Μπουρλότα και μπουρλοτιέριδες

Είναι 27 Μαΐου 1821, μόλις δυο μήνες από την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης, όταν οι επικεφαλής του ελληνικού ναυτικού αποφασίζουν να χρησιμοποιήσουν τα πυρπολικά ή μπουρλότα, τα πλοιάρια στα οποία τόσα οφείλει το Έθνος για την έκβαση του Αγώνα. Στο ερώτημα για το ποιος πρώτος προτείνει τη χρήση τους οι μεγάλοι ιστορικοί του 21 παραθέτουν ο καθένας τη δική του ενδιαφέρουσα σε κάθε περίπτωση, εκδοχή. Παπαρρηγόπουλος, Τρικούπης, Σαχτούρης, έχει ο καθένας τη δική του πληροφορία, σε συνδυασμό με τους νεότερους ιστορικούς που μεταφέρουν σχετικά στοιχεία από τη δική τους ιστορική έρευνα. Ο μετέπειτα ναύαρχος Κωνσταντίνος Νικόδημος, πυρπολητής ο ίδιος, συντοπίτης, φίλος και συναγωνιστής του Ψαριανού Κωνσταντίνου Κανάρη αντιπαρατίθεται στον Σπυρίδωνα Τρικούπη, αφού ο ίδιος ως μπουρλοτιέρης καταγράφει περίοπτη νίκη κατά των Οθωμανών με την πυρπόληση τουρκικού δίκροτου στην Ερεσό κατά την πιο πάνω ημερομηνία. Η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκε πυρπολικό σημειώνεται στη ναυμαχία του Τσεσμέ, όταν ο Ρωσικός Στόλος κατατροπώνει τον Οθωμανικό. Είναι η ναυμαχία στην οποία συμμετείχε ο έτερος Ψαριανός Ιωάννης Βαρβάκης. Στην ιστοσελίδα https://www.navalhistory.gr/ δημοσιεύεται η σχετική έρευνα-μελέτη της κας Βιργινίας Μαστραντώνη,μέλους του ΕΛ.Ι.Ν.ΙΣ. (Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας), από την οποία αντλήθηκαν πολύτιμες πληροφορίες κυρίως για την καταγραφή του φαινομένου των πυρπολικών-μπουρλότων στην Ελληνική Επανάσταση.

Η συμβο(υ)λή του Βρεττανού ναυτικού αξιωματούχου … Μία απάντηση δίδεται από τον Ιστορικό Σπυρίδωνα Τρικούπη, κατά την οποία, όταν ο διοικητής ενός Αγγλικού πλοίου, συναντώντας την Ελληνική μοίρα υπό τον Ιάκωβο Τομπάζη, έμαθε ότι ανεβαίνουν τον Καφηρέα για να συναντήσουν την τουρκική δύναμη που βγαίνει από τα στενά, μαθαίνοντας τον λόγο σε ερώτησή του, απάντησε ότι λόγω ανισότητας των αντίπαλων δυνάμεων μόνον εάν χρησιμοποιούσαν πυρπολικά θα μπορούσαν σε νίκη να ελπίζουν. «…Ναύτες αξίους και τολμηρούς έχετε κατά των εχθρών σας, εάν είναι να χρησιμοποιήσετε τα πυρπολικά βεβαίως και θα υπερισχύσετε. τους είπε…»(Σπυρίδων Τρικούπης «Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης» τόμος α, σελ 275).

Η αλήθεια όμως είναι τελείως διαφορετική, διότι στον Τρικούπη αντιβγήκε ο Κωνσταντίνος Νικόδημος ο μπουρλοτιέρης και ύστερα Ναύαρχος, όταν τον συνάντησε το 1846. Γράφει ο Νικόδημος στα «Απομνημονεύματα Εκστρατειών και Ναυμαχιών»: «Αν καθώς λες, συναντήθηκε τότε ο Τομπάζης με Εγγλέζο καπετάνιο που του πρότεινε να χρησιμοποιήσει τα μπουρλότα, αυτό δεν το ξέρω. Εκείνο όμως που ξέρω είναι πως όταν ήταν ο Τομπάζης στα Ψαρά, τότε ο Καλαφάτης είχε κιόλας φτιάξει το πρώτο μπουρλότο». Απήντησε τότε ο Τρικούπης ότι «οι άνθρωποι που μου το είπαν κύριε Νικόδημε είναι αξιόπιστοι…». «Αμ και εγώ είμαι αξιόπιστος κύριε Τρικούπη… και εάν έτσι τα γράψεις στην Ιστορία σου καθώς τα λες, τότες και εγώ θα γράψω το πώς γίνηκαν που ήμουν εκεί…» Η ίδια μαρτυρία καταγράφεται στα «Ναυτικά» του Αναστασίου Ορλάνδου: «μπορεί τα πυρπολικά να μην ήσαν γνωστά σε όλους, όμως ήσαν σε πολλούς και κυρίως σε ηλικίες εκεί γύρω στα 50 έτη, ως σύγχρονοι της πυρπολήσεως κατά τον Τσεσμέ υπό των Ρώσων του Τουρκικού στόλου (Ναυμαχία του Τσεσμέ 26 Ιουνίου 1770 με νίκη των Ρώσων και πραγματική πανωλεθρία του τουρκικού στόλου όπου ανδραγάθησε και ο Ψαριανός Βαρβάκης)»Το ίδιο βεβαιώνει και ο Παπαρρηγόπουλος στην «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους»: «εκ παραδόσεως ήξευρον οι ναυτικοί μας, ότι εις Τσεσμέν ο Τουρκικός στόλος είχε καταστραφεί δια πυρπολικών…».

Ιστορικές αναφορές και αναδρομές για τα μπουρλότα Ο Δημήτριος Φωτιάδης αναφέρει χαρακτηριστικά: «η Βουλή λοιπόν των Ψαρών, είχε πάρει την είδηση, ότι η Τουρκική αρμάδα ετοιμαζόταν να περάσει τα στενά και να βγει στο Αιγαίο και κάλεσε σε σύναξη καραβοκυραίους και καπεταναίους από τα τρία νησιά, για να δούνε τι θα έπρεπε ο καθένας τους να κάνει…. Εκείνα το σιτοκάραβά τους, τα μετασκευασμένα σε πολεμικά, έχουν να αντιβγούν στα ντελίνια, τα δίκροτα και τις τούρκικες φρεγάδες… Δεν θα μπορούσαν τα Ελληνικά να στηρίζουν τις ελπίδες τους μόνο στα λίγα κανονάκια τους και μόνο στην γρηγοράδα και ευελιξία των σκαριών και στην τέχνη των άξιων πληρωμάτων τους… και η κουβέντα γύρισε στην ανάγκη για μπουρλότα…». Σε άλλο δε σημείο κάνει αναδρομή στη ναυμαχία του Τσεσμέ: «Μετά και όσο καλύτερες γίνονταν οι κατασκευές σε κανόνια και πολεμικό εφοδιασμό τα μπουρλότα ξεχάστηκαν μέχρι εκεί κοντά στα τέλη του 18ου αιώνα που τα βλέπουμε ξανά στην καταστροφή της Τουρκικής Αρμάδας από τους Ρώσους στον Τσεσμέ στις 26 Ιουνίου 1770». Επί του θέματος, ο ναύαρχος Απόστολος Νικόδημος από την πλευρά του, επισημαίνει: «ήτο δε εις την συνεδρίαση πλοίαρχος τις, Γεώργιος Καλαφάτης έχων πλοίον ως εκ της κατασκευής του βραδυκίνητο και αυθόρμητα ο ίδιος προτείνει να το κάνει λοιπόν μπουρλότο. Όλοι συμφώνησαν με την προσφορά του, αφού τα μπουρλότα στάθηκαν η ψυχή του ναυτικού μας και χωρίς αυτά τίποτε ή πολλά ολίγον δυνάμεθα να βλάψωμεν τον εχθρόν…».

Ο Γεώργιος Σαχτούρης πάλι, στα «Ιστορικά Ημερολόγια του Ναυτικού Αγώνος» μιλώντας για τα μπουρλότα έχει να πει ότι:
«και εάν κοιτάξουμε στην Ιστορία πίσω, οι Συρακούσιοι τα μεταχειρίστηκαν το 413 π.Χ., κατά των Αθηναίων αλλά και οι Τύριοι στα χρόνια του μεγάλου Αλεξάνδρου».

Ο Νικόδημος δίνει πλήρη περιγραφή του προβληματισμού και της συζήτησης που προκάλεσε η πρόταση Καλαφάτη στη Βουλή των Ψαρών. Καραβοκυραίοι και καπετάνιοι αποφαίνονται θετικά και συγκεκριμένα: «όλοι με ένα στόμα του αποκρίθηκαν, πώς αυτό ήταν το καλύτερο!».

Σύμφωνα με τις παραπάνω αναφορές και σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι Έλληνες ξέρουν και μπορούν να επικρατήσουν στη θάλασσα, η ιδέα των πυρπολικών σκαφών αποτελεί κυριαρχική στο ναυτικό αγώνα. Ο Καλαφάτης σύμφωνα με τις πηγές είναι ο πρώτος που την υλοποιεί θέτοντας το πλοίο του στη διάθεση των επικεφαλής ναυτικών αγωνιστών. Για την μετατροπή ενός σκάφους σε μπουρλότο απαιτείται να έχει κουραδόρο, υπόφραγμα, αλλά και όλα τα υπόλοιπα τα σχετικά, τα οποία αναφέρονται στο «Υπόμνημα περί κατασκευής πυρπολικού» του Κωνσταντίνου Νικόδημου και αποτυπώνονται στον πίνακα του Παναγιώτη Μαστραντώνη και την αναλυτική αναφορά του.

Πηγές:

1. www.navalhistory.gr,«Η πυρπόληση του τουρκικού δικρότου στην Ερεσό» της Βικτωρίας Μαστραντώνη, Μάρτιος 2024.
2. Ελληνικό Ινστιτούτο Ναυτικής Ιστορίας.
3. «ΚΑΝΑΡΗΣ» Δημητρίου Φωτιάδη, εκδόσεις ΚΕΔΡΟΣ 1960.
4. «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους» Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ.
5. «Απομνημονεύματα Εκστρατειών και Ναυμαχιών», Κωνσταντίνου Νικόδημου.
6. «Ιστορικά Ημερολόγια του Ναυτικού Αγώνος» Γεωργίου Σαχτούρη.

Ειδήσεις σήμερα

Μπείτε στην ομάδα μας στο Viber και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Ακολουθήστε μας στο Google News. Σχολιάστε στην σελίδα μας στο Facebook.

Ο Πολίτης είσαι εσύ. Γίνε συνδρομητής της εβδομαδιαίας έντυπης έκδοσης.