Ταταύλα: Η ιστορία μιας Ελληνικής συνοικίας

Οι μουσουλμάνοι έλεγαν κάποτε: Σαν πας στα Ταταύλα ο κυρ Χρύσανθος δεν θα σ' αφήσει να μπεις. Είναι γκιαούρ μαχαλά.Ενδεικτική παροιμία για τη σύσταση του πληθυσμού στα Ταταύλα είναι η παραπάνω.

Ο συνοικισμός των Ταταούλων δημιουργείται μετά την Άλωση, στην περιοχή που τοποθετείται γεωγραφικά στην ευρωπαϊκή πλευρά της Κωνσταντινούπολης, πάνω από την περιοχή Κασίμ Πασά –η οποία εκτείνεται πάνω από τη βόρεια όχθη του Κεράτιου κόλπου– και βόρεια του Σταυροδρομίου. Η συνοικία εκτείνεται στις παρυφές και τα υψώματα του ομώνυμου λόφου και ουσιαστικά μέχρι και τον 18ο αιώνα αποτελούσε ένα αραιοκατοικημένο κατάφυτο προάστιο της πόλης.

Χίοι από τους πρώτους οικιστές

Η πρώτη οίκηση τοποθετείται στα μέσα του 16ου αιώνα, επί βασιλείας του σουλτάνου Σουλεϊμάν Α΄ (1520-1566), οπότε και μαρτυρείται ότι η περιοχή άρχισε να κατοικείται από ορθόδοξους πρώην αιχμαλώτους του οθωμανικού στόλου. Οι περισσότεροι από αυτούς τους αιχμαλώτους είναι ναυτικοί και χρησιμοποιούνται ως εργατοτεχνίτες στα ναυπηγεία –τους ταρσανάδες– του Κερατίου. Μετά την απόκτηση της ελευθερίας τους αρκετοί μετοικούν πάνω από την περιοχή Κασίμ Πασά, σε μια τοποθεσία με το όνομα Ταταύλα. Λίγο αργότερα και μετά την κατάκτηση της Χίου από τους Οθωμανούς, πολλοί Χιώτες, έμποροι και εργάτες, εγκαθίστανται στην Κωνσταντινούπολη, με σημαντικό ποσοστό απ’ αυτούς στα Ταταύλα.Από κάποιους συγγραφείς αναφέρεται ότι στα τέλη του 18ου αιώνα, γύρω στα 1793, έπειτα από αίτημα των κατοίκων, απαγορεύεται με αυτοκρατορικό διάταγμα η εγκατάσταση και η διαμονή στην περιοχή αλλόθρησκων και αλλοεθνών, κάτι το οποίο συνεχίστηκε σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό μέχρι τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα. Οι χαρακτηρισμοί της περιοχής ως Gavur Tatavla, δηλαδή άπιστα ή αλλόθρησκα Ταταύλα και Κüçük Atina (μικρή Αθήνα) είναι ενδεικτικοί της πληθυσμιακής της σύνθεσης και της πρωτοκαθεδρίας των ορθόδοξων χριστιανών.

Η ονομασία

Η ονομασία της περιοχής Ταταύλα προέρχεται, σύμφωνα με το Σκαρλάτο Βυζάντιο, από τις επαύλεις ή τους στάβλους που διατηρούσαν εδώ οι Γενουάτες του Γαλατά, οι οποίοι στα τουρκικά ονομάζονται «τάβλα». Η λέξη ελληνοποιήθηκε με την προσθήκη του άρθρου «τα», για να προκύψει η ονομασία Ταταύλα. Ωστόσο, μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα, οι Ευρωπαίοι περιηγητές αναφέρουν ότι εδώ υπήρχε ένα μικρό χωριό με το όνομα Άγιος Δημήτριος (Ayios Dimitrios, Ay Dimitri, St. Dimitri, St. Dimitre), από την ομώνυμη εκκλησία των ορθοδόξων της περιοχής. Από τον πολιούχο του συγκεκριμένου ναού είχε πάρει εξάλλου και το όνομά του αρχικά ο λόφος της περιοχής.

Η συνοικία τον 19ο αιώνα

Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, τα Ταταύλα θεωρούνταν μάλλον φτωχή συνοικία, σχετικά απομονωμένη λόγω των «ανήφορων και των απόκρημνων και πετρωδών δρόμων». Ο Γερμανός περιηγητής Hammer στις αρχές του 19ου αιώνα περιγράφει την περιοχή ως «συνοικία με στενά σοκάκια και άθλια σπίτια» και σημειώνει ότι τα Ταταύλα είναι μέρος «διασκέδασης και κραιπάλης των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων και των πιο ανήθικων ανθρώπων». Σε σύγκριση με το γειτονικό Πέρα, το οποίο «έπλεε εις το φως και ελικνίζετο στον θόρυβον του τότε κοσμοπολιτισμού, τα Ταταύλα ηρκούντο στα φανάρια της λάμπας που εφώτιζον νυσταλέως τους σκοτεινούς των δρόμους, και οι Ταταυλιανοί διεσκέδαζον με της βεγγερούλες των, ο ένας στου άλλου το σπήτι», σε αντίθεση με τα κοσμικά κέντρα και τους χορούς των αριστοκρατών του Πέρα. Τα συνοικιακά μπακάλικα και οι πλανόδιοι πουλητάδες έρχονταν επίσης σε αντίθεση με τα καταστήματα του μεγαλοαστικού Πέρα.

Στο ξημέρωμα του 20ού αιώνα

Στις αρχές του 20ού αιώνα, τα Ταταύλα είναι πλέον μια εύρωστη και σημαντική κοινότητα. Το 1911 συνδέεται με τροχιόδρομο με το Πέρα, γεγονός που διευκολύνει την πρόσβαση. Στην περιοχή κυριαρχεί αποκλειστικά το ορθόδοξο ελληνικό στοιχείο, από τους Ρωμιούς τουλουμπατζήδες, τους πυροσβέστες της εποχής, που έτρεχαν να σβήσουν τις συχνές πυρκαγιές στην περιοχή, μέχρι τους καντηλανάφτες των εκκλησιών, που εκτελούσαν χρέη ντελάληδων και κοινοποιούσαν στα ελληνικά τις διάφορες ανακοινώσεις του οθωμανικού κράτους, η ελληνική παρουσία είναι σχεδόν αποκλειστική. Ιδιαίτερα σημαντικό και γνωστό είναι το πανηγύρι της Καθαράς Δευτέρας, το «Μπακλά Χωράνι», στο οποίο συγκέντρωνε ορθοδόξους από όλες τις κοινότητες και όλες τις τάξεις: τόσο οι χριστιανοί αστοί του Πέρα και άλλων συνοικιών όσο και οι κουτσαβάκηδες, οι μεταμφιεσμένοι φουστανελάδες, οι Λιάπηδες με τις μουστάκες και οι ιερόδουλες συνέρρεαν στην περιοχή και διασκέδαζαν.

Η πυρκαγιά και η παρακμή της συνοικίας

Η πρωτοκαθεδρία των ορθοδόξων στην περιοχή φθίνει από τα πρώτα χρόνια της εγκαθίδρυσης της τουρκικής δημοκρατίας. Αν και οι ρωμαίικες εφημερίδες ανέφεραν ως σημαντικό πρόβλημα στα Ταταύλα την παντελή άγνοια της τουρκικής γλώσσας από πολλές οικογένειες κατά την πρώτη γενική απογραφή του 1927, ενώ η πυρκαγιά του 1929 μεταβάλει την πληθυσμιακή σύνθεση της περιοχής. Οι πυρκαγιές δεν είναι άγνωστο φαινόμενο στην περιοχή, αφού, όλο το 18ο και το 19ο αιώνα ξεσπούσαν συχνά, όμως εκείνη της 17ης Ιανουαρίου 1929 καταστρέφει σχεδόν όλη την περιοχή, κατακαίοντας τα ξύλινα σπίτια της. Από το γεγονός αυτό και μετά, η περιοχή μετονομάζεται σε Κουρτουλούς (Kurtuluş), ενώ ήδη από το 1927 είχαν αλλάξει με ειδικό νόμο του τουρκικού κράτους τα ονόματα των δρόμων. Η ονομασία Kurtulus, δηλαδή «Απελευθέρωση», δεν πρέπει να συγχέεται, ως σημασία, με τη συρρίκνωση του ρωμαίικου στοιχείου και τους κάθε είδους διωγμούς της ελληνικής κοινότητας, αλλά με την ομώνυμη ακτή του Κεράτιου όπου αποβιβάζονταν οι απελεύθεροι αιχμάλωτοι, από την εποχή του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς. Η ελληνική ταυτότητα της περιοχής εξακολουθεί μέχρι και τη δεκαετία του 1960 και να αποτελεί μια από τις σημαντικότερες και τις ευρωστότερες δημογραφικά κοινότητες της μειονότητας στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με πατριαρχική απογραφή του 1949, στην περιοχή των Ταταούλων κατοικούσαν 1.154 και στη γειτονιά των Προπόδων Κουρτουλούς 300 οικογένειες. Από το 1960, με την κατάργηση των κεντρικών εφοροεπιτροπών και την πόλωση των διμερών σχέσεων Ελλάδας-Τουρκίας, εξαιτίας του Κυπριακού, η κοινότητα Κουρτουλούς ακολούθησε την πτωτική πορεία όλων των ορθόδοξων κοινοτήτων της Κωνσταντινούπολης. Το δημοτικό σχολείο της κοινότητας έπαψε να λειτουργεί το 2004 λόγω έλλειψης μαθητών.

Πηγή: https://www.iellada.gr/istoria/tatayla

Ειδήσεις σήμερα

Μπείτε στην ομάδα μας στο Viber και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Ακολουθήστε μας στο Google News. Σχολιάστε στην σελίδα μας στο Facebook.

Ο Πολίτης είσαι εσύ. Γίνε συνδρομητής της εβδομαδιαίας έντυπης έκδοσης.