Χίος και Σύρος: Μια ειδική σχέση

Από τη διπλωματική εργασία «ΚΑΡΔΑΜΥΛΙΤΙΚΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ : 19ος – 21ος ΑΙΩΝΑΣ ΑΠΟ ΝΑΥΤΙΚΟΙ – ΠΛΟΙΟΚΤΗΤΕΣ» του Τμήματος Ναυτιλίας της Σχολής Επιστημών της Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, αντλήσαμε την παρακάτω ενότητα με τίτλο «Χίος και Σύρος: μια ειδική σχέση». Πρόκειται για εκτενή και εμπεριστατωμένη μελέτη που αφορά την άνοδο της Ελληνικής Ναυτιλίας και της κατάκτησης της κορυφής από Καρδαμυλίτες πλοιοκτήτες, με την ίδρυση του Ελληνικού Κράτους και την ανάδειξη της Ερμούπολης σε εμπορικό, βιομηχανικό, ναυτιλιακό και πνευματικό κέντρο. Έναν τόπο που ήρθε να αντικαταστήσει για τους ανήσυχους Χιώτες την ταλαιπωρημένη τους πατρίδα και η οποία παρέμενε σκλαβωμένη.

Μια πόλη γεννιέται

Με βάση τη σύνταξη των πρώτων δημοτολογίων, προκύπτει ότι το έτος αυτό εγκαταστάθηκαν μόνιμα στη Σύρο 300 άτομα με τις οικογένειές τους από τα οποία τα 158 ήταν Χίοι. Το τελευταίο μαζικό προσφυγικό ρεύμα σημειώθηκε το 1824. Η καταστροφή των Ψαρών ανάγκασε πολλούς Χίους που ως τότε έμεναν εκεί να εγκατασταθούν στη Σύρο. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι οικογένειες του Αντωνίου Μπενάκη, του φαναριώτικης καταγωγής τραπεζίτη Ευστρατίου Νεγρεπόντε και των αδελφών Ιωάννου και Λουκά Ράλλη. Αυτήν την περίοδο ξεχωρίζουν οι οικογένειες των εμπόρων – τραπεζιτών Στέφανου Ζυγομαλά και Ζαννή Πετροκοκκίνου, του Νικολάου Ράλλη αλλά και του Δημητρίου Βαφιαδάκη, κατοπινού δημάρχου Ερμουπόλεως. Η επιλογή της Σύρου ως τόπου προσωρινής εγκατάστασης, υπήρξε συνισταμένη τριών κυρίως παραγόντων: α) οι συνθήκες διαβίωσης που επικρατούσαν στις άλλες περιοχές της επαναστατημένης Ελλάδας, εξανάγκασαν πολλούς πρόσφυγες να εγκαταλείψουν τις αρχικές εστίες της διαμονής τους. β) Η γεωγραφική θέση του νησιού προσέφερε σημαντικότατα πλεονεκτήματα στις ομάδες προσφύγων που ασχολούνταν στα προεπαναστατικά χρόνια με το εμπόριο και ιδιαίτερα στους Χίους και γ) η ουδετερότητα του νησιού στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης, γεγονός που αποτέλεσε για τους πρόσφυγες την κυριότερη αιτία της εγκατάστασης (σ.σ. Το καθολικό δόγμα της πλειοψηφίας των γηγενών κατοίκων εξασφάλιζε την προστασία των δυτικών πρεσβειών στην Πύλη. Άλλωστε σε πολλές πηγές η Σύρος αναφέρεται ως «το νησί του Πάπα»).

Κέντρο διεθνούς εμπορίου

Οι «νέοι» κάτοικοι και ιδιαίτερα οι Χίοι, επρόκειτο να αλλάξουν κατά πολύ τα δεδομένα και τις υφιστάμενες ισορροπίες καθιστώντας τη Σύρο κέντρο του διεθνούς εμπορίου στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Η δημιουργία της Ερμούπολης ήταν ένα από τα αξιοθαύμαστα γεγονότα των ετών της Ελληνικής Επανάστασης. Κτίστηκε πρόχειρα στην αρχή- «κυκλοτερής κατά το σχήμα και αμφιθεατρική πέριξ του λιμένος». Η μετεξέλιξη του οικισμού των προσφύγων και η σύσταση μια νέας πόλης, κυριολεκτικά από το μηδέν, μπορεί να χαρακτηριστεί ως επίτευγμα. Βαθμιαία όμως και με το πέρασμα των ετών, ο προσωρινός προσφυγικός οικισμός αναπτύχθηκε, καθιστώντας τη Σύρο με επίκεντρο την Ερμούπολη, το σημαντικότερο εμπορικό κέντρο της Επαναστατημένης Ελλάδας. Αυτοί που έθεσαν τις βάσεις για την εμπορική πρωτοκαθεδρία της Σύρου ήταν οι Χιώτες. Η επιβολή των Χίων στον τομέα του εμπορίου στηρίχθηκε σε τρεις κυρίως παράγοντες: α) Στα ιδιόκτητα κεφάλαια που αρκετοί από αυτούς κατείχαν, β) στα δανειακά κεφάλαια που εξασφάλιζαν μέσω των οργανωμένων προεπαναστατικών εμπορικών δικτύων και γ) στη γνώση του «εμπορεύεσθαι» σε ένα εκτεταμένο χώρο αγορών, σε Ανατολή και Δύση. Μπορεί στη Σύρο, στην αρχή τουλάχιστον να μην είχαν εγκατασταθεί «οι πλούσιοι των Χίων», σύμφωνα με το Λουκά Ράλλη, σταδιακά όμως άρχισαν να δημιουργούνται σημαντικές παροικίες λόγω του εμπορίου και να αναπροσαρμόζονται τα υπάρχοντα εμπορικά δίκτυα έχοντας ως επίκεντρο τη Σύρο ενώ μέχρι πριν ήταν η Χίος.

Εταιρείες εμπορικές και ναυτιλιακές

Το 1824 ιδρύθηκαν οι πρώτες οργανωμένες εμπορικές εταιρείες με έδρα το λιμάνι της Σύρου. Η πρωτοκαθεδρία του χιακού στοιχείου ήταν εμφανής αφού τότε δημιουργήθηκαν οι εμπορικοί οίκοι των Παντιά Αργέντη και Αμβροσίου Σκαραμαγκά . Η Ερμούπολη έγινε ένας ιδιαίτερα σημαντικός κόμβος για το διαμετακομιστικό εμπόριο των σιτηρών της Μαύρης Θάλασσας αλλά και των αγαθών που εισάγονταν μέσω Σύρου στην Ελλάδα και την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Τότε λειτούργησε η πλέον ισχυρή εμπορική συμμετοχική εταιρία της εποχής, η Συντροφιά των Ράλληδων, αποτελούμενη από τους Ιωάννη, Θεόδωρο και Λουκά Ράλλη. Όπως και στα προηγούμενα χρόνια έτσι και τη διετία 1826 – 1827 αυτοί που κυριαρχούσαν στο εμπόριο του νησιού ήταν κυρίως οι Χίοι. Όμως σε πολλές περιπτώσεις, οι εμπορικές δραστηριότητες και οι μέθοδοι πλουτισμού των εμπόρων της Σύρου απέβαιναν σε βάρος του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Το λαθρεμπόριο, το δουλεμπόριο αλλά και η εμφανής συνεργασία με το «εχθρικό» στρατόπεδο, αποτελούσαν πηγή κερδοφορίας για ορισμένους από τους μεγαλέμπορους. Ωστόσο όμως οι δραστηριότητες που σχετίζονταν με το εμπόριο ήταν αυτές που εδραίωσαν την Ερμούπολη, μετατρέποντάς την σε πόλο συγκέντρωσης όλων των διωκομένων Ελλήνων. Ο πλούτος της νέας κοινότητας φαίνονταν και από τα δημόσια έργα που έγιναν από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής της όπως το Δημοτικό Νοσοκομείο, το Υγειονομείο, το Ταχυδρομείο αλλά και το Εμποροδικείο. Η συνεχής ανάπτυξη του εμπορίου είχε σαν αποτέλεσμα και την ίδρυση των πρώτων ασφαλιστικών καταστημάτων τη διετία 1829 – 1830, που σκοπό είχαν να ασφαλίζουν τους θαλάσσιους κινδύνους με αμοιβές που ανταποκρίνονται στον εκάστοτε θαλάσσιο κίνδυνο. Και στο χώρο των ασφαλειών, πρωτοπόροι ήταν οι Χιώτες. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1830, σχηματίστηκαν στην Ερμούπολη δύο παρατάξεις, γνωστές με τα ονόματα «χιακή» και «αντιχιακή» μερίδα, οι οποίες συσπείρωσαν στους κόλπους τους τα πιο επιφανή μέλη των διαφόρων παροικιακών κοινοτήτων. Η αντιχιακή μερίδα συσπείρωνε όλες τις υπόλοιπες κοινότητες του πληθυσμού.

Ασφαλιστική Πίστη

Το 1828 συστάθηκε η «Δημογεροντία Ερμουπόλεως» η οποία διενήργησε απογραφή και η οποία μεταξύ άλλων έδειξε ότι οι Χίοι ήταν 4.500 τον αριθμό αποτελώντας το 1/3 του συνολικού πληθυσμού. Ο Ιωάννης Αμβροσίου Ράλλης ίδρυσε την εταιρία «Φίλοι Ασφαλιστές», για να ακολουθήσει η «Φιλεμπορική Ασφάλεια» του Λουκά Ράλλη και ο «Φοίνικας» του Νικόλαου Πρασακάκη. Το 1836, οι Χίοι έμποροι του νησιού προχώρησαν στη δημιουργία της λέσχης «Ερμής», ενώ αργότερα ιδρύθηκε η «Λέσχη των Ερμουπολιτών» από μέλη αντιχιακής παράταξης. Οι δύο λέσχες σηματοδότησαν με τον πλέον επίσημο τρόπο τις προσπάθειες των μελών τους να επιβάλλουν τον έλεγχό τους τόσο στον τομέα του εμπορίου, όσο και στο επίπεδο της τοπικής πολιτικής εξουσίας, επίκεντρο της οποίας υπήρξε ο νεοσύστατος δήμος Ερμουπόλεως. Στόχος των δύο αντιμαχόμενων παρατάξεων ήταν η διεκδίκηση και ο έλεγχος της δημοτικής αρχής. Η χιακή κοινότητα στο σύνολό της αποτελούσε το 1/3 του πληθυσμού της Σύρου. Χαρακτηριστικά ονόματα είναι αυτά των Ιωάννη Λαυρεντίου Ράλλη, Αμβροσίου Δαμαλά, Κωνσταντίνου Τσιροπινά κ.α., οι οποίοι προέρχονταν από την τάξη των Χίων εμπόρων της Σύρου και κατά ένα μέρος πιστοποιούν την υπεροχή του χιακού στοιχείου στην Ερμούπολη σε όλο το 19ο αιώνα. Από το 1833 μέχρι το 1842 το εμπόριο της Σύρου κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος του εξωτερικού εμπορίου της χώρας.

Το πρώτο κατάστημα της Εθνικής Τράπεζας

Ενώ σε αυτό συνέβαλε και η ίδρυση της Εθνικής Τράπεζας το 1845 με διευθυντή το Χιώτη Ιωάννη Αμβροσίου Ράλλη. Αλληλένδετο στοιχείο του εμπορίου αποτελεί η ναυτιλία. Η ανάπτυξη του ενός τομέα επέφερε και την ανάπτυξη του άλλου. Η Σύρος λοιπόν υπήρξε πρωτοπόρος, αποτελώντας το μεγαλύτερο ναυτιλιακό κέντρο του νεοελληνικού κράτους και κατά την επταετία 1827 – 1834 είχαν ναυπηγηθεί στο λιμάνι της Ερμούπολης περισσότερα από 260 πλοία. Κύριοι συντελεστές της ναυτιλιακής υπεροχής του νησιού, ήταν οι Χίοι μεγαλέμποροι – κεφαλαιούχοι που επένδυσαν και χρηματοδότησαν την ανάπτυξη της ναυτιλίας . Η θέση της Ερμούπολης στα πλαίσια της ναυτιλιακής πολιτικής των Οθωνικών κυβερνήσεων, ήταν αναμφισβήτητα προνομιακή. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώθηκε το 1857, με την ίδρυση της Εταιρείας Ελληνικής Ατμοπλοΐας, της οποίας έδρα ορίστηκε η Σύρος. Η επιλογή της Σύρου οφειλόταν αφενός στην κυρίαρχη θέση της στον τομέα του ελληνικού θαλάσσιου εμπορίου και αφετέρου στις επιδιώξεις της διοίκησης της Εθνικής Τράπεζας για την μεγιστοποίηση των κερδών της και για την επέκταση των εργασιών της.Η Εταιρεία, η αποκαλούμενη «Συριανή» στηρίχθηκε κυρίως στα κεφάλαια του Ελληνικού Δημοσίου κι της Εθνικής Τράπεζας. Σημαντικά ποσά, επενδύσεις ομογενείς κεφαλαιούχοι και κάποιοι επιχειρηματίες της Σύρου, ανάμεσά τους κι οι κυριότεροι Χίοι έμποροι. Σημαντική θεωρείται η συμβολή των Χίων και στην δημιουργία των ναυπηγείων.

Ειδήσεις σήμερα

Μπείτε στην ομάδα μας στο Viber και δείτε όλες τις ειδήσεις από τη Χίο και το Βόρειο Αιγαίο. Ακολουθήστε μας στο Google News. Σχολιάστε στην σελίδα μας στο Facebook.

Ο Πολίτης είσαι εσύ. Γίνε συνδρομητής της εβδομαδιαίας έντυπης έκδοσης.