λαών, αποτελεί για ακόμα μια φορά το ζήτημα του γάμου. Αναλυτικότερα, σύμφωνα με την James(2001, 5), οι Μικρασιάτες προτιμούσαν να συνάπτουν γάμους με Μικρασιάτες, προκειμένου να διατηρήσουν τόσο την ταυτότητά τους όσο και τα έθιμά τους.

Ειδήσεις σήμερα

Μπείτε στην ομάδα μας στο Viber και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Ακολουθήστε μας στο Google News. Σχολιάστε στην σελίδα μας στο Facebook.

Ο Πολίτης είσαι εσύ. Γίνε συνδρομητής της εβδομαδιαίας έντυπης έκδοσης.