Το οινόπνευμα είναι μία ψυχοδραστική ουσία γνωστή από την Αρχαιότητα, συνδεδεμένη με πολλές κοινωνικές περιστάσεις και υπό όρους νόμιμη σε πολλά κράτη, η οποία μπορεί να αναπτύξει σε κάποιες περιπτώσεις κατάχρηση έως και εξάρτηση (Ποταμιάνος, 2005). Η ήπια κατανάλωση μπορεί να οδηγήσει σε μια μικρή επιβράδυνση των κινητικών αντιδράσεων και της ικανότητας σκέψης· η μεγαλύτερη κατανάλωση, σε συστηματική αστάθεια, μείωση κρίσης, αύξηση χρόνου αντίδρασης, δυσκολία συντονισμού κινήσεων, ενώ η βαριά κατανάλωση, σε μεγάλη απώλεια κινητικότητας, έλλειψη προσανατολισμού, μείωση των αντιδράσεων σε ερεθίσματα, πλήρη απώλεια των αισθήσεων, και άλλα έως και σε κίνδυνο θανάτου (Παπαρρηγόπουλος & Κόκρας, 2018).
Μεταξύ των μακροχρόνιων επιδράσεών του συγκαταλέγονται: ηπατικές βλάβες (π. χ κίρρωση), καρδιαγγειακές διαταραχές, καρκίνος, υποσιτισμός, νευρολογικές διαταραχές (σύνδρομο Wernicke-Korsakoff), ψυχιατρικές διαταραχές και γνωστικές δυσλειτουργίες που προϋπάρχουν και επιδεινώνονται ή εμφανίζονται εξαιτίας της κατάχρησης/εξάρτησης, οικογενειακά και οικονομικά προβλήματα (Deutsche, 2006· Ποταμιάνος, 2005).
Η χρήση μπορεί να κυμαίνεται από την αποχή, στη δοκιμή, στην περιστασιακή χρήση, σε συστηματική χρήση, μπορεί όμως να αφορά και σε κατάχρηση δηλαδή επανειλημμένη χρήση αλκοόλ παρά τις αρνητικές συνέπειες στα εργασιακά, σχολικά ή καθημερινά καθήκοντα, τα τυχόν νομικά, κοινωνικά και διαπροσωπικά προβλήματα ή συνθήκες που παρουσιάζουν κίνδυνο, έως και σε εξάρτηση, όταν τα προαναφερθέντα προβλήματα οξύνονται, υπάρχει η ανάγκη καθημερινής χρήσης μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ που μπορεί να ξεπερνούν την αρχική πρόθεση του ατόμου, προκειμένου να εξασφαλίζεται επαρκής λειτουργικότητα, εμφανίζεται μια ισχυρή επιθυμία να βρεθεί η ουσία [craving] και δαπανάται χρόνος για αυτό, ίσως υπάρξουν αποτυχημένες προσπάθειες για διακοπή, συνέχιση της χρήσης παρά την έκθεση σε κινδύνους, ανάγκη για μεγαλύτερη ποσότητα και στέρηση, δηλαδή με τη διακοπή της χρήσης εμφανίζονται συμπτώματα που τα ηπιότερα αφορούν σε ταχυκαρδία, εφίδρωση, πονοκέφαλο και ελαφρύ τρέμουλο και τα βαρύτερα σε άτομα με χρόνια εξάρτηση σε οπτικές, ακουστικές ή απτικές ψευδαισθήσεις, ακραίο αποπροσανατολισμό, ανησυχία και άλλα (Μέλλος & Λιάππας, 2006· Ποταμιάνος, 2005).
Οι παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη κατάχρησης και εξάρτησης από το αλκοόλ είναι πολλοί: κοινωνικοί, όπως οι δυσμενείς κοινωνικές συνθήκες, ανεργία, υπερκατανάλωση, ένα νομοθετικό και κοινωνικό πλαίσιο επιτρεπτικό ως προς τις ουσίες, η προβολή στα ΜΜΕ της κατανάλωσης αλκοόλ, η αποξένωση, το στρες, η προαγωγή των «εύκολων λύσεων» και η έλλειψη μελλοντικών στόχων· ατομικοί/ψυχολογικοί, όπως συναισθηματική ανωριμότητα, υπερβολικός αυθορμητισμός, χαμηλή αντίσταση στις πιέσεις, αδυναμία ελέγχου παρόρμησης, μια δύσκολη ιδιοσυγκρασία, η προσπάθεια «αυτοθεραπείας» από ψυχολογικές και ψυχιατρικές διαταραχές, τα συνυπάρχοντα προβλήματα συμπεριφοράς που αλληλοανατροφοδοτούνται, η έναρξη χρήσης σε μικρή ηλικία και η θετική στάση απέναντι στη χρήση ουσιών· οικογενειακοί, όπως χρήση από μέλη της οικογένειας, συνεχείς συγκρούσεις ή ψυχρότητα, έλλειψη κατανόησης και συνεργασίας, δυσλειτουργική επικοινωνία, απόρριψη από τους γονείς, αναποτελεσματική επίβλεψη, εγκληματικότητα ή ψυχική διαταραχή γονέων και κακοποίηση των παιδιών (ΕΚΠΝΤ, 2021· ΕΠΙΨΥ, 2011· Hawkins, Catalano & Miller, 1992· Spooner et al. , 2001· Φωστέρη, 2006).
Στην έρευνα ESPAD 2019 σε μαθητές πανευρωπαϊκά και πανελλαδικά, με δεδομένα και από τη Χίο, φάνηκε ότι η συντριπτική πλειονότητα αναφέρουν ότι έχουν εύκολη πρόσβαση σε οινοπνευματώδη· πάνω από 1 στους 3 θεωρεί ακίνδυνο να πίνει κανείς σχεδόν καθημερινά 1-2 ποτά και περίπου 1 στους 20 ως 5 ποτά τις καθημερινές και περισσότερα το Σαββατοκύριακο. Οι δείκτες κατανάλωσης καταγράφουν μείωση σε σχέση με προηγούμενες έρευνες, ωστόσο, το εύρημα δεν εφησυχάζει τους ερευνητές καθώς δε συνοδεύεται από αντίστοιχη μείωση στα ποσοστά μέθης, ενώ ανησυχία προκαλεί ότι περισσότεροι από 3 στους 5 αναφέρουν ότι είχαν καταναλώσει αλκοόλ σε χώρους διασκέδασης, παρά το ότι απαγορεύεται η είσοδος ανηλίκων σε αυτούς, αλλά και το ότι περισσότεροι από 1 στους 6 δήλωσαν ότι υπήρξαν επιβάτες σε όχημα με οδηγό που είχε πιει πολύ. Θεωρήθηκε ενθαρρυντικό για τους εφήβους στην Ελλάδα ότι παρά την εύκολη πρόσβαση σε οινοπνευματώδη και το υψηλότερο ποσοστό κατανάλωσης συγκριτικά με τους συνομήλικους στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, φαίνεται ότι μεθούν και κάνουν υπερβολική κατανάλωση σε χαμηλότερα ποσοστά. Το Βόρειο Αιγαίο συγκαταλέγεται στις περιφέρειες με τα υψηλότερα ποσοστά εφήβων που έχουν μεθύσει και που υπήρξαν επιβάτες σε όχημα με οδηγό που είχε πιει πολύ, ενώ στη Χίο παρατηρήθηκε μείωση στους δείκτες, πλην εκείνου της βαριάς μέθης την τελευταία μέρα κατανάλωσης και του δείκτη ότι θεωρούν «ακίνδυνο» το να πιει κανείς 1-2 ποτά καθημερινά, που σημείωσε σημαντική αύξηση, παράλληλα με σημαντική αύξηση των δεικτών που δείχνουν ότι θεωρούν «ακίνδυνη» τη δοκιμή, περιστασιακή και συστηματική χρήση της κάνναβης και του ηλεκτρονικού τσιγάρου (Φωτίου και συν, 2020· Φωτίου και συν, 2021α, 2021β).
Η οικογένεια ως σύστημα αρχίζει να οργανώνεται γύρω από την κατάχρηση του αλκοόλ και αναπτύσσονται μοτίβα συμπεριφοράς των μελών που δεν είναι προβληματικοί πότες, όπως το να αναλαμβάνουν περισσότερες ευθύνες αντί του εξαρτημένου, να επικρατεί υπερβολική παροχή φροντίδας, ελεγκτική συμπεριφορά, ανεκτικότητα, υπερπροστασία, αποφυγή και σύγκρουση, ωστόσο, η οικογένεια είναι εκείνη που θα κάνει το αίτημα βοήθειας και που καλείται να κινητοποιήσει τον προβληματικό πότη (Πομίνι, 2009). Αν δεν είναι έτοιμος για αλλαγή, εκείνη θα ασκήσει πίεση, θα λειτουργήσει υποστηρικτικά και θα συμβουλευτεί ειδικό, ενώ αν σκέφτεται να αλλάξει, η οικογένεια θα ενισχύσει την προσπάθεια, θέτοντας όρια και ρεαλιστικές συμφωνίες· αν μπει σε θεραπευτικό πλαίσιο, η οικογένεια θα πρέπει να σταθεροποιήσει τις αλλαγές και να δημιουργήσει ένα ασφαλές περιβάλλον και σε περίπτωση υποτροπής, δεν πρέπει να αποθαρρυνθεί (Φωστέρη, 2006).
Ανάλογα με το είδος, τις επικρατούσες συνθήκες και το άτομο ποικίλει και ο τρόπος αντιμετώπισης. Συνήθως, απαιτείται η συνειδητοποίηση του προβλήματος η ανάληψη προσωπικής ευθύνης και η βοήθεια ειδικών. Για την αντιμετώπιση της εξάρτησης από το αλκοόλ υπάρχουν θεραπευτικές κοινότητες, συμβουλευτικοί σταθμοί, υποστηρικτικές υπηρεσίες, ειδικευμένοι επαγγελματίες και τηλεφωνικές γραμμές, αλλά είναι απαραίτητη και η στήριξη από την πολιτεία και την κοινωνία.
Σημαντική είναι η πρόληψη της κατάχρησης και εξάρτησης από το αλκοόλ, η παρέμβαση πριν την εκδήλωση του προβλήματος, με στόχο να βρει και να ενισχύσει τους προστατευτικούς παράγοντες, που ενδυναμώνουν το άτομο και ενισχύουν τις άμυνές του, όπως η αυτογνωσία και αυτοεκτίμηση, οι ανεπτυγμένες γνωστικές και κοινωνικές ικανότητες, το να έχει έναν στόχο, η μειωμένη παρορμητικότητα και η αρνητική στάση προς τη χρήση ουσιών· στην οικογένεια, ένα σταθερό περιβάλλον, με όρια, φροντίδα, ρεαλιστικές προσδοκίες και συναισθηματική στήριξη· κοινωνικά, η παροχή θέσεων εργασίας, η σταθερότητα κατοικίας, η προσβασιμότητα σε υποστηρικτικές υπηρεσίες και περίθαλψη, οι αντιλήψεις ενάντια στη χρήση, η συνοχή στις γειτονιές και κοινότητες και η ύπαρξη ενηλίκων και συνομηλίκων με θετική κοινωνική συμπεριφορά (ΕΠΙΨΥ, 2011· Hawkins, Catalano & Miller, 1992).
του Στράτου Τσουκάρη, στελέχους του Κέντρου Πρόληψης Χίου Ναυτίλος,
στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων του Ναυτίλου για την Παγκόσμια Ημέρα Κατά των Ναρκωτικών 2023
facebook
youtube
instagram
X
